Μοναστήρι Τατάρνας

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΑΤΑΡΝΑΣ

Πηγή: «Τα Ελληνικά Μοναστήρια», Ευαγγέλου Λέκκου

Πίνακας: Γιάννα Ξέρα

Μοναστήρι παλαιό και ταυτό­χρονα σύγχρονο είναι η Τατάρνα. Το παλαιό ανάγει την αρ­χή του στον 11^ο αιώνα. Το σύγ­χρονο κτίσθηκε από το έτος 1969 κι εξής, με­τά τη δημιουργία της τεχνητής λίμνης από το φράγμα της ΔΕΗ και την καταβύθιση του πα­λαιού. Βρίσκεται σε πυκνόφυτη πλαγιά (υψό­μετρο 400 μ. από την ανατολική όχθη της λί­μνης των Κρεμαστών), στα όρια των νομών Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας. Ιστορία αιώνων για το πρώτο, ιστορία σύντομη αλλ’ εξίσου λαμπρή και για το δεύτερο.

Σύμφωνα με την υπάρχουσα παράδοση, που δεν επιβεβαιώνεται από αδιάσειστα στοι­χεία, το Μοναστήρι που κτίσθηκε τον 11^ο αι­ώνα καταστράφηκε τριακόσια χρόνια αργότε­ρα. Από την περίοδο αυτή του Βυζαντίου σώ­ζονται η ψηφιδωτή εικόνα της άκρας ταπεινώσεως του Χριστού και κάποια χειρόγρα­φα, που δεν θεωρούνται επαρκή τεκμήρια για την ακριβή χρονολόγηση της Τατάρνας. Αξιόπιστη, αντίθετα, κρίνεται η Ιδρυτική Διάταξη της Μονής και το έτος 1556, ως χρο­νολογία ιδρύσεως της εκ μέρους τεσσάρων μοναχών, υπό τον Δαβίδ, αδελφών ως τότε της μονής του Σωτήρος Χριστού (πιθανόν Δουσίκου των Τρικάλων). Η ανέγερση έγινε στη θέση Πλάτανος, προς τιμήν της Παναγίας Φανερωμένης, στο σημείο που βρέθηκε η θαυματουργός  εικόνα της. Η ονομασία Τατάρνα (και ορθότερο: Τετάρνα) αναφέρεται       για πρώτη φορά σε «ενθύμηση» του έτους 1604: «αφιερόθη εν τη σεβάσμια μονή της πα­ναγίας εν τω λευκοποτάμω και... επίκλην της τετάρνης» (1604). Και πέντε χρόνια ενωρίτερα σε εικόνα που εστάλη το 1599 από τη Μόσχα υπάρχει η αφιέρωση: «στέλλω το πα­ρόν εικόνισμα εις την σεβασμίαν σταυροπηγιακήν μονήν εν τη τετάρνα».

Το   1556  ο   οικουμενικός  πατριάρχης Διονύσιος Β' με σιγίλλιο έγγραφο του ανα­κήρυξε τη Μονή ως σταυροπηγιακή. Το αυτό επιβεβαιώθηκε και με σιγίλλια άλλων πα­τριαρχών (1586, 1676,1782 -που βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού- και του έτους 1797). Αν και βρισκόταν σε δυσπρόσιτο μέρος, η Τατάρνα δεν έπαυσε να παίζει σημαντικό θρησκευτικό και εθνικό ρόλο, αφού ήταν στο δρόμο που συνέδεε τη δυ­τική με την ανατολική Στερεά Ελλάδα και      αποτελούσε ένα ασφαλές «καταφύγιο για τους πρωτεργάτες επαναστατικών κινημάτων και πρωτοστατούσε η ίδια στις κινητοποιήσεις της Αγραφιώτικης περιοχής».

Ενδιαφέρουσες ειδήσεις για το ρόλο της αυτό παρέχει η αλληλογραφία Ευγενίου οσί­ου του Αιτωλού και του μαθητού του Ανα­στασίου Γορδίου, λογίων και διδασκάλων της Ευρυτανίας στους 17ο και 18ο αιώνες. Εξαιτίας της εν λόγω δράσεως της Μονής, το 1601 καταστράφηκε από τους Τούρκους, επειδή α­πό αυτήν ξεκίνησε ο ηρωικός μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος ο Φιλόσοφος, που οι ε­χθροί του αποκαλούσαν σκωπτικά Σκυλόσοφο. Στην ανοικοδόμηση της συνέβαλε απο­φασιστικά ο Σκαρλάτος, διαχειριστής των δημοσίων εσόδων στην Κωνσταντινούπολη και πρόγονος των ηγεμόνων Μαυροκορδάτων της Μολδοβλαχίας. Καταγόταν από τα Άγραφα και θεωρείται ο δεύτερος κτίτορας της παλαιάς Μονής.

Μεγάλη ακμή γνώρισε η Τατάρνα μετά το 1650, όταν διατελούσε υπό την προστασία του Ευγενίου του Αιτωλού, που χειροτονήθη­κε διάκονας σ’ αυτήν, το 1616. Κατοικώντας ο ίδιος στο Καρπενήσι και ασκώντας επιρροή σε σημαντικά πρόσωπα, βοήθησε τη Μονή να προοδεύσει σε όλους τους τομείς. Στην ανά­πτυξη της βοήθησαν και οι ηγούμενοι των χρόνων αυτών: Ο Δαμασκηνός από το Βάλτο, ο Ιάκωβος από το Πέτα και ο Ανανίας, μετέ­πειτα (1680-1700) αρχιεπίσκοπος Φαναριού και Νεοχωρίου, που διέμενε όμως στη Μονή. Οι μοναχοί είναι περίπου εκατό κι αργότερα έφθαναν και τους διακόσιους! Η Τατάρνα δέ­χεται δωρεές και προνόμια κι εκδίδονται για χάρη της δύο χρυσόβουλλα. από τον ηγεμό­να της Ουγγροβλαχίας Σ. Καντακουζηνό και «από τον σύγχρονο του ηγεμόνα της Μολδο­βλαχίας».

Αρχές του 18^ου αιώνος η Μονή περνάει δοκιμασίες και φθάνει σε σημείο «δυστυχίας και εις παντελή μικρού δειν ερήμωσιν και αφανισμόν». Ζητάει βοήθεια και λαμβάνει μόνο από τον Ιωάννη Νικ. Μαυροκορδάτο, γαμπρό του Σκαρλάτου και ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας. Σε ανταπόδοση οι μοναχοί του στέλνουν 22 παλαιά χειρόγραφα.

Συνεχίζει την εθνική δράση της και δέχε­ται αλλεπάλληλες επιθέσεις εκ μέρους των Τούρκων, οι οποίοι λεηλατούν, πυρπολούν και αρπάζουν ζώα και τρόφιμα (1767, 1775, 1804, 1810), για να φθάσουν στο σημείο να καταστρέψουν εντελώς τη Μονή το 1821, ε­πειδή ο ηγούμενος Κυπριανός και οι μοναχοί βοήθησαν τον Οδ. Ανδρούτσο στη νικηφό­ρα μάχη εναντίον των Τούρκων, κοντά στη γέφυρα της Τατάρνας. Η προσφορά τους ή­ταν μεγάλη σ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνος και ιδιαίτερα στη μάχη του Σοβολάκου, γιατί είχαν αναλάβει τη διατροφή επί 10 ημέρες 4.000 Ελλήνων πολεμιστών, μαζί με τα πολε­μοφόδια.

Το νέο καθολικό ανοικοδομήθηκε από το 1841 ως το 1844 με δαπάνη της Μονής και σχεδιαγράμματα Γερμανών αρχιτεκτόνων που διέθεσε για το λόγο αυτό ο βασιλιάς Όθωνας, μετά από παράκληση των μοναχών. Ο ναός αυτός κατέρρευσε από «ρηγματώσεις, σεισμούς και καθιζήσεις, ίσως είχε κτισθεί σε ακατάλληλο έδαφος..., κατά την εποχή δημι­ουργίας της τεχνητής λίμνης, το 1963». Ήταν όμοιος, σχε­δόν, με τον παλαιό, «με ε­ξαίρεση τους δύο τρούλους του νάρ­θηκα». Κάποια τμήματα από αυτό το τέ­μπλο φυλάσ­σονται τώρα στο σκευοφυλάκιο.



Το παλιό Μοναστήρι



Όταν δημι­ουργήθηκε η τεχνητή λίμνη, χρειάσθηκε να ανεγερθεί μοναστήρι, 500 μέτρα νοτιοανατολικά από το παλαιό. Οι εργασίες άρχισαν το 1969 και ολοκλη­ρώθηκαν χάρη στον ανύστακτο μόχθο του ηγουμένου Δοσιθέου «και των συν αυτώ αδελφών». Αποτελείται από το καθολικό, τριώροφο συγκρότημα με τρία παρεκκλήσια, τα κελιά, διάφορους βοηθητικούς χώρους και έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει αρκε­τούς προσκυνητές. Το καθολικό είναι αγιο­ρείτικου τύπου, σταυροειδής εγγεγραμμένος τρίκογχος ναός. Σ’ αυτόν είναι αποθησαυρισμένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Ταταρνιώτισσας, άλλες εικόνες του 19^ου αιώνος και πολλά αφιερώματα. Στο σκευοφυλάκιο, που καλύπτει δύο ευρύχωρες αίθου­σες, έχουν εναποτεθεί με μεγάλη φροντίδα όσα από τα κειμήλια διασώθηκαν στο διάβα τόσων αιώνων: εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια, χρυσοκέντητα καλύμματα, ευαγγέλια επάργυ­ρα, χειρόγραφα (το αρχαιότερο του 11ου αι­ώνος περιέχει λόγους Γρηγορίου του Θεολόγου), ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια και αναλόγια, παλαίτυπα βιβλία κ. ά.

Αξιοπρόσεκτα: Η εικόνα της Παναγίας της Ταταρνιώτισσας, του οράματος του αγίου Σεργίου του Ραντονέζ (16^ου αιώνος), ο επι­τάφιος του 1584 χρυσοκέντητος, ο ξυλόγλυ­πτος σταυρός ευλογίας του 1680. Κάτω από το καθολικό υπάρχει άλλος ναός, προς τιμήν των Ευρυτάνων και ομόρων περιοχών Αγίων (Ανδρέα, Μιχαήλ, Δαμιανού, Σεραφείμ, Νικολάου, Κυπριανού, Ευγενίου, Ρωμανού, Ακακίου, Κοσμά, Γερασίμου, Ιωάννου), που συνεορτάζονται την τελευταία Κυριακή του Αυγούστου.

Στο σημείο που ήταν πριν η Μονή έχει α­νεγερθεί το Κάθισμα του αγίου Σάββα του ηγιασμένου (είναι και ναός κοιμητηριακός).

Η μονή έχει δύο μετόχια: Του αγίου Νεκταρίου, «στην οφρύ» του Καρπενησίου, σε υψόμετρο 1060 μ. και του Ησυχαστηρίου Μοναζουσών, προς τιμήν της Οσίας Μαρίας της Αιγύπτιας, στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας (ανεγέρθηκε το 1973 κ. εξ.).

Και έχει και την ιδιαίτερη χάρη να «φιλοξενεί» άγια λείψανα πολλών μαρτύρων, πατέρων, οσίων και αγίων, όπως: Τρύφωνος, Θεοδώρου του Στρατηλάτου, Χαραλάμπους, Πολυκάρπου, Ταρασίου, Αντίπα, Ακακίου Καυσοκαλυβίτου, Γεωργίου του Τροπαιοφό­ρου και πολλών εκ των Ευρυτάνων αγίων. Επίσης δυο τεμάχια Τιμίου Ξύλου. Η αδελ­φότητα ακολουθεί το αρχαίο τυπικό του οσί­ου Σάββα του ηγιασμένου και την ώρα της Αγίας Γραφής. Δεν κρεωφαγεί και δεν πίνει κρασί κανένας μοναχός της. Ασχολούνται και με πνευματικά διακονήματα.

Λειτουργεί έκθεση και εκκλησιαστικό μουσείο (κειμηλιοφυλάκιο).

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου