Βιβλίο

ΒΙΒΛΙΟ, η πορεία του στο χρόνο…

[Γράφει ο Νίκος Ζυγογιάννης, καθηγητής]

...«Δεν θα βρεθεί κανένα πλοίο για να ταξιδέψει

                               σαν το βιβλίο και να πας στα μακρινά τα ξένα,

                               μητ' άλογο σβέλτο πολύ να το καβαλικέψεις,

                               σαν μια σελίδα ποίησης με λόγια φτερωμένα.

                               Τέτοιο ταξίδι ανέξοδο και το φτωχό συμφέρει,

                               δεν του γυρεύουν διόδια και ναύλα δεν χρωστάει.

                               τόσο λιτό, κι όμως παντού το νου μας μεταφέρει.

                               το μέσο αυτό που ταξιδιώτες όλους μας χωράει.»..

Έμιλυ Ντίκινσον (από τις πιο αναγνωρισμένες ποιήτριες του 19^ου αιώνα) 

Πρωταρχικό και διαχρονικό βοήθημά, του ανθρώπου, στην επίπονη διαδικασία πνευματικής ολοκλήρωσης, αποτελεί το βιβλίο. Ετυμολογικά η λέξη βιβλίο προέρχεται από τον αρχικό τύπο βυβλίον παράγωγο της λέξης βύβλος από το όνομα της φοινικικής πόλης Βύβλου.

Το βιβλίο πρωτοεμφανίζεται στους Σουμέριους και άλλους λαούς της Μεσοποταμίας με τη μορφή πήλινων πλακών. Το πιο γνωστό από τα κείμενα των πλακών αυτών είναι το αρχαιότερο έπος που ξέρουμε "Το έπος του Γκιλγκαμές"  

Ο πάπυρος, η επόμενη γραφική ύλη, μοιάζει με χαρτί, προέρχεται από το ομώνυμο φυτό και μεγαλώνει στις όχθες του Νείλου. Χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους Αιγυπτίους, Έλληνες και Ρωμαίους. Τα "βιβλία" από πάπυρο ήταν φτιαγμένα σε μορφή ρολού, με μήκος 40 μέτρων. Τα προβλήματα, όμως, αντοχής στο χρόνο και στην υγρασία, η αδυναμία παραγωγής πολλών αντιτύπων και ευδοκίμησης του φυτού σε πολλά μέρη του αρχαίου κόσμου οδήγησαν στην υιοθέτηση ενός άλλου υλικού ως μέσου καταγραφής του λόγου.

Η περγαμηνή χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους Εβραίους και τους Πέρσες στην αρχή. Φτιαγμένη από δέρματα ζώων, είχε εξαιρετική αντοχή στο χρόνο.

Ο κώδικας (codex) Από τον 4ο αιώνα μ.Χ κάνει την εμφάνισή του, από φύλλα παπύρου ή περγαμηνής διπλωμένα στη μέση και ραμμένα σε ξύλινες πλάκες και αντικαθιστά το σχήμα του κυλινδρικού βιβλίου. Τη μεσαιωνική εποχή στην Ευρώπη (5ος με 15ος αιώνας μ.Χ.) τα βιβλία, θρησκευτικού περιεχομένου και αντιγραφές κλασικών αρχαίων έργων, είναι ακόμα χειρόγραφα. Χαρακτηριστικά τους: η εντυπωσιακή λεπτομέρεια των εικονογραφήσεων και η καλλιγραφική δεινότητα των αντιγραφέων .

Στην Ευρώπη η εκτύπωση βιβλίων χρησιμοποιώντας ξύλινα στοιχεία άρχισε γύρω στο 14ο αιώνα, μια γνώση που αποκτήθηκε από την επαφή με τους ανατολικούς λαούς. Τα πρώτα τέτοια βιβλία ήταν θρησκευτικού κυρίως περιεχομένου με ελάχιστο κείμενο αλλά πλούσια εικονογράφηση Ο Γουτεμβέργιος είχε τυπώσει τη βίβλο ανάμεσα στο 1452 και στο 1454 και θεωρείται ως το πρώτο ευρωπαϊκό βιβλίο Το βιβλίο έγινε για πρώτη φορά προσιτό στο ευρύ κοινό.

Κατά τη Βιομηχανική επανάσταση (19ος - 20ος αιώνας), η παραγωγή του   βιβλίου γνωρίζει μια νέα τεράστια άνθηση. Δημιουργούνται αναρίθμητες Βιβλιοθήκες  Το βιβλίο είναι πια κάτι προσιτό σε όλους και όχι είδος πολυτελείας ή επίδειξης της κοινωνικής θέσης. Προσφέρει σημαντική υπηρεσία στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό Κατά τον Συκουτρή, το βιβλίο δεν συμβάλλει στον πολιτισμό• είναι πολιτισμός

Σύγχρονη εποχή: Σήμερα η επανάσταση της πληροφορικής με το ηλεκτρονικό βιβλίο e-book, απείλησε το έντυπο βιβλίο ως μέσο επικοινωνίας και διάδοσης ιδεών. Αλλά και γενικότερα το αναγνωστικό κοινό παρουσιάζεται περιορισμένο. Σε άρθρο της εφημερίδας «Καθημερινή» (10/7/2011) το ποσοστό των ανθρώπων που διαβάζουν συστηματικά στη χώρα μας είναι 8% εδώ και χρόνια. Επίσης, υπάρχει μείωση της συνολικής βιβλιοπαραγωγής κατά 20% μεταξύ του 2008-2010. Η ταχύτητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο, ο ανύπαρκτος όγκος – πέραν της συσκευής ανάγνωσης (e-book) -καθώς και οι δυνατότητες που έχει είναι μερικά μόνο από τα δελεαστικά πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου. Όμως, το έντυπο βιβλίο επιζεί.. Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις το βιβλίο έχει μεγαλύτερη διάδοση και απήχηση στο κοινό. Οι λόγοι είναι πρακτικοί και συναισθηματικοί. Κανείς δεν μπορεί να συγκρίνει τη μυρωδιά του χαρτιού του ολοκαίνουριου  τυπωμένου βιβλίου και την αίσθηση που αφήνει το γυαλιστερό εξώφυλλο. Επίσης, στην ανάγνωση του βιβλίου μετέχουν όλες οι αισθήσεις του ανθρώπου. Κατά κάποιο τρόπο, η ανάγνωση δεν είναι μόνο μια πνευματική διεργασία, αλλά και σωματική. Ακόμα και ο τρόπος τοποθέτησης των βιβλίων στη βιβλιοθήκη καταδεικνύει το πώς θέλουν οι αναγνώστες να τους αντιλαμβάνονται οι γύρω τους Το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ Α.Ε.), υπεύθυνο για τις υπηρεσίες internet στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα, δημοσιοποίησε έρευνα για τη στάση των φοιτητών απέναντι στο ηλεκτρονικό σύστημα διανομής έντυπων συγγραμμάτων "Εύδοξος" και στην προοπτική τα συγγράμματα να είναι ηλεκτρονικά. Η έρευνα ξεκίνησε στις 19 Ιανουαρίου 2011 και ολοκληρώθηκε στις 15 Φεβρουαρίου. Το 81,51% των φοιτητών δείχνει προτίμηση στο έντυπο βιβλίο έναντι του ηλεκτρονικού Το 65,90% των φοιτητών αναφέρει ότι ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα χρήσης του ηλεκτρονικού βιβλίου είναι ότι είναι κουραστικό στην ανάγνωση. Από αυτή την πάλη έντυπου-ηλεκτρονικού βιβλίου, η παράλληλη χρήση και εξέλιξη θα είναι το αποτέλεσμα, με την προϋπόθεση, βέβαια, της διαφύλαξης της ποιότητας του έντυπου βιβλίου. Ακόμα, η εύκολα και γρήγορα προσβάσιμη γνώση που προσφέρει το διαδίκτυο αποτελεί απειλή, ιδιαίτερα για μαθητές, αφού είναι σκόρπιες οι πληροφορίες και πολλές φορές χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Γι΄ αυτό, απαιτείται συνεπικουρική χρήση του έντυπου και ηλεκτρονικού βιβλίου, ώστε να αυξάνεται η αποτελεσματικότητα και των δυο. Ιδιαίτερα, στο χώρο της εκπαίδευσης επιβάλλεται  ο συμπληρωματικός ρόλος του ψηφιακού βιβλίου σε συνδυασμό με το καλό, παραδοσιακό, έντυπο εγχειρίδιο, αλλά και την αποτελεσματική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού. Επιπλέον, το τυπωμένο βιβλίο αποτελεί ένα πολιτιστικό αγαθό. Τεράστιες βιβλιοθήκες καταγράφουν τη σοφία αιώνων και αυτά τα βιβλία, όχι μόνο δεν κινδυνεύουν, αλλά αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για μια έγκυρη, εμπεριστατωμένη και ολοκληρωμένη έρευνα. Τέλος, σημαντική είναι, προς την κατεύθυνση της διατήρησης του έντυπου βιβλίου, η προσπάθεια των εκδοτικών οίκων με τη διοργάνωση εκθέσεων τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε διεθνές. Αναφορικά, η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης διοργανώνεται από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), με τη συμμετοχή 200 εκδοτικών οίκων, από την Ελλάδα και 18 άλλες χώρες και εκδηλώσεις με τη συμμετοχή περίπου 100 Ελλήνων και 30 ξένων συγγραφέων· η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Φραγκφούρτη, η μεγαλύτερη του είδους της στον κόσμο με 7000 εκδότες από 100 χώρες και 300.000 επισκέπτες, όπου και η ελληνική αντιπροσωπεία δίνει το παρόν.

Επιμέλεια-Ανάρτηση; Τάκης Ευθυμίου