ΚΛΕΦΤΙΚΑ ΚΑΡΙΟΦΙΛΙΑ
Κλεφτοαρματολοί της Ζιώψης στη φωτιά του ‘21
Ποιητικός λόγος: Σαντάρμης Γιάννης
Εισαγωγικό Σημείωμα: Ευθυμίου Τάκης
[Αποσπάσματα από το ανέκδοτο βιβλίο]
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Ζιώψη, ως οικισμός, εμφανίζεται πριν από το 1800, σκαρφαλωμένη σε μια περίοπτη και ζηλευτή θέση στις νοτιοδυτικές παρυφές της Όθρυς. Πριν την Επανάσταση ήταν γνωστή και ως Ζόπα-Ζόπεση, ονομασία μάλλον σλάβικης προέλευσης.
Επί Τουρκοκρατίας παρουσίαζε έντονη ζωτική δραστηριότητα και ήταν κέντρο συγκέντρωσης των σιτηρών της περιοχής, τροφοδοτώντας έτσι όλους τους κατοίκους των γειτονικών χωριών (έδινε ζωή στην όψη = Ζιώψη).
Πριν την έκρηξη της Επανάστασης βρισκόταν αποµονωµένη στην απόκρυφη θέση Μπζιάκα, όπου σήµερα διέρχεται το κλησόρεµα και επεκτεινόταν νότια, µέχρι το ξωκλήσι του Αη Θανάση, µακριά από την αρπακτική διάθεση και επιρροή των αλλόθρησκων Τούρκων.
Οι κάτοικοι της Ζιώψης, οι Ζιωψιώτες, από τη φύση τους σκλη-ροτράχηλοι, υπερήφανοι και αδούλωτοι στο φρόνημα και στην ψυχή, δεν άντεχαν τον Τούρκικο ζυγό γι’ αυτό αθρόα και γενναία υπήρξε η συμμετοχή τους στην επανάσταση του ’21.
Πολλές φορές και προεπαναστατικά πολέμησαν τους Τούρκους μαζί με τους άλλους Τυμφρήστιους, εξασφαλίζοντας την αυτονομία τους με τη Συνθήκη του Ταμασίου, 1525. Αργότερα αρκετοί μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία με την παρότρυνση του Μαυριλιώτη διδασκάλου Γεωργίου Αινιάν, ο οποίος έζησε και γνώρισε καλά τους σκοπούς της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη.
Κατά την επανάσταση του 1821 οι κάτοικοι συντάχθηκαν στο αρματολίκι Αγράφων-Τυμφρηστού και αναδείχθησαν άριστοι αγωνιστές εναντίον των Τούρκων. Το αρματολίκι των Αγράφων-Τυμφρηστού επιθυμούσε διακαώς να διοικήσει ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο οποίος πράγματι στην αρχή διορίστηκε αρχηγός του, το 1819. Από το 1824, όμως, η αρχηγία του περιορίστηκε στην περιοχή Ρεντίνας-Φουρνάς και Τυμφρηστού, δίνοντας την ευκαιρία στους κλεφτοαρματολούς των χωριών του Τυμφρηστού να συνταχθούν στο ασκέρι του και να πολεμήσουν ηρωικά μαζί του μέχρι το θάνατό του.
Το 1832 όταν πλέον το ελληνικό κράτος απελευθερώθηκε, θέλησε να τιμήσει τους αγωνιστές του 1821 με αριστεία ανδρείας. Έτσι οι αγωνιστές από τα χωριά της Φθιώτιδας συμπεριλήφθησαν σε δυο ονομαστικούς καταλόγους με τα κύρια ονόματά τους, τα επίθετα και τα χωριά καταγωγής τους.
Ο πρώτος κατάλογος συντάχθηκε στις 31 Μαρτίου 1833 από τον Συνταγματάρχη Χ. Χατζηπέτρο και συμπεριλάμβανε τα ονόματα 355 αρίστων αγωνιστών του 1821, από χωριά της Φθιώτιδας. Ο κατάλογος αυτός υποβλήθηκε στη Διοίκηση Φθιώτιδας και διαβιβάστηκε, με αριθμό πρωτοκόλλου 9181, στο Υπουργείο Στρατιωτικών, «προς χρήσιν της διανομής των αριστείων».
Ο δεύτερος συντάχθηκε στις 27 Απριλίου 1839 και συμπεριλάμβανε τα ονόματα 358 αγωνιστών του 1821, ο οποίος διαβιβάστηκε δια μέσω της Διοίκησης Φθιώτιδας, με αριθμό πρωτοκόλλου 6630, στο Υπουργείο Στρατιωτικών, για την απονομή των αριστείων.
Στους αγωνιστές που περιλαμβάνονταν στους παραπάνω καταλόγους απονεμήθηκαν από το Υπουργείο Στρατιωτικών «χάλκινα αριστεία ανδρείας».
Σαράντα εννέα κάτοικοι της Ζιώψης είναι επίσημα καταγεγραμμένοι στα Αρχεία Αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, που βρίσκoνται στην Εθνική Βιβλιοθήκη, καθώς και στο Αρχείο Αριστείων του κράτους. Τα ονόματα αυτά ερεύνησε και κατέγραψε με σχετικές πληροφορίες ο Νικόλαος Κ. Αντωνόπουλος στο βιβλίο του: «Η Δυτική Φθιώτιδα στη φωτιά του ’21» και έχουν ως εξής:
Αϋφαντής Ιωάννης, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Αϋφαντής ή Αϋφαντόπουλος Κώστας, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Γεωργαλάς Κωστούλας, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Γεωργαντόπουλος Μήτρος, υπαξιωματικός. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Γηρόπουλος (Γιαβρόπουλος) Κωστάκης, στρατιώτης.Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 274, Κ. 29
Γιαβρόπουλος Αποστόλης, υπαξιωματικός γ' τάξεως. Α.Π.Μ.Υ. 3.607.
Αίτηση ανταμοιβής της συζύγου του Βασίλως, 65 ετών, και των γιων του Κων/νου, 35 ετών, και Νικολάου, 30 ετών, από τις 31 Μαΐου 1865.
Δικαστική πράξη 24 Μαΐου 1865 με μάρτυρες τους Δημήτριο Γεωργαντά και Γεώργιο Καλύβα.
Γιαβρόπουλος Γεώργιος, υπαξιωματικός.
Αίτηση ανταμοιβής των γιων του Δημητρίου, 50 ετών, και Κώστα, 38 ετών, από τις 31 Μαΐου 1865. Δικαστική πράξη με μάρτυρες τους Κων/νο Κοτσώνη και Γεώργιο Καλύβα με ίδια ημερομηνία. Πιστοποιητικό Μ. και Ν. Κοντογιάννη 5 Δεκεμβρίου 1841.
Μάχες: Υπάτης 1821, Καγκελιών, Καλλιακούδας, Νεοκάστρου και πολιορκίας του Μεσολογγίου. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 285, Κ. 54
Γιαβρόπουλος ή Κακογεώργος Γεώργιος, αξιωματικός. Α.Ν.Μ.Υ. 1.648.
Αίτηση ανταμοιβής 26 Νοεμβρίου 1841. Πιστοποιητικό Μ. και Ν. Κοντογιάννη 18 Νοεμβρίου 1841. Ετών 50.
Μάχες: Υπάτης 1821 και 1822 κατά του Δράμαλη, Καλλιακούδας Νεοκάστρου, Κρεμμυδιού, πολιορκίας του Μεσολογγίου υπό τον Καραϊσκάκη, Πετροχωριού, Καρβασαρά κ. ά.
Γιαβρόπουλος Μήτρος, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Γόνης Γρηγόρης, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ.60
Γόνης Ζήσης, αδελφός του Γρηγόρη. Κατάλ. στρατ. Ι. Φραγγίστα. ΓΑΚ, Υπ. Πολέμου, Φ. 53.
Γουλόπουλος Κώστας, υπαξιωματικός. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ.284, Κ. 48
Γρηγορόπουλος Κωνσταντής, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Δημόπουλος Θεοδόσιος του Α., υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο νομισματόσημο. Φ. 196, Κ. 16α
Θεοδοσίου ή Θεοδοσόπουλος Γιάννος, υπαξιωματικός.
Αίτηση 26 Νοεμβρίου 1841. Πιστοποιητικό Μ. και Ευ. Κοντογιάννη 17 Νοεμβρίου 1841. Ετών 32.
Μάχες: Καλλιακούδας και Αράχωβας, υπό τους ίδιους οπλαρχηγούς· Προφήτη Ηλία, υπό τον Γ. Δράκο. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 134 και Φ. 287, Κ. 60
Θεοδωρόπουλος ή Κοτσώνης Κων/νος, αξιωματικός. Α.Π.Μ.Υ. 3.516
Αίτηση ανταμοιβής 25 Ιουνίου 1865. Δικαστική πράξη με μάρτυρες τους Δημ. Πλιάκο και Χρ. Καρά, από τη Σκόρλια. Ετών 60.
Μάχες: Κονιαρόβρυσης Ρεντίνας, κατά του Σιλιχτάρη, υπό τον Κ. Βελή· Αγ. Βλασίου, υπό τους Ι. Φραγγίστα και Κ. Γαλή, Διποτάμων, Κεφαλόβρυσου, Καρπενησιού και Καλλιακούδας, υπό τον Ν.Μ. Κοντογιάννη, Άμπλιανης, υπό τον Γ. Δράκο, πολιορκίας του Μεσολογγίου, υπό τον Μ. Κοντογιάννη. Έλαβε αργυρό αριστείο. Φ. 287, Κ. 59
Καλύβας Γεώργιος, υπαξιωματικός γ' τάξεως. Α.Π.Μ.Υ. 3.602.
Αίτηση ανταμοιβής 31 Μαΐου 1865. Πιστοποιητικό Μ. και Ευ. Κοντογιάννη 17 Νοεμβρίου 1841. Γεννήθηκε το 1799.
Μάχες: Καλλιακούδας, Προφήτη Ηλία και Αράχωβας, υπό τον Γ. Δράκο, σε πολλές άλλες υπό τους Μήτσο, Ευαγγέλη και Νικόλαο Κοντογιάννη. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Καραγεώργος, στρατιώτης. Κατάλ. Ανδρ. Σαφάκα, Λουκόπουλος. σ. 107.
Καραγιάννης Γεώργιος, στρατιώτης. 'Ελαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Καραγιάννης Γρηγόρης, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Καρκάνης Αναστάσιος, υπαξιωματικός. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 285, Κ. 54
Καρκάνης Γεώργιος, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 286, Κ. 51
Καρκάνης Γρηγόρης, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ.287, Κ. 60
Καρκάνης Τόλης, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 251, Κ. 24
Καρκανόπουλος Γιάννης, στρατιώτης. 'Ελαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 286, Κ. 51
Κατζιανάκης Κώστας, υπαξιωματικός.
Αίτηση 26 Νοεμβρίου 1841. Πιστοποιητικό Μ. και Ευ. Κοντογιάννη 18 Νοεμβρίου 1841. Γέννημα και θρέμμα Ζιώψης, ετών 43.
Είχε υπό τις οδηγίες του δέκα περίπου στρατιώτες.
Μάχες: Υπάτης τρεις φορές, υπό τον Μ. Κοντογιάννη- Καλλιακούδας, υπό τον Ν. Μ. Κοντογιάννη, Νεοκάστρου και Κρεμμυδιού, υπό τον Μ. Κοντο-γιάννη, Πετροχωριού, Καρβασαρά και πολιορκίας του Μεσολογγίου, υπό τον Καραϊσκάκη. 'Ελαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Κατζιανάκης Χαράλαμπος, υπαξιωματικός Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Κορέλης Δημήτριος, υπαξιωματικός.
Αίτηση 26 Νοεμβρίου 1841. Πιστοποιητικό Μ. και Ευ. Κοντογιάννη, 17 Νοεμβρίου 1841. Ετών 38.
Μάχες: Καλλιακούδας και Αράχωβας, υπό τους ίδιους οπλαρχηγούς, Προφήτη Ηλία, υπό τον Γ. Δράκο. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Κορομπόλης Γεώργιος, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 286, Κ. 51
Κωστόπουλος Ιωάννης, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Λουτόπουλος Σπύρος, υπαξιωματικός. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Μαγκλάρας Ιωάννης, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Μαντζαφιλάρης Ιωάννης, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 286, Κ. 56
Μεγαλιού Θανάσης, υπαξιωματικός.
Αίτηση 31 Μαΐου 1839. Γεννήθηκε στο χωριό Δεμένος της επαρχίας Λιμινίων της Θεσσαλίας, ετών 35.
Αγωνίστηκε σ’ όλο το χρονικό διάστημα της Επαναστάσεως, υπό τους οπλαρχηγούς: Καρατάσο, Κ. Τζαβέλα και Χρ. Χατζηπέτρου. Έλαβε χάλκινο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Μελατζακόπουλος Κώστας, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Μητζιόπουλος Γεώργιος, υπαξιωματικός. Πρότ. για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Μητζιόπουλος Κώστας, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Μ...ας Αθανάσιος, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Νυχτερίδας Νικόλαος, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Ξυλοσφύρης Ιωάννης, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Οικονομίδης Γεώργιος, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Παπαδόπουλος Αντώνιος, στρατιώτης. 'Ελαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 274, Κ. 29
Πατζιαούρας Κώστας, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Προβόπουλος Γεώργιος, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Προβόπουλος Γιάννος, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 284, Κ. 48
Ριτζιόνης Γρηγόριος, υπαξιωματικός. Πρόταση για χάλκινο αριστείο. Φ. 287, Κ. 60
Στεφανής ή Μέντης Κων/νος, υπαξιωματικός γ' τάξεως. Α.Π.Μ.Υ. 3.464
Αίτηση ανταμοιβής των θυγατέρων του Αικατερίνης, Δέσπως, Ευαγγελής και Τασούλας 30 Οκτωβρίου 1865. Πιστοποιητικό Μ. και Ν. Κοντογιάννη 1 Φεβρουαρίου 1844.
Μάχες: Υπάτης δυο φορές, Αετού, Καλλιακούδας, 'Αμπλιανης, Καγκελιών και Κρεμμυδιού. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 274, Κ. 29
Τσιασόπουλος Καραγιάννης, στρατιώτης. Έλαβε σιδερένιο αριστείο. Φ. 274, Κ. 29
Χρυσικάκης Ιωάννης, υπαξιωματικός γ' τάξεως. Α.Π.Μ.Υ. 3.566
Αίτηση ανταμοιβής 10 Ιουνίου 1865. Πιστοποιητικό Ν. Κριεζώτη, Κίτσου Τζαβέλα, Χρ. Χατζηπέτρου και Δημ. Τσάμη Καρατάσου 20 Ιουνίου 1844. Ζητούσε την απονομή βαθμού. Στην αρχή κατατάχτηκε στο σώμα του Καραϊσκάκη και μετά στα σώματα των Καρατάσου, Χατζηπέτρου και Κριεζώτη.
Μάχες: Τρίκερι, Νεοκάστρου, Αταλάντης, κατά του Μουστάμπεη, Αράχωβας, Αθήνας, Πειραιά, Στεβενίκου, Ανηφορίτη και Πέτρας. Επίσης ήταν παρών και στην καταστροφή των Ψαρών (1824).
Οι παραπάνω αγωνιστές, ως κάτοικοι της Ζιώψης, είχαν υποβάλει με αίτησή τους τα πιστοποιητικά οπλαρχηγών στο τότε Υπουργείο Πολέμου, κατά τα έτη 1843-44, και έλαβαν, τιμής ένεκεν, βαθμoύς αξιωματικών, καθώς σιδερένια και χάλκινα αριστεία, για την προσφορά τους στην πατρίδα.
Τα Αριστεία ήταν παράσημα που απονεμήθηκαν στους πολεμιστές της Επανάστασης. Είχαν τη μορφή νομίσματος, γι’ αυτό ονομάζονταν νομισματόσημα. Απ’ τη μια πλευρά τους είχαν χαραγμένο τον Ελληνικό Σταυρό ενσωματωμένο σε θυρεό και απ’ την άλλη την επιγραφή:
ΟΘΩΝ Α΄
ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΤΟΙΣ ΓΕΝΝΑΙΟΙΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΣ
Τα Αριστεία έφεραν γαλάζια κορδέλα και τα κρεμούσαν στο αριστερό μέρος του στήθους. Για τους αξιωματικούς ήταν αργυρό, για τους υπαξιωματικούς χάλκινο και για τους στρατιώτες σιδερένιο. Το κάθε Αριστείο συνοδευόταν με δίπλωμα που το υπέγραφαν για τους αξιωματικούς ο βασιλιάς, για τους υπαξιωματικούς και στρατιωτικούς οι υπουργοί εσωτερικών και στρατιωτικών.
Όποιος έπαιρνε Αριστείο για την προσφορά του στο έθνος, διατηρούσε ορισμένα πρωτεία και προνόμια.
Για την απονομή του Αριστείου ο κάθε ενδιαφερόμενος υπέβαλλε αίτηση, δια του δημάρχου της κατοικίας του, προς την αρμόδια επιτροπή του υπουργείου των στρατιωτικών μαζί με πιστοποιητικό που υπέγραφαν πρώην οπλαρχηγοί της επανάστασης, για τις υπηρεσίες - εκδουλεύσεις του ενδιαφερόμενου προς την πατρίδα.
Η αίτηση εξεταζόταν από αρμόδια επιτροπή και αν συνέτρεχαν λόγοι χορήγησης του Αριστείου προς τον ενδιαφερόμενο, καταρτίζονταν ειδικοί κατάλογοι αριστειούχων, οι οποίοι αποστέλλονταν μαζί με τα Αριστεία και τα διπλώματα στον τόπο διαμονής του αγωνιστή.
Οι αγωνιστές της Ζιώψης και γενικότερα της ευρύτερης περιφέρειας του Τυμφρηστού, θεωρούσαν εξαιρετική τιμή ν’ αποκτήσουν Αριστείο. Στην περιοχή μας ο γέρο Μήτσος Κοντογιάννης, ο γιος του Ευαγγέλης και ο ανεψιός του Νικολάκης υπέγραψαν πολλά πιστοποιητικά εκδούλευσης προς την πατρίδα των ντόπιων αγωνιστών που πολέμησαν μαζί τους.
Ορισμένα επίθετα των αγωνιστών της Ζιώψης διατηρήθηκαν και μεταβιβάστηκαν αυτούσια στους σημερινούς απογόνους τους. Αυτά είναι: Γόνης, Θεοδοσόπουλος, Θεοδωρόπουλος ή Κοτσώνης, Kαλύβας, Καραγιάννης, Καρκάνης, Καρκανόπουλος, Κορέλης, Παπαδόπουλος, Προβόπουλος και Στεφανής.
Τα άλλα ή λησμονήθηκαν, επειδή μετοίκησαν ή μεταλλάχτηκαν όπως από Αϋφαντής σε Υφαντής και από Λουτόπουλος σε Λυτόπουλος.
Διοικητικά η Ζιώψη, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, υπαγόταν στη Δημογεροντία του Πατρατζικίου (Υπάτης) με την ονομασία Ζουπόζι. Η Δημογεροντία υπήρξε αρχαιότατος θεσμός, αλλά ενισχύθηκε κατά την Τουρκοκρατία και έλαβε ουσιαστικό περιεxόμενο στις υπόδoυλες επαρχίες, επειδή xρησίμευε στην αυτοδιοικητική εξυπηρέτηση του τόπου. Κάθε χωριό εξέλεγε, συνήθως, δυο ισόβιoυς δημογέροντες, οι οποίοι μία φορά το χρόνο μετέβαιναν στην έδρα της Δημογεροντίας, όπου σε κοινή συνεδρίαση αποφάσιζαν για την κατανομή των φόρων, καθώς και για τη λύση διαφορών που αναφύονταν μεταξύ των συγχωριανών τους.
Από το 1836 η Ζιώψη υπαγόταν στο Δήμο Τυμφρηστού και το 1912 με Διάταγμα ιδρύθηκε η αυτοτελής κοινότητα Ζιώψης, η οποία μετονομάστηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών το 1927 σε Ασπρόκαμπος, ύστερα από υπόδειξη των κατοίκων και επιθυμία της πολιτείας ν’ αλλάξει τα ξενικά ονόματα (δεν υπήρχε άλλο χωριό τότε με την ίδια ονομασία).
Την ιστορία της παλιάς Ζιώψης μελέτησε μέσα από τα τοπικά συγγράμματα ο ρουμελιώτης ποιητής Σαντάρμης Αν. Γιάννης και με το πηγαίο ανεξάντλητο ταλέντο του, εμπνεύστηκε από τους αγώνες των κλεφτοαρματολών της Ζιώψης εναντίον των Τούρκων κατακτητών και συνέθεσε σαράντα εννιά (49) στιχουργήματα, όσοι ακριβώς είναι οι επίσημα καταγεγραμμένοι στα αρχεία του κράτους Ζιωψιώτες κλεφτοαρματολοί.
Τα στιχουργήματα αυτά έχουν ομοιογένεια μορφολογική και ισοσύλλαβη, το μέτρο που συνθέθηκαν είναι ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Η ομοιοκαταληξία τους, που είναι πλεκτή, είναι πλούσια και άψογη, ο μετρικός τονισμός αψεγάδιαστος. Η γλώσσα με την οποία γράφθηκαν είναι η ρουμελιώτικη με τους ιδιωματισμούς της, είναι η γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών. Επίσης είναι στολισμένα έντεχνα με διακοσμήματα του γραπτού λόγου. Αναφέρονται σε πραγματικά περιστατικά και συνο-δεύονται με γλωσσάρι το οποίο περιλαμβάνει εκτός από την ερμηνεία της λέξης και χρήσιμες πληροφορίες.
Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο φιλοτέχνησε ο καταξιωμένος ζωγράφος Τσέλος Μπάμπης.
Ο ίδιος, ως άμεσα απόγονος των μπαρουτοκαπνισμένων ένδοξων οπλαρχηγών της Ζιώψης, αισθάνομαι ιδιαίτερα υπερήφανος για την αξιοσύνη και τη παλικαριά τους και πολύ ενθουσιασμένος για τη δημιουργία αυτού του πονήματος που είχα την τιμή να επιμεληθώ και να συγγράψω το παρόν εισαγωγικό, για τους αναγνώστες, σημείωμα. Γι’ αυτό ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου τους συντελεστές αυτού του έργου, αγαπητούς συνεργάτες, Σαντάρμη Γιάννη και Τσέλο Μπάμπη. Τίμησαν και με το παραπάνω την ένδοξη μνήμη των άξιων κλεφτοαρματολών της γενέτειρας Ζιώψης.
Αγαπητοί αναγνώστες! Έχουμε την τιμή και χαρά να παραδώσουμε σε σας ολοκληρωμένο το παρόν έργο για νοερή μετάβαση στο πατρογονικό μας παρελθόν, μελέτη και περισυλλογή!
Ευθυμίου Τάκης
ΟΙ ΠΕΝΗΝΤΑ ΟΡΚΟΙ
Πενήντα κλέφτες είμαστε, πενήντα παλικάρια,
πενήντα όρκους πήραμε στο άγιο το βαγγέλιο,
καπάκια να μην κάνουμε τα τούρκικα ζαγάρια,
όσο ’ναι σκλάβα ετούτη η γη κι όσο δεν έχει γέλιο.
Οπού ’χει κάστρο η Ρούμελη, όπου ’χει καραούλι,
βαστά της Ζιώψης τα παιδιά, κρατά τους αντρειωμένους.
Αδέρφια καλό θάνατο, αδέρφια καλό βόλι,
αδέρφια καλή ανάσταση του δουλωμένου Γένους.
Γλωσσάρι
Πενήντα παλικάρια= απ’ τη Ζιώψη συμμετείχαν 49 αγωνιστές στην επανάσταση του 1821, κάτω από τις διαταγές, κυρίως, Ρουμελιωτών οπλαρχηγών.
ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ
Απάνω απ’ τον Ασπρόκαμπο κι απάνω από τη Ζιώψη
πενήντα κλέφτες ξεκινάν, πενήντα παλικάρια
βροντολαγάν στα στήθια τους, στου κόρφου τους την όψη
τα γκόλφια και τα χαϊμαλιά και τ’ άγια φυλαχτάρια.
Ξεντύθηκαν τ’ άλλα σκουτιά, φορέσαν κλεφτορούχια,
τ’ αρμούτι έχουν ανάχερα, την πάλα στο ζουνάρι
κι άκου τι θρος που γίνεται απ’ τα σκληρά τσαρούχια,
καθώς στο λόγγο ροβολάν, στης στράτας το στουρνάρι.
Ο ΞΕΣΗΚΩΜΟΣ
Κράζουν οι αϊτοί της Ρούμελης κι οι ακριβογιοί κι οι πρώτοι,
Δράκος, Σιαφάκας, Πανουργιάς, Ανδρούτσος, Κοντογιάννης,
ζητάν παιδιά για τ’ άρματα, λεβέντες για τ’ αβζότι,
να ξεπαστρέψουν τα θεριά και τα σκυλιά της πλάνης.
Άλλοι δυο-δυο, άλλοι τρεις-τρεις, μονάτοι άλλοι κι αχώρια
παν με τ’ αρμούτια ανάμερα, με τα σπαθιά στα χέρια,
όλες οι χώρες άδειασαν και τα Πολιτοχώρια
και οι ταϊφάδες γιόμωσαν, τα κλέφτικα λημέρια.
Γλωσσάρι
αρμούτι, το= παλιό βαρύ τουφέκι με κοντή κάνη.
αβζότι, το= προσάναμμα από μπαρούτι που τοποθετείται έξω από την κάννη σε παλιό χερογεμισμένο εμπροσθογεμές τουφέκι, για να ζεσταθεί και ν' αναφλεχθεί το φυσίγγι, αγγιζότι, αυσότιο, εμπύρευμα.
Δράκος= είναι ο Γεώργιος Δράκος, ο Σουλιώτης οπλαρχηγός, που συνέχισε τον πόλεμο στην Στερεά Ελλάδα, μετά την πτώση του Σουλιού.
μονάτος, ο= ο ένας, ο μόνος.
Πολιτοχώρια= τα χωριά της δυτικής Φθιώτιδας, επειδή προεπαναστατικά οι κάτοικοί τους ξενιτεύονταν στην Πόλη (Κωνσταντινούπολη) για αναζήτηση καλύτερης τύχη.
ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ
Καθένα κλεφτοήμερο και κάθε αρματολίκι,
με τ’ άρματά του ξεπηδά από πλαγιά, από χούνη,
ο Κοντογιάννης έβανε φωτιά στο Πατρατζίκι,
η Βαρυμπόπη καίγεται, καπνίζει το Ζητούνι.
-Λάτε, παιδιά Ζιωψιώτικα κι εσείς παιδιά απ’ τ’ Αρχάνι
έστησε ο χάροντας χορό σ’ αυτή τη γη τη σκλάβα,
παίρνει τ’ αρμούτι ο μπιστικός, ζευγάς το γιαταγάνι,
ένας την γκλίτσα αφήνοντας κι άλλος τη χερολάβα.
Γλωσσάρι
Βαρυμπόπη= τούρκικη ονομασία της Μακρακώμης.
Ζητούνι= τούρκικη ονομασία της Λαμίας.
Πατρατζίκι= τούρκικη ονομασία της Υπάτης.
Η ΓΗ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΑΔΩΝ ΜΑΣ
Δεν είναι γη παραμυθιού και χώρα εδώ του ονείρου
μα η γη των πατεράδων μας και των γονιών μας χώρα,
με την ευχή του απλού παπά και με του καλογέρου,
τον ξένο τον αφέντη της να διώξουμε ήρθε η ώρα.
Εμπρός αδέρφια, στ’ άρματα, δεν πάει ετούτο άλλο,
να σφάξουμε τον τύραννο, να κόψουμε τον πλάνο,
είναι θεριό ο τύραννος, θεριό πολύ μεγάλο,
στον πόλεμο και ο θεός μας ευλογεί από πάνω.
Η ΛΕΡΗ ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ
Καημένε Χρυσικάκη μου, λερή έχεις φουστανέλα,
σχισμένο το γιλέκο σου και καταματωμένο.
-Για όλα τούτα να σας πει, ρωτήστε τον Τζαβέλα,
στον πόλεμο που πάει αυτός κι εγώ μαζί πηγαίνω.
Και με το Γύφτο πάω μαζί και με το Χατζηπέτρο,
στο Τρίκερη τρώω τουφεκιά, στο Νιόκαστρο μολύβι,
μα στην Αράχωβα η σφαγή του εχθρού δεν έχει μέτρο,
κάναμε από χιλιάδες δυο κεφάλια πανωστίβι.
Γλωσσάρι
Χρυσικάκης, ο= είναι ο Γιάννης Χρυσικάκης από τη Ζιώψη, υπαξιωματικός γ΄ τάξης. Στον Αγώνα, συμμετείχε, με καπετάνιους το Γεώργιο Καραϊσκάκη, το Νίκο Κριεζώτη, τον Κίτσο Τζαβέλα, το γερο-Καρατάσο και το Χριστόδουλο Χατζηπέτρο, στις μάχες Τρίκερι Μαγνησίας, Νεοκάστρου Πυλίας, Αταλάντης, κατά του Μουστάμπεη, Αράχωβας Βοιωτίας, Αθήνας, Πειραιά, Στεβενίκου, Ανηφορίτη και Πέτρας Βοιωτίας, βρισκόταν και στην καταστροφή των Ψαρών.
Γύφτος, ο= Προσωνυμία του Γ. Καραϊσκάκη από το μαύρο χρώμα του δέρματός του.
ΤΟ ΚΑΡΑΜΑΤΙΑΣΜΑ
Βρε Ξυλοσφύρη, βρε παιδί, τ’ είναι μ’ εσέ τ’ αντέτι;
-Τ’ είναι, ωρέ καπετάνο μου;
- Σίντας καραματιάζεις,
δείξε στο σημαδόβολο μια στάλα μερχαμέτι,
βλέπεις τον Τούρκο, τον βαρείς, στον τόπο τον λαγιάζεις.
Για μάλωμα, τον σισανέ που έχεις, τον ζυγίζω.
Μήπως τόνε κερνάς κρασί και κελαηδεί όλη μέρα;
-Δεν τον ποτίζω με κρασί, μπαρούτι τον ταΐζω,
φωτιά του ρίχνω στη φωτιά και την πετά ίσια πέρα!
Γλωσσάρι
Ξυλοσφύρης= είναι ο Γιάννης Ξηροσφύρης, υπαξιωματικός στον Αγώνα, έλαβε χάλκινο αριστείο ανδρείας.
ΤΑ ΔΥΟ ΑΔΕΡΦΙΑ
Σκούζουν τα κλεφτολήμερα, σουράν τα καραούλια
και πάει ολόγυρα η βουή ράχη στην άλλη ράχη,
Γόνης στην τάπια είναι τη μια, Γόνης στην άλλη κούλια,
παύουνε να καραουλάν και ρίχνονται στη μάχη.
-Τώρα θα ιδείτε, Αγαρηνοί, ζιωψιώτικο νταλιάνι,
θα ιδείτε ρουμελιώτικη δρεπανοδόντα πάλα.
Τα παλικάρια έχουν μπροστά το Μήτσο Κοντογιάννη,
οι μαγκατζήδες παν κοντά, σπαθιά ξοπίσω κι άλλα.
Γλωσσάρι
Γόνης= είναι ο Γρηγόρης Γόνης, υπαξιωματικός στον Αγώνα, του απονεμήθηκε χάλκινο αριστείο ανδρείας, με τον αδελφό του δε Ζήση συμμετείχαν σε πολλές μάχες του 1821.
μαγκατζής, ο= διοικητής μικρής ομάδας ανδρών, κολιτζής.
ΤΟ ΜΑΚΡΥ ΜΟΥΣΤΑΚΙ
Ο Γιώργος τα μουστάκια του τρεις απαλάμες τα ’χει
πέρα στέκονται από τη μια, πέρα κι από την άλλη.
-Καλύβα μ’, το μουστάκι σου, μη σ’ αμποδάει στη μάχη,
πάρε ράμμα και δέσε το, πάρε κλωστή μεγάλη.
-Το σφίγγω ματαλύνεται, πάλι το ματαδένω,
μα πάλι αυτό σκορπίζεται και πώς να μη χαλάσει,
σε Καλλιακούδα ανηφορώ, σ’ Αράχωβα ανεβαίνω,
φταίει ο γοργός ο πόλεμος και του σπαθιού μου η βιάση.
Γλωσσάρι
Καλύβας Γιώργος= υπήρξε υπαξιωματικός γ΄ τάξης στον Αγώνα, συμμετείχε στις μάχες της Καλλιακούδας Ευρυτανίας, της Αράχωβας Βοιωτίας και του Προφήτη Ηλία των Σαλώνων με καπετάνιο το Γιώργο Δράκο και σε πολλές άλλες με τους Μήτσο, Βαγγέλη και Νίκο Κοντογιάννη.
ΣΦΑΞΕ ΜΕ, ΤΖΑΝΕ ΜΟΥ
-Πάρε, Γιώργο, ένα μόχαλο, ένα χερολιθάρι
και στην πουρνάρα αμόλα το, τι ιδούμε εκεί τι σειέται;
Πιάνει ο Γιώργος το βήσσαλο, το ρίχνει στο πουρνάρι
κι από την τούφα, αντί λαγός, Αγαρηνός πετιέται.
-Αν δε σου στρίψω το τζανό, να μη με λέν’ Καρκάνη·
τι θες στην κρύφτρα, ωρέ σκυλί, τι το ’στησες καρτέρι;
-Κόψε με, τζάνε μ’, με σπαθί, χτύπα με γιαταγάνι,
θα με παιδέψει αλλιώς ο αγάς, στη σούφλα θα με φέρει.
Γλωσσάρι
Καρκάνης Γιώργος= στρατιώτης, έλαβε σιδερένιο αριστείο ανδρείας στον Αγώνα.
Πίπης= είναι ο Σπύρος Λουτόπουλος, υπαξιωματικός, έλαβε χάλκινο αριστείο ανδρείας στον Αγώνα.
ΤΟ ΤΟΥΦΕΚΙ ΜΟΥ
Μιλιόνι μου περήφανο, πως σ’ αγαπάω εσένα,
σε αγαπώ σαν κορασιά, σαν αγαπητικιά μου,
φιλώ τ’ απλά παφίλια σου τα κατακαπνισμένα,
φιλώ κι αυτή την κάνη σου κι αναγαλλιά η καρδιά μου.
Να σου φιλήσω κι άλλη μια της μπούκα σου το στόμα
και τα φιλιά μου στους εχθρούς μολύβια να τα στέλνεις,
μολύβια και μηνύματα και να τους λες ακόμα,
εδώ ‘ναι ξένη η γη να λες, ξένη να παραγγέλνεις.
Ο ΚΟΛΙΤΖΗΣ
Ο Κατζιανάκης χούγιαξε, ο κολιτζής φωνάζει.
-Βρε, που ’στε, παλικάρια μου, δέκα κι αντρειωμένα;
Το Πατρατζίκι όλο βογγά, η Νιόπατρα στενάζει,
δυο χέρια εμείς τους δώσαμε, χέρι πάμε άλλο ένα.
Στην Καλλιακούδα μας ζητάν μετά οι Κοντογιανναίοι,
τραβάμε ύστερα Νιόκαστρο, Κρεμμύδι, Πετροχώρι,
διανεύει κι ο Κραβασαράς κι ο Καραϊσκάκης λέει
να πάρουμε του Καρλελιού στερνά το κατηφόρι.
Γλωσσάρι
Κατζιανάκης= είναι ο Κώστας Κατζιανάκης, υπαξιωματικός, έλαβε χάλκινο αριστείο ανδρείας στον Αγώνα, είχε δέκα στρατιώτες στις διαταγές του, πήρε μέρος στις μάχες της Υπάτης, τρεις φορές, υπό το Μήτσο Κοντογιάννη, της Καλλιακούδας Ευρυτανίας, υπό το Μήτσο και Νίκο Κοντογιάννη, του Νιοκάστρου και Κρεμμυδιού Πυλίας, υπό το Μήτσο Κοντογιάννη, Πετροχωριού Τριχωνίας, Καρβασαρά Ακαρνανίας και πολιορκίας Μεσσολογιού, με καπετάνιο τον Καραϊσκάκη.
ΤΟ ΧΑΛΕΜΑ
-Σ’ τα ’πα, Τζαβέλα μ’, πέρυσι και πρόπερσι σου τα ’πα,
σ’ το λέω και φέτο ο καψερός, πριν πέσουν χιόνια στίβα,
εγώ στη Ζιώψη ήμουν βοσκός, χοντρή φορούσα κάπα,
γι’ αυτό χαλεύω σάρικα, μια κάπα θέλω σίβα.
-Φεύγα, Νάσιο, απ’ τον τόπο σου, μη σε βαρέσω, σείσου,
τα μαλλιαρά τα στήθια σου ζεστό έχεις κατσουλάρι,
δεν το τρυπάν τα τούρκικα τα βόλια το κορμί σου
και θα σκιαχτώ χιονόπαλο, τσιβούρα αν θα το πάρει;
Γλωσσάρι
Νάσιος= είναι ο Θανάσης Μεγαλιού, υπαξιωματικός, έλαβε χάλκινο αριστείο ανδρείας στον Αγώνα, συμμετείχε σε διάφορες μάχες σ’ όλο το διάστημα της επανάστασης με τους οπλαρχηγούς το γερο-Καρατάσο, απ’ το Καρατάσι της Βέροιας, το Σουλιώτη Κίτσο Τζαβέλα και το Χριστόδουλο Χατζηπέτρου απ’ τα Τρίκαλα.
κατσιουλάρι, το= κάπα με κοπυκούλα (κατσούλα).
χιονόπαλο, το= τούφα από χιόνι (απάλα, η= μικρή ποσότητα μαλλιού, τούφα).
ΤΟ ΜΑΚΡΥΚΑΜΠΙ
Καλοτυχίζουν τα βουνά οι χαμηλοί οι κάμποι,
που τα φωλιάζουν σταυραϊτοί, τα κατοικούν γεράκια,
καλοτυχίζει η Ρούμελη κι αυτό το Μακρυκάμπι,
που ‘ναι λημέρι των κλεφτών, γιομάτο από γιατάκια.
-Γεια σας, λημέρια κλέφτικα, γιατάκια, γεια χαρά σας,
γεια σας ακόμα μια βολά την άνοιξην ετούτη,
σ’ εσάς ‘τοιμάζουν τ’ άρματα τ’ αντροπαλικαρά σας,
σ’ εσάς τροχίζουν τα σπαθιά, μοιράζουν το μπαρούτι.
Γλωσσάρι
Μακρυκάμπι, το= οροπέδιο στην περιφέρεια του Νεοχωριού Υπάτης, είχε στρατηγική σημασία, γιατί από κει περνούσε ο δρόμος που οδηγούσε από τη Φθιώτιδα στη Φωκίδα και τη Ναυπακτία, χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο των οπλαρχηγών Μήτσου Κοντογιάννη, Δημήτρη Σκαλτσοδήμου και Ανδρίτσου Σαφάκα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου