Το Βελούχι & η ιστορία του

 

ΤΟ ΒΕΛΟΥΧΙ & Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

[Ετυμολογία - Μυθολογία -  Λαογραφία - Ιστορία]

Του Τάκη Ευθυμίου

Σύμφωνα με τη μυθολογία οφείλει την ονομασία του στον ομώνυμο μυθικό βασιλιά, γιο του Θεοποιημένου Σπερχειού. Κατά άλλη εκδοχή πήρε την ονομασία από το χρώμα που έχει ο γυμνός όγκος του, το χρώμα της τέφρας (τεφρηστός και Τυμφρηστός). Η ονομασία Βελούχι πιστεύεται ότι είναι σλαβική και σημαίνει λευκό βουνό, καθώς ο όγκος του είναι το μεγαλύτερο διάστημα λευκόφαιος. Κατ’ άλλους Βελούχι σημαίνει πηγή με άφθονο νερό, καθότι στις πλαγιές του αφθονούν βρυσομάνες.

Το Βελούχι είναι συνδεδεμένο με την ιστορίας μας στις παρακάτω τοποθεσίες:

Βουλγάρα: Πρόκειται για τοποθεσία με ιστορικό περιεχόμενο στις υπώρειες του Βελουχιού κοντά στο Νεοχώρι. Εκεί, τη βυζαντινή εποχή έγινε πεισματώδης μάχη των ντόπιων με τους Βουλγάρους, απ’ τους οποίους προήλθε και η ονομασία της περιοχής. Όσοι Βούλγαροι γλίτωσαν  από τη σφαγή  της μάχης του Σπερχειού από το βυζαντινό στρατηγό Νικηφόρο Ουρανό, έχοντας τραυματισμένο το βασιλιά τους Σαμουήλ και το γιο του Γαβριήλ, σκαρφάλωσαν στις υπώρειες του Τυμφρηστού, ψάχνοντας να βρουν δρόμο διαφυγής προς την πατρίδα τους. Στη θέση όμως Βουλγάρα, που από τότε φέρει αυτή την τοπωνυμία, εξολοθρεύτηκαν από τους ντόπιους χωρικούς. Τα χωριά του Τυμφρηστού γλίτωσαν και ο τόπος γέμισε από τα κόκαλα των Βουλγάρων (Βουλγαρομνήματα). Για τη συγκεκριμένη φοβερή μάχη ο Κωστής Παλαμάς γράφει στη «Φλογέρα του Βασιλιά:

                            Βαρδούσια, Γκιώνα, Οξιά, Προφήτη Λια, Βελούχι

                            κι εσύ κορφή του δίζυγου του Πίντου Περιστέρι,

                            και ω ράχη εσύ που χάρηκες το μακελειό του οχτρού σου

                            από χατζάρι ελληνικό και κράζεσαι από τότε

                            Βουλγάρα! Με των πεύκων σας τις μοσκομυρισμένες

                            πνοές και με τα ελάτια σας λαμπαδωτά πιο απάνου

                            κι αλλού ψηλά με τους γυμνούς ζυγούς και με τα χιόνια

                            τους είδατε τους βλέπετε κι ακόμα στα όνειρά σας

                            που ξαγναντεύουν πιο μακριά κι από των αϊτών τα μάτια.

Καγκέλια: Είναι Τοποθεσία στην κορυφογραμμή του Βελουχιού με ιστορική σύνδεση. Η επανάσταση του 1821 στον Τυμφρηστό ξεκίνησε το Μάη. Οι Τούρκοι που βαστούσαν το Καρπενήσι δέχτηκαν επίθεση από ντόπιους οπλαρχηγούς στις 4 Ιουνίου και ζήτησαν βοήθεια από το Χουρσίτ Πασά της Λάρισας. Πράγματι 500 Τουρκαλβανοί με το Βελήμπεη ξεκίνησαν από τη Θεσσαλία για το Καρπενήσι. Στα Καγκέλια, κοντά στο Νεοχώρι, τους τους έστησαν καρτέρι οι ντόπιοι καπεταναίοι και τους χτύπησαν γερά, προξενώντας τους αρκετές απώλειες. Δεν μπόρεσαν όμως να τους απωθήσουν οριστικά κι οι Τούρκοι έφτασαν στο Καρπενήσι που δεν το κράτησαν  για πολύ, γιατί στις 7 Ιουνίου 1821 έφυγαν κρυφά για τα Τρίκαλα.

      Από την ανατολική πλευρά τη Μαυριλιώτικη πηγάζει ο Σπερχειός και από τη νότια ο Καρπενησιώτης. Στην ανατολική πλευρά φαίνεται με τα μάτια της φαντασίας, εμφανέστατα μια βιβλική μορφή προσώπου που μοιάζει με του Δία ή ενός γέρου φιλόσοφου. Η φύση σμίλεψε με τα καλλιτεχνικά σύνεργα της, αρμονικά τη μορφή αυτή ν’ ατενίζει το άπειρο, δοξολογώντας το μεγαλείο του Δημιουργού.

Στο Βελούχι υπάρχει μια χαράδρα με την ονομασία Συμπεθερικό. Είναι μια συνεχόμενη γραμμή από πέτρες που τέμνουν κάθετα τη βουνοπλαγιά. Κατά την παράδοση την εποχή της Τουρκοκρατίας ένα συμπεθερικό με νύφη από κοντινή περιοχή διάβαινε το Βελούχι να πάει στον τόπο του γαμπρού. Σ’ αυτή την τοποθεσία, η νύφη θυμήθηκε ότι ξέχασε να πάρει μαζί της σαν προικιό και μια κλώσα, τη μοναδική που απόμεινε στο πατρικά της σπίτι. Οπότε κάποιοι συνοδοί της επέστρεψαν και την πήραν. Κατά την ώρα που την παρέδωσαν στη νύφη, η ίδια και όλο το συμπεθεριό πέτρωσαν επειδή τους καταράστηκε η μάνα της νύφης για την πλεονεξία και την αχαριστία της. Από τότε τη θέση αυτή με τη φυσική σειρά που εμφανίζονται οι πέτρες, ο λαός μας την έκανε παραμύθι και την ονόμασε Συμπεθερικό.

Το Βελούχι με υψόμετρο 2.315 μ. έχει πλούσια δάση από έλατα, βελανιδιές και καστανιές, θεωρείται από τα ωραιότερα θερινά λιβάδια για κοπάδια γιδοπροβάτων. Κάθε άνοιξη τα κοπάδια οδηγούνται από τα χειμαδιά στα εξαίρετα αυτά Βοσκοτόπια του, ενώ οι τσοπάνηδες φτιάχνουν τους πρόχειρους λατσούδινους, δηλαδή από κλωνάρια έλατου, οικισμούς στους ελατόφυτους πρόποδες του αγέρωχου αυτού βουνού και πάντοτε κοντά στις πηγές για να απολαμβάνουν τα δροσερά νερά του και να εξυπηρετούν τις ανάγκες του πρόχειρου νοικοκυριού τους.

Η δημοτική μούσα ύμνησε το Βελούχι με άμορφα τραγούδια όπως και το παρασκάτω:

        «Βελούχι μου περήφανο κι οξυά ζωγραφισμένη,

        λιώοτε τα χιόνια γρήγορα να χορταριάσει ο τόπος.

       Ν’ ανοίξει ο γαύρος κι η οξυά να ισκιώσουν τα λημέρια,

       να βγουν οι βλάχοι στα βουνά να βγουν και οι βλαχοπούλες.

       Να βγουν τα λόγια πρόβατα με τα χοντρά κουδούνια

       να βγουν και τα Βλαχόπουλα λαλώντας τις φλογέρες»

Μόνο που τώρα πια λιγόστεψαν τα βλαχοκόνακα και μένουν τα πλατάνια, τα έλατα, οι βρύσες και τα κρουσταλλένια νερά, για να τ’ απολαμβάνουν οι λιγοστοί βοσκοί αλλά και οι φυσιολάτρες και οι φίλοι της γαλήνης και του ρεμβασμού της παρα­δεισένιας φύσης.

Το Βελούχι υπήρξε κρησφύγετο των κλεφτοαρματολών στα χρόνια της Τουρκο­κρατίας καθώς και των ανταρτών του Άρη Βελουχιώτης στα πέτρινα χρόνια της Γερμανοϊταλικής κατοχής.

Το Βελούχι κατάλευκο από τα χιόνια

Η μορφή του φιλόσοφου στην αριστερή κορφή του Βελουχιού

Αντάρτες στο Βελούχι