Αλώνισμα

ΑΛΩΝΙΣΜΑ

του Τάκη Ευθυμίου

Αλώνισμα σιταριού στις Μανώλες Αγίου Γεωργίου

ΤΟ ΑΛΩΝΙΣΜΑ

                  Αν έχει χάρη ο θερισμός, αν έχει χάρη ο θέρος,

                  το αλώνισμα έχει μια ομορφιά, π’ όμοιά της δεν είν’ άλλη,

                  παν μπρος στ’ αλώνι τ’ άλογο και στο ξοπίσω μέρος

                  με καμουτσίκι ο αλωνιστής σέρνει φωνή μεγάλη.

                  -Άι, άι πάρε τις γύρες σου, άπλωσε αγάλια-αγάλια.

                  Στριφογυρίζει τ’ άλογο στο στρίγερο τριγύρα,

                  τ’ αστάχυα καλοπάτητα ξεγδύνουν τα κεφάλια

                  και δείχνουν, του γεωργού χαρά, τη σιταροπλημμύρα.

                                                                         Σαντάρμης Αν. Γιάννης

Στο χωριό μας, την παλιά καλή εποχή, προτού η τεχνολογική πρόοδος εισαγάγει τις θεριζοαλωνιστικές μηχανές, υπήρχαν δεκάδες αλώνια, όπου γινόταν ο παραδοσιακός αλωνισμός του σιταριού. Τα αλώνια ήταν κυκλικά και έφεραν στο κέντρο ένα μεγάλο πάσαλο μπηγμένο, το στροηρό, όπου έδεναν την κεφαλαιριά, δηλαδή στριμμένη τριχιά και μ' αυτή τα ζώα που αλώνιζαν. 

Τα αλώνια αλείφονταν με βουνιά και κοκκινόχωμα, για να είναι καθαρά και για να μπορούν εύκολα οι γεωργοί να συλλέξουν τους κόκκους σιταριού. Το μεγαλοπρεπέστερο όμως, ήταν το πετράλωνο. Ονομαζόταν έτσι, διότι ο κυκλικός χώρος καλυπτόταν με πλακερές πέτρες. Η τέχνη κατασκευής του απαιτούσε περίσσια επιδεξιότητα, επειδή οι πέτρες έπρεπε να τοποθετηθούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην άφηναν κενό, απ' όπου μπορούσε να εισχωρήσει η χωμάτινη σκόνη κατά τον αλωνισμό και ακόμη να μην κινδύνευαν  ν' αποκολληθούν από το συνεχόμενο ποδοπάτημα των ζώων. Η κατασκευή του, αν και δύσκολη, είχε το πλεονέκτημα της μονιμότητας, οπότε στον επόμενο αλωνισμό απαιτούσε απλώς ένα σκούπισμα με αυτοσχέδια σπαρτόσκουπα.

Πετράλωνο υπήρχε ένα και μοναδικό, στην ομώνυμη τοποθεσία κοντά στα Λιβάδια των Αγίων Αποστόλων. Το πετράλωνο αυτό κατασκευής και ιδιοκτησίας των Υφανταίων, εξυπηρετούσε όλους τους γεωργούς της γύρω περιοχής. Σήμερα το πετράλωνο αυτό, δυστυχώς, καταστράφηκε.

0 αλωνισμός στο χωριό μας γινόταν στ' αλώνια με ζώα βοοειδή και προπάντων με άλογα, ως εξής: Τα χερόβολα και τα δεμάτια διαλύονταν και τα στάχυα απλώνονταν στ' αλώνι. Μετά έδεναν με μακριές κεφαλαιριές, από τον πάσσαλο του αλωνιού συνήθως δυο άλογα να τρέχουν κυκλικά, εναλλάσσοντας τα, όταν συμπληρωνόταν ο κύκλος, κατά αντίθετη φορά. Τα άλογα ήταν πεταλωμένα και καθώς έτρεχαν, τσάκιζαν τα στάχυα με αποτέλεσμα να διαχωρίζονται οι κόκκοι από το περίβλημα. Όταν τα άλογα περιστρέφονταν γύρω από τον πάσσαλο τού αλωνιού, άλλοι με δικράνια και με δικέλες ανακάτωναν και αναποδογύριζαν συνεχώς τα κάτω στρώματα του αλωνίσματος για να συνθλίβουν αποτελεσματικά.


Παραδοσιακός αλωνισμός από τον Ηλία Παπουτσόπουλο

Συνηθέστερα χρησιμοποιούσαν τ άλογα για τον αλωνισμό επειδή αυτά κινούνταν ταχύτερα και ο αλωνισμός συντομευόταν, αλλά και γιατί το πάτημα τους ήταν ανάλαφρο και οι κόκκοι δεν καταστρέφονταν. Και τα βόδια, βεβαίως χρησιμοποιούνταν στ' αλώνισμα όταν δεν είχαν άλογα. Αργοπορούσαν όμως πολύ και τα ζώα ταλαιπωρούνταν και κουράζονταν. Π' αυτό οι χωρικοί έλεγαν το δίστιχο: «Βόδι να μην αλώνιζε, κόρη να μην εγέννα και ο γιος να μην εθέριζε, ποτέ του δεν εγέρνα».

Τα άλογα ή τα βόδια γυρόφερναν στο αλώνι, ώσπου να γίνει η πατούρα, να συνθλίβει δηλαδή το άχυρο. Ο αλωνισμός δεν έπαυε μόλις οι κόκκοι αποχωρίζονταν από το τσόφλι τους. Έπρεπε και το άχυρο να συνθλίβει για να γίνει κατάλληλη τροφή των ζώων κατά το χειμώνα. Στη συνέχεια έβγαζαν τα ζώα από το αλώνι και οι αγρότες με χονδρά άφυλλα κλαριά δέντρων ή με δικράνες έσυραν επάνω τα χοντρά άχυρα και τα απομάκρυναν από τις δυο εξόδους του αλωνιού. Μετά μάζευαν σωρό όλο το μείγμα, δηλαδή το ψιλό άχυρο με το σιτάρι και το πετούσαν προς τα πάνω με τα ειδικά ξύλινα φτυάρια, τα δικούλια. Ο αέρας παράσερνε το άχυρο έξω απ' το αλώνι και άφηνε τους βαρύτερους κόκκους σιταριού να πέσουν στο κέντρο του αλωνιού. Αν έμεναν στάχυα αλώνιστα, τα κοπανούσαν οι γυναίκες με το γδάρτη. Τέλος οι γυναίκες λίχνιζαν, καθάριζαν και σάκιαζαν το σιτάρι.

Πολλά έθιμα για τον αλωνισμό υπήρχαν και εφαρμόζονταν. Έτσι, όταν έκαναν τις θημωνιές έβαζαν επάνω ένα σταυρό καμωμένο από άγριο αναρριχητικό φυτό. Αυτό γινόταν για να φυλαχθεί η θημωνιά από βάσκαμα. Άλλοι κρεμούσαν στην κορυφή της θημωνιάς σκόρδο και γενικά κάθε τι φυλαχτό, για το κακό μάτι.

Στο λίχνισμα του σιταριού βοηθούσαν οι πιο επιδέξιοι, γιατί απαιτούσε ιδιαίτερη τέχνη το πέταγμα του σιταριού, για να μην το σκορπίζει ο αέρας. Σε όποια γυναίκα ασχολούνταν με το κουτσομπολιό, ανέφεραν περιπαιχτικά την παροιμία του αλωνιού: «Μην τα πετάς τα λόγια σου σαν τ' άχερα στ' αλώνι, γιατί τα παίρνει ο άνεμος και δεν τα συμμαζώνει».