Μονή Αγιά Σωτήρα Αλεπόσπιτων

Το ιστορικό Μοναστήρι της Αγια-Σωτήρας

Αλεπόσπιτων Φθιώτιδας

(του Θεόκτιστου Α. Λαϊνά)

«Ούλοι, μεγαλειότατε, ούλοι επολεμήσαμε παλληκαρίσια για τη λευτεριά - και τράβηξε το ράσο του κι έδειξε τις βαθιές ουλές των τραυμάτων του. Τώρα όμως πεινούμε, Μεγαλειότατε. Ας ζήσει το Έθνος μας, ας ζήσει η Μεγαλειότης σου... και μεις ας ψοφήσουμε».

Ησαΐας Δαλιάνης

(Ρουμελιώτης αγωνιστής Μοναχός, προς τον Όθωνα)

Ένα από τα διαλυθέντα Μοναστήρια στη Φθιώτιδα, μετά τη δημοσίευση του Β.Δ. της 25 Σεπτεμβρίου 1833, ήταν και το ιστορικό Μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ή της Αγια-Σωτήρας Αλεπόσπιτων. Βρίσκεται στην περιοχή του ομώνυμου χωριού, μέσα σ’ ένα μαγευτικό και υποβλητικό τοπίο. Πανύψηλα πλατάνια, αιωνόβιες βελανιδιές και κρουστάλλινα νερά κατρακυλούν μέσα στα καταπράσινα ρυάκια μουρμουρίζοντας το αιώνιο τραγούδι της ζωής. Η φαντασία του ανθρώπου ταξιδεύει στα περασμένα. Τότε που ο πανέμορφος τούτος χώρος άκουγε τις νυχτιάτικες προσευχές των Μοναχών της Αγια - Σωτήρας και με το μύρο του λιβανιού ζούσε κάτι απ’ τις παραδείσιες στιγμές της φύσης. Σήμερα ο τόπος ζει με τους θρύλους, τις παραδόσεις και τις αναμνήσεις...

Ερείπια, σπασμένοι κίονες, δομικά υλικά στο πλάτωμα της τοποθεσίας μαρτυρούν την ύπαρξη του παλιού Μοναστηριού.

Στη διάθεση μας δεν έχουμε ιστορικές μαρτυρίες για την αρχική Ίδρυση του Μοναστηριού. Ο Χρήστος Καραγεωργίου γράφει: «Πληροφορίες ασφαλώς για το κτίσιμο της Αγια Σωτήρας δεν υπάρχουν, πλην όμως θα πρέπει να το εντοπίσουμε γύρω στο 15 αιώνα» (1). Από διάφορες τοπικές παραδόσεις, μπορούμε να καταλήξουμε σε μερικά συμπεράσματα, για την Ίδρυση του Μοναστηριού. Η ίδρυσή του θα πρέπει να τοποθετηθεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ήταν ένα από τα πιο μεγάλα μοναστήρια της Φθιώτιδας. Είχε τριακόσιους καλογήρους, πολλά χωράφια, πρόβατα κι ιδιαίτερα γίδια, από τα οποία έφτιαχναν ένα περίφημο βούτυρο και μάλιστα κατά τρόπο πρωτότυπο. Το άρμεγμα γινόταν στην κορυφή του βουνού, όπου ήσαν τα μαντριά κι από κει διοχετευόταν σε ξύλινες καρούτες και φθάνοντας στο Μοναστήρι, μαζευόταν έτοιμο βούτυρο» (2).

Για την καταστροφή του Μοναστηριού υπάρχει η πιο κάτω παράδοση: «Το Μοναστήρι είχε πολλά γιδοπρόβατα και άλογα. Ο Ηγούμενος του και οι μοναχοί, για να αποφεύγουν τις συχνές επισκέψεις των Τούρκων και τις παράλογες απαιτήσεις τους, μηχανεύτηκαν ένα έξυπνο τέχνασμα. Τα τριακόσια άλογα του Μοναστηριού άλλοτε τα έβαφαν άσπρα και άλλοτε κόκκινα, ώστε οι Τούρκοι βλέποντας τα από τον κάμπο της Λαμίας να τα θεωρούν συγκεντρωμένες στρατιωτικές δυνάμεις και έτσι δεν τολ­μούσαν να πλησιάσουν στο Μοναστήρι. Μ’ αυτή την τακτική έμεναν ανενόχλητοι οι Μοναχοί απ’ τους Τούρ­κους. Το τέχνασμα όμως αυτό πρόδωσε στους Τούρκους μια γυναίκα. Στο μεταξύ οι Τούρκοι είχαν ανησυχήσει και άρχισαν να οχυρώνουν τη θέση «Κουμέρκα» στις Άνω Βαρδάτες, όπου μετέφεραν και ένα μεγάλο κανόνι για να χτυπήσουν το Μοναστήρι. Ο Τουρκικός στρατός άφοβα και χωρίς προφυλάξεις ήρθε στον περίβολο του Μοναστηρίου. Όταν τούτο έγινε αντιληπτό, ο Ηγούμενος του πυροβόλησε μέσα στην μπαρουταποθήκη και ολόκληρο το συγκρότημα του μονα­στηρίου τινάχτηκε στον αέρα. Στα ερείπια του θάφτηκαν ο Ηγούμενος του και πολλοί Τούρκοι» (3).

Η παράδοση αυτή, που τη διηγούνται πολλοί κάτοικοι των πλησιέστερων χωριών θέλει να τονίσει, πως το Μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους. Η ακριβής χρονολογία παραμένει σ’ εμάς άγνωστη. Πάντως πριν από τη μεγάλη Επανάσταση του ‘21. Από αναφορά του Νομάρχη Φωκίδας και Λοκρίδας στα 1833, προς την επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Βασιλικήν Γραμματείαν της Επικρατείας, πληροφορούμαστε τα πιο κάτω για το Μοναστήρι της Αγια Σωτήρας Αλεπόσπιτων: «Το μονήδριον τούτο κείται κατά το χωρίον Αλεπόσπιτα. Είναι ερειπωμένον. Ο Ναός του είναι σκεπασμένος με σάγμα. Κατοικείται από τρεις ιερομόναχους, εξ ων ο Θεοδόσιος ηγουμενεύει μετά δύο καλογραιών και 4 υπηρετών. Έχει 50 στρεμμάτων χωράφια, 5 στρεμμάτων αμπέλια, πενήντα αιγιδοπρόβατα και  ένα ίππον φορτηγόν» (4).

Το Μοναστήρι πέρασε στην κατηγορία των διαλυμένων Μοναστηριών, με την έκδοση του ΒΔ. της 25 Σεπτεμ­βρίου 1833, αφού δεν συγκέντρωνε έξι Μοναχούς να διατηρεί στη ζωή. Οι τελευταίοι επώνυμοι μοναχοί του ήταν: ο ηγούμενος του Θεοδόσιος και ο Κωνστάντιος, που υποχρεώθηκαν να μονάσουν στη διατηρούμενη Μονή Αγάθωνος (5).

Από αναφορά του τότε Μητροπολίτη Ιακώβου, «προς τον Έπαρχον Φθιώτιδος», πληροφορούμαστε, πως τα Άγια Λείψανα του μοναστηριού παραδόθηκαν στην Επι­σκοπή Φθιώτιδας και στη συνέχεια στο Βασιλικό  Επαρχείο της Φθιώτιδας. Μεταφέρουμε πιο κάτω το σχετικό απόσπασμα: «Εν κιβώτιον αργυρούν εκ της Μονής Μεταμορ­φώσεως Αλεπόσπιτα, περιέχον τα έξης: εν κομμάτιον καπλαμάς με μέρος λειψάνων της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Τρύφωνος, εν έτερον με μέρος λειψάνων της Αγίας Αναστασίας της Φαρμοκολητρίας και του Αγίου Χαραλάμπους. Εν κιβώτιον ξύλινον της αυτής Μονής εμπεριέχει εν κομμάτιον αργυρούν μέρος λειψάνων του Αγίου Ελευ­θερίου του Αγίου Πολυκάρπου Σμύρνης, του Αγίου Χαραλάμπους, του Αγίου Κηρύκου, του Αγίου Τρύφω­νος και του Αγίου Μόδεστου» (6).

Στο Σκευοφυλάκιο της Μονής Αγάθωνος υπάρχει μια ασημένια λειψανοθήκη, που άνηκε στη Μονή του Σωτήρος Αλεπόσπιτων. Έχει δυο επιγραφές. Η μία είναι στο κάλυμμα της και η άλλη στο πίσω μέρος. Στις τέσσερις πλευρές της απεικονίζονται: η Θεοτόκος, ο Άγιος Χαράλαμπος, ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Γεώργιος, η Ανάσταση του Κυρίου, η Σταύρωση του Κυρίου. Ωραίες είναι οι παραστάσεις των εξαπτέρυγων. Οι επιγραφές έχουν:

α) «ΔΙΕΞΟΔΗΣ ΤΟΥ ΑΤΟΝΗΟΥ ΗΡΕΟΣ 1824 ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ  ΗΟΑΝΟ».

β) «ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΙΒΩΤΙΟΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΩΤΙΡΟΣ ΑΛΠΟΣΠΙΤΑ» (7).

Η σημερινή Εκκλησία, με τα δυο λιθόκτιστα παραπήγ­ματα έχουν κτιστεί στα χρόνια μας. Απλή θύμιση ενός ιστορικού και αγιασμένου χώρου. Η κοινότητα του χωριού ας διατηρήσει, όσο μπορεί την ιστορική μνήμη της περιοχής. Οι μνήμες των περασμένων, μνήμες οδηγητικές και αξεπέραστες, κατευθύνουν την πονεμένη Ρωμιοσύνη και τη μαρτυρική Ορθοδοξία. Αυτές οι μνήμες μας λυτρώνουν και μας υποχρεώνουν συνάμα.

Σημειώσεις

(1) Γενικά Αρχεία του Κράτους. Μοναστηριακά. Φάκελος 80. Σωτήρος Μεταμόρφωσις ή Μονή Ηρακλειωτών.  Έγγραφα 16 (1837-1841). Χρήστου Καραγεωργίου, Μοναστήρια στη Φθιώτιδα, Λαμία 1963, σελ. 108.

(2) όπ.π.

(3) όπ.π

(4)   Γενικά Αρχεία του Κράτους. Μοναστηριακά. Φάκελος. Σύμμικτα Μοναστηριακά (1833-1837).

(5)      Σιμόπουλου Θεόφιλου, Δυο ανέκδοτοι κώδικες της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος,   Αθήναι 1975, σελ. 78/80.

(6)      όπ.π.

(7)      Λαϊνά Θ., Μονή Αγάθωνος  Υπάτης, ανέκδοτη ιστορική μελέτη.

Ανάγλυφα μαρμάρινα κατάλοιπα του παλιού Μοναστηριού Αγια-Σωτήρα Αλεπόσπιτων που σήμερα κοσμούν το Βυζαντινό Μουσείο Αρχαιοτήτων Υπάτης Φθιώτιδας:

Πηγή: «ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ», Ιανουάριος 1984

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου