Η επιτύμβια στήλη Δικάστρου

Η επιτύμβια στήλη του Δικάστρου

«ΝΙΚΑΙΑΣ, ΚΑΛΛΙΔΑΜΟΣ, ΦΙΛΙΣΤΑΣ»

(του Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή-Αντιστρατήγου ε.α.)

Τα επιτάφια σήματα

Η τοποθέτηση διακριτών ση­μείων πάνω σε τάφους (επιτάφια σήματα) εμφανίσθηκε τη Μεσολι­θική εποχή, το 5.000 π.χ. και γίνο­νταν για δύο κυρίως λόγους: για να τιμηθεί η μνήμη του νεκρού και για να μη διαταραχθεί ο τά­φος του από μεταγενέστερες τα­φές. Στην αρχή τα σήματα ήταν μικροί τύμβοι από πέτρες ή από χώμα και αργότερα πλάκες, στή­λες από πέτρα ή μάρμαρο με ονόματα νεκρών και παραστάσεις και αγάλματα. Από την επικράτη­ση του Χριστιανισμού οι τάφοι να σημαίνονται κυρίως με το σταυ­ρό.

Τα επιτάφια σήματα, στο πέ­ρασμα των αιώνων, απέκτησαν χαρακτηριστικά που τηρούνταν σχεδόν απαρέγκλιτα σ' όλες τις ιστορικές περιόδους και στοιχεία, που συνδέονταν με τις εκάστοτε τεχνικές εξελίξεις και τις φιλοσο­φικές αντιλήψεις των ανθρώπων.

Η ταφή των αξιωματούχων ήταν πάντοτε τιμητική και στους τάφους τους τοποθετούνταν πέ­τρινες ή μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες. Στην πρόσοψη των στη­λών χαράσσονταν τα κύρια ονό­ματα των αξιωματούχων, χωρίς πατρώνυμα και οι στήλες κο­σμούνταν με επιστέψεις και με εγχάρακτες ή ανάγλυφες παρα­στάσεις και επιγραφές.

Στους τάφους των απλών αν­θρώπων τοποθετούνταν πρόχειρα και ακόσμητα επιτάφια σήματα και σε περίπτωση που γράφονταν τα ονόματα τους, πρόσθεταν, στα κύρια ονόματα και πατρώνυμα (στην γενική πτώση).

Περιγραφή της στήλης

Η στήλη του Δικάστρου βρέ­θηκε τυχαία, το 1995 από τον Ανδρέα Καλότυχο στον «πέρα Μαχαλά». Είναι πέτρινη από ντό­πια πέτρα, έχει λειασμένη πρόσο­ψη, το σχήμα της είναι σχεδόν ορθογώνιο, έχει κωνική επίσκεψη και φέρει οριζόντιους κύκλους στην κορυφή και ανθέμιο με έλι­κες στη βάση του κώνου. Έχει ύψος 66 εκ., πάχος 12 εκ και πλά­τος 41 εκ. στη μέση και 32 εκ. στη βάση για τη στήριξη της στο χώ­μα.

Στην πρόσοψη της είναι χα­ραγμένα οριζόντια και με κεφα­λαία γράμματα τα ονόματα «Νι­καίας, Καλλίδαμος, Φιλίστας». Τα ονόματα είναι στην ονομαστική πτώση, χωρίς πατρώνυμα. Μερι­κά γράμματα (τα Σ. Κ. Α. και Ι) πα­ρουσιάζουν, από όνομα σε όνομα εμφανείς σχηματικές διαφορές. Τα ονόματα είναι διαχωρισμένα μεταξύ τους με εγχάρακτες ορι­ζόντιες γραμμές.

Αξιολόγηση της στήλης

Η στήλη του Δικάστρου είναι ένα επι­τύμβιο σήμα που είχε τοποθετηθεί πάνω σε τάφο. Είναι έργο λιθοτεχνίας και έν­δειξη πολιτιστικής ανάπτυξης και ανώτε­ρης φιλοσοφικής αντίληψης των κατοί­κων της περιοχής για τη μεταθανάτια ζωή. Τα ονόματα είναι κύρια και ανή­κουν σε τρεις νεκρούς, στον Νικαία, στον Καλλίδαμο και στον Φιλίστα. Η χά­ραξη στην ίδια στήλη τριών κυρίων ονο­μάτων αποδείχνει, ότι οι νεκροί ανήκαν στην ίδια οικογένεια και ο τάφος ήταν οι­κογενειακός.

Το σχήμα, η εγχάραξη των ονομάτων και οι εγχάρακτες διακοσμήσεις της στή­λης, είναι στοιχεία ταφικών εθίμων, που τηρούνταν για τους αξιωματούχους. Οι διαφορές των γραμμάτων υποδηλώνουν ότι τα ονόματα χαράχτηκαν σε διαφορε­τικούς χρόνους και από διαφορετικούς χαράκτες και ότι οι νεκροί πέθαναν και ετάφησαν ως εξής: πρώτος ο Νικαίας, μετά ο Καλλίδαμος και τελευταίο ο Φιλίστας. Οι οριζόντιες γραμμές μεταξύ των ονομάτων, καταδείχνουν, ότι οι νεκροί ήταν «εν ζωή» προσωπικότητες της πε­ριοχής.

Η άποψη, ότι οι νεκροί μπορεί να ήταν συμπολεμιστές, που σκοτώθηκαν σε συμπλοκή και ετάφησαν σε κοινό τά­φο, δεν φαίνεται ως πιθανή.

Οι νεκροί, «Νικαίας», «Καλλίδαμος» και «Φιλίστας», της επιτύμβιας στήλης του Δικάστρου, πιθανολογούμε, ότι τα μέλη επιφανούς οικογένειας και αξιωμα­τούχοι της περιοχής, που ετάφησαν στον οικογενειακό τους τάφο και τιμήθη­καν με την σήμανση του τάφου τους και την εγχάραξη στην επιτύμβια στήλη των ονομάτων τους, για να μείνει στους αιώ­νες η μνήμη τους.

Χρονολόγηση της στήλης

Η χρονολογία της ταφής των νεκρών δεν είναι χαραγμένη στη στήλη και θα πι­θανολογηθεί με ιστορικά και αρχαιολογι­κά κριτήρια. Η στήλη του Δικάστρου εί­ναι απλή και προσιδιάζει προς τις απλές επιτύμβιες στήλες που καθόρισε το 308 π.Χ. ο Αθηναίος πολιτικός Φαληρέας, με­τά την κατάργηση των μέχρι τότε πολυ­τελών επιτύμβιων σημάτων και επικράτη­σαν έκτοτε σε όλο τον ελληνικό κόσμο.

Στην περιοχή, όπου βρέθηκε η στήλη, ήταν το αρχαίο νεκροταφείο της πόλης-ακρόπολης του υψώματος «κορφή-Τσούκα» και του μικρού οικισμού που ήταν κτισμένος στη νότια πλευρά του. Στα υψώματα «κορφή-Τσούκα» και «Κουτσο-Νίκα» της περιοχής Δικάστρου δια­σώζονται υπολείμματα οχυρώσεων, που ανήκουν κατά τους αρχαιολόγους στην ελληνιστική περίοδο και είναι «λείψανα των τελευταίων οχυρώσεων των πόλεων-ακροπόλεων των Δολόπων»..

Οι Δόλοπες, που κατοικούσαν κυρίως στην περιοχή της Όθρης, έφθασαν στην ακμή της πολιτιστικής τους ανάπτυξης κατά την ελληνιστική περίοδο, από το 275 π.Χ. μέχρι το 174 π.Χ., όταν έγιναν μέλη της Αιτωλικής Συμπολιτείας και της Δελφικής Αμφικτιονίας και κάθε πόλη-ακρόπολή τους συμμετείχε στις Γενικές Συνελεύσεις με αντιπροσώπους.

Παρόμοιες στήλες βρέθηκαν και σε άλλες περιοχές και πόλεις της Ελλάδας: με το όνομα Νίκαιας βρέθηκε στην Αρκαδία, με το όνομα Καλλίδαμος βρέ­θηκαν στην Τιθορέα, στην Ακαρνανία, Δήλο, Ρόδο, Αργολίδα και Αιτωλία. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν, ότι οι στήλες αυ­τές ανήκουν στην ελληνιστική περίοδο.

Ετυμολογικά τα ονόματα, Νίκαιας, Καλλίδαμος και Φιλίστας, έχουν τις ρίζες τους σε λέξεις ελληνικών διαλέκτων και είναι ονόματα της μετακλασικής ελληνι­κής γλώσσας, που εμφανίστηκαν και δόθησαν σε Έλληνες κατά την ελληνιστική περίοδο.

Η επιτύμβια στήλη του Δικάστρου ανήκει χρονολογικά στους ελληνιστικούς χρόνους (275 π.χ-174π.Χ.) και οι νεκροί Νικαίας, Καλλίδαμος και Φιλίστας ήταν Δόλοπες, πιθανότατα αντιπρόσωποι των πόλεων-ακροπόλεων «κορφή-Τσούκα» και «κουτσο-Νίκα» στην Αιτωλική Συμπο­λιτεία ή στην Δελφική Αμφικτιονία.

Αρχαιολογική - πολιτιστική αξία της στήλης

Η επιτύμβια στήλη του Δικάστρου έχει μεγάλη αρχαιολογική και πολιτιστι­κή αξία για το χωριό και τους κατοίκους του. Είναι μια αδιάψευστη μαρτυρία, ότι οι Δόλοπες, που κατοικούσαν στην πε­ριοχή του Δικάστρου την ελληνιστική πε­ρίοδο, έφεραν ελληνικά ονόματα, τιμού­σαν τους νεκρούς τους, είχαν πολιτιστι­κή ανάπτυξη και επικοινωνία με πόλεις της Αιτωλικής Συμπολιτείας και της Δελ­φικής Αμφικτιονίας και ήταν τεχνίτες, που χρησιμοποιούσαν εργαλεία και γνώ­ριζαν την λιθοτεχνία.

Το Δίκαστρο, με την προσφορά του Ανδρέα Καλότυχου, απέκτησε ένα σημα­ντικό και μοναδικό για το χωριό και την περιοχή αρχαιολογικό εύρημα. Έχει και εκθέτει στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο του μια πέτρινη επιτύμβια στή­λη, με τα ονόματα τριών Δολόπων, του Νικαία, του Καλλίδαμου και του Φιλίστα, που έζησαν στην περιοχή του Δικάστρου πριν από 2.200 περίπου χρόνια και είναι οι πρόγονοι των κατοίκων του χωριού.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου