Μαντική & πολιτική

 

ΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε καμία διάκριση μεταξύ πνευματικού και κοσμικού κράτους. Οι προφήτες και οι ιερείς ήταν υπάλληλοι του κράτους, απλοί αξιωματούχοι όπως ήταν οι στρατηγοί ή οι έφοροι. Υπήρχε επομένως μια αμοιβαία διείσδυση της πολιτικής εντός της θρησκείας και το αντίθετο, η οποία γινόταν φανερή κυρίως με τη μαντική, καθώς τα μαντεία κυρίως αναμείγνυαν τόσο τη θρησκεία με την πολιτική με τρόπο τελείως φυσικό και αναπόφευκτο. Στους χρόνους των σοφιστών που εμφανίσθηκαν περίπου τα μέσα του 5ου αιώνα, ανακαλύπτει κανείς πολλές ενδείξεις αυτής της αμοιβαίας επεμβάσεως. Αυτές οι ενδείξεις πολλαπλασιάζονται όταν οι χρησμοί, ψεύτικοι ή αληθινοί γίνονται για ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό πολιτικών ή φιλόδοξων ατόμων το πιο αποτελεσματικό μέσο, για να κάνουν την προπαγάνδα τους και να πετύχουν τους σκοπούς τους. 

Η θρησκευτική πίστη διατηρούσε πλέον την δύναμη της μόνο ανάμεσα στο λαό. Οι ανώτεροι άρχοντες της πολιτείας έστελναν συνήθως πρέσβεις για να συμβουλευθούν το μαντείο και κάποιες φορές επισκέπτονταν αυτοπροσώπως τα προφητικά ιερά. Ήδη από τον 6ο αι. εμφανίζονται κάποιες ανησυχητικές μορφές χρησμολόγων, δηλαδή συλλογέων των χρησμών, οι οποίοι εμπορεύονταν παλιούς και σύγχρονους χρησμούς και ήταν ικανοί, για να ευχαριστήσουν τον πελάτη τους, να τον τροποποιήσουν χωρίς κανέναν δισταγμό.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει τον Αθηναίο Ονομάκριτο, ο οποίος εξορίστηκε εκ των Αθηνών από τον γιο του Πεισιστράτου, Ίππαρχο. Ο λόγος ήταν η σύλληψη του επ’ αυτόφωρο να προσπαθεί να παρεμβάλλει μέσα στην συλλογή του Μουσαίου ένα χρησμό που έλεγε ότι τα νησιά γύρω από την Λήμνο θα εξαφανίζονταν μέσα στη θάλασσα.

Ο Πεισίστρατος και οι γιοι του πράγματι υπήρξαν ερασιτέχνες συλλογείς χρησμών. Ο Κλεομένης το 510 π. Χ. είχε κατάσχει μια συλλογή προφητειών που άνηκε σ’ αυτούς και που περιείχε κυρίως χρησμούς, οι οποίοι προέλεγαν ότι η Αθήνα θα κατάφερε στη Σπάρτη χτυπήματα. 

Ο Ονομάκριτος, αφού από την Αθήνα εξορίστηκε, κατέφυγε στα Σούσα, όπου και οι ίδιοι οι Πεισιστρατίδες από τους Αθηναίους το 510 εκδιωχθέντες, τον συνάντησαν. Την εποχή των Πεισιστρατίδων στην Αθήνα, η οικογένεια των Αλκμαιωνίδων είχε εξορισθεί και είχε καταφύγει στους Δελφούς. Εκεί κατόρθωσαν να κερδίσουν την ευγνωμοσύνη του ιερατείου καθώς προσέφεραν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για την ανοικοδόμηση του ναού που είχε καταστραφεί το 548 π. Χ. Γι’ αυτό το λόγο, η Πυθία έδινε πολλούς χρησμούς στους Σπαρτιάτες ενθαρρυντικούς εναντίον των τυράννων της Αθήνας, πράγμα που θα επέτρεπε στους Αλκμαιωνίδες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Οι Σπαρτιάτες δεν ήθελαν να επέμβουν και είναι αλήθεια ότι το μαντείο τους παρακίνησε και τους ανάγκασε να αναλάβουν αυτόν τον πόλεμο. Μετά την πρώτη αποτυχία, το μαντείο τους συνέστησε να κάνουν υπομονή και να εκστρατεύσουν για δεύτερη φορά, οπότε νίκησαν.

Το 510 π.Χ. υπήρξε άνοδος στην εξουσία των Αλκμαιωνίδων, με την αρωγή της Σπάρτης. Επομένως, διαπιστώνουμε τη δύναμη του προφητικού ιερού εκείνη την εποχή, ταυτόχρονα όμως και το κατά πόσο το δελφικό ιερατείο ήταν ευαίσθητο στις ανθρώπινες επιδράσεις, στις πολιτικές ραδιουργίες και στις χρηματικές γενναιοδωρίες.

Τον 5ο αιώνα στην Αθήνα, ο πιο γνωστός και ο πιο ισχυρός μάντης ήταν ο Λάμπων, φίλος του Περικλή. Ήταν ένα επίσημο και σημαντικό πρόσωπο και ασκούσε κυρίως το έργο του εξηγητή – ερμηνευτή, δηλαδή των θρησκευτικών νόμων και εθίμων καθώς και των χρησμών. 

Το αττικό ψήφισμα που αναφέρεται στην προσφορά προς την Ελευσίνα των πρώτων καρπών, περιέχει μια τροποποίηση την οποία ο Λάμπων εισηγηθεί. Αυτή η τροποποίηση έπαιζε έναν ρόλο αποτελεσματικό στην απόπειρα πολιτικής προπαγάνδας που έκαναν οι Αθηναίοι υπό μορφή θρησκευτικού προσηλυτισμού, για να κάνουν όλη την Ελλάδα να παραδεχθεί ότι η πόλη τους είναι η πραγματική και μοναδική πατρίδα του σίτου και του πολιτισμού. 

Ο Λάμπων συμμετείχε επίσης σε μια άλλη πανελλήνια επιχείρηση του Περικλή˙ στην ίδρυση της Ιταλικής αποικίας των Θουρίων, τη νέα Σύβαρη. Κοντά στον Ιππόδαμο τον Μιλήσιο αρχιτέκτονα επιφορτισμένο να χτίσει την πόλη, ο μάντης εξηγητής είχε προφανώς αναλάβει να συμβουλεύει τους άποικους και να αγρυπνά ώστε η πόλη να ιδρυθεί κάτω από όρους ευνοϊκούς, να τελεί τους κανονισμένους τύπους λατρείας. Τέλος, ο Θουκυδίδης αναφέρει το όνομα του Λάμπωνα στην πρώτη θέση μεταξύ των Αθηναίων, οι οποίοι συνομολόγησαν την Νίκιειο ειρήνη, και μετέπειτα τη συμμαχία με τη Σπάρτη. 

Εντούτοις, το γεγονός ότι το μαντείο των Δελφών, πριν και κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου είχε φιλολακωνικές διαθέσεις, συνετέλεσε ώστε στην Αθήνα να διαδοθεί μια μακροχρόνια δυσπιστία για την πυθία. Παρ’ όλα αυτά, όταν εθίγοντο θέματα θρησκευτικά, οι παραδόσεις ήταν ακόμη τόσο ισχυρές ώστε μπορούσαν να δικαιολογηθούν ζητώντας τη γνώμη του θεού των Δελφών.

Οι Δελφοί αναμείχθηκαν με ένα τραγικό τρόπο στα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 339-338 π.Χ. και οδήγησαν τόσο τους Αθηναίους όσο και τους Θηβαίους στην ήττα της Χαιρώνειας, όπου συνετρίβησαν από την μακεδονική φάλαγγα. Στην πραγματικότητα πρόκειται περί ενός νέου ιερού πολέμου που οι Αμφικτίονες κήρυξαν παρακινούμενοι από τον Αισχίνη, εναντίον των Λοκρών της Άμφισσας. Αυτός ο πόλεμος όμως προσέφερε στον Φίλιππο την ευκαιρία να έρθει με τον στρατό του στην κεντρική Ελλάδα, με το πρόσχημα κι αυτή τη φορά να υπερασπισθεί τον θεό των Δελφών. Η πολιτική χρησιμοποίηση των μαντείων και η υποψία επίσης ότι πολλοί χρησμοί ευνοούσαν την μία ή την άλλη δύναμη που είχε τον τρόπο να πιέσει τον κλήρο των ιερών, είναι από τις κυριότερες αιτίες της προοδευτικής δυσαρέσκειας και δυσπιστίας των Ελλήνων στη μαντική, τουλάχιστον στους κύκλους των πιο μορφωμένων ανθρώπων. 

Παρ’ όλα αυτά, η μαντική παρέμεινε το πιο ζωντανό τμήμα της ελληνικής θρησκείας για πολύ καιρό. Η πρόοδος της δυσπιστίας προς τα μαντεία συνετέλεσε στο να εξασθενίσει και η πίστη προς τους θεούς. Αλλά με την σειρά του και ο κλονισμός της θρησκευτικής πίστης κατάφερε μεγάλο πλήγμα στην άλλοτε τυφλή εμπιστοσύνη των Ελλήνων.

 

Πηγή:  Η ΜΑΝΤΕΙΑ ΣΤΟ ΕΠΟΣ – Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΦΗΤΙΣΣΑΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΝΤΗ ΚΑΛΧΑ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ - ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Σοφίας-Κωνσταντίνας Μαλαπέτσα, Διπλωματούχου Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών

 

Επιλογή – Επεξεργασία – Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου