Η σιωπή των ιστορικών

Η ΣΙΩΠΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΠΑΡΟΥΤΟΜΥΛΟΥΣ ΤΟΥ ΜΑΥΡΙΛΟΥ

του Χαρίλαου Μιχιώτη από το βιβλίο του:

«Το εργαστήρι της φωτιάς»

Πανέμορφο πάντα χωριό το Μαυρίλο, καθώς το αγκαλιάζουν ατέλειωτοι βαθυπράσινοι λόγγοι και μακρινοί ορίζοντες στις άκρες των κορυφογραμμών, με τα άφθονα νερά του και τα ολόδροσα περιβόλια του, τ' ανθοστόλιστα σπίτια και τους λιγοστούς κατοίκους του, δεν θα είχε, ωστόσο τίποτα το ιδιαίτερα ξεχωριστό στο ανθολόγιο των όμορφων ελληνικών χωριών αν δεν το υπογράμμιζε η σπάνιας ιδιομορφίας εισφορά του στον ένδοξο αγώνα του '21. Διότι το χωριό τούτο υπήρξε το εργαστήρι πολεμικής ύλης, του μπαρουτιού, ήταν πραγματικά το Εργαστήρι της φωτιάς του πολέμου που κατέκαψε τους τυράννους και χάρισε τη λευτεριά στον τόπο.

     Με τούτον, λοιπόν, τον τιμητικό τίτλο δικαιούται να καταχωρείται στις σελίδες της ιστορίας, το μικρό Μαυρίλο. Τ' όνομα του ήταν ολο­ζώντανο στη μνήμη και στο στόμα των ανθρώπων των περασμένων γε­νεών, αφού μόνον εδώ και πουθενά αλλού σ' όλην την πλατιά περιοχή της Ρούμελης ως την Αττική και τα κοντινά νησιά, ως τη Θεσσαλία και ψηλά ως την Ήπειρο δεν λειτούργησαν ποτέ μπαρουτόμυλοι. Τα Μαυριλιώτικα "μπαρουτ'τσίδικα" - όπως αποδίδονται με την τοπική προ­φορά, ήταν λοιπόν μοναδικά. Μαστόρεψαν για πολλά χρόνια - πάνω από δυο αιώνες - την καλή μπαρούτη^*, τη "μαύρη ύλη" όπως αναφέρεται σε κρυπτογραφική ονομασία. Μ' αυτή γέμιζαν τα καριοφίλια, τις πιστόλες και τα κανόνια τους οι ξεσηκωμένοι για τη λευτεριά τους σκλάβοι.

Ιστορία που βούλιαξε στη λησμονιά

Δεν ήταν όμως μόνο η πρώτη ύλη για τον απελευθερωτικό αγώνα' ήταν και πλούτος των παραγωγών της κι όλου του χωριού πόρος ζω­ής η μπαρούτη. Τίποτα, όμως, κανένα σημάδι δεν απομένει πια σήμε­ρα από τα πρωτότυπα κι ένδοξα αυτά εργαστήρια. Μόνο κάποιος γέ­ρος, κάποια γριά πάνω απ' τα ογδόντα έχει να σου ιστορήσει πολλά για τη μπαρούτη, τα "μπαρουτ' τσίδικα", τους "μπαρουτ' τοήδες". Θυμού­νται μια - μια τις θέσεις των μπαρουτόμυλων στην ήρεμη ρεματιά, που ξεκινάει από το κεφαλόβρυσο της Γκούρας. Αυτοί μόνο μπορούν να σε ξεναγήσουν. Αλλά δεν έχεις να ξεχωρίσεις, να ιδείς τίποτα στην επι­φάνεια. Κι αν σε σπρώξει η έντονη περιέργεια κι είσαι οπλισμένος με υπομονή κι ανασκαλέψεις υπονομονετικά κάτω από τα πυκνά χοντρά βάτα ή στη ρίζα ενός πλάτανου ή μιας καστανιάς, ίσως να ικανοποιη­θείς ανακαλύπτοντας πέτρες από το "χτίρι"^** κάποιου μπαρουτόμυλου της ρεματιάς, μερικές μαύρες ακόμα πέτρες, ένα σάπιο ξύλο, απομει­νάρι από τα σύνεργα του. Στα μαγαζιά και κάτω από τα όμορφα και ισκιερά πλατάνια της πλατείας του χωριού, που ανταμώνουν οι παρα­θεριστές Μαυριλιώτες κι οι περαστικοί απολαμβάνοντας τα κρουσταλλένια νερά και την καλή παρέα, σπάνια θ' ακούσεις μια κουβέντα για τα δοξασμένα χρόνια του χωριού και τους μπαρουτόμυλους. Τόσο έχουν βουλιάξει μέσα στη λησμονιά τα χρόνια της μπαρούτης.

Η σιωπή των ιστορικών

Εκείνο όμως που προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση στον ερευνητή των μπαρουτόμυλων του Μαυρίλου είναι η σιωπή της επίσημης ιστορίας. Σε κανένα βιβλίο χρονικογράφου, ιστορικού, ερευνητή, περιηγητή, από αυτούς που κατέγραφαν στοιχεία από κάθε είδος οικονομίας και τεχνολογίας των 17^ου, 18^ου και 19^ου αιώνων δεν αναφέρεται ούτε μία λέξη γι' αυτήν, την στρατηγικής σημασίας βιοτεχνία. Ιδιαίτερη απορία προξενεί το γεγονός ότι εξέχοντες Μαυριλιώτες αγωνιστές του '21, διανοούμενοι, συγγραφείς αυτής της εποχής και απομνηματογράφοι όπως ο Γεώργιος κι ο Δημήτριος Αινιάνες που άφησαν πληροφορίες για ιστορικά, κοινωνικά ακόμη και γεωργικά θέματα, δεν άφησαν ούτε την παραμικρή πληροφορία για τούτο το μοναδικής αξίας θέμα. Αλλά κι ο απομνηματογράφος αγωνιστής του '21 Ν. Κασομούλης, που πέρασε από το Μαυρίλο τον Οκτώβρη του 1822, δεν αναφέρει τίποτα για την παραγωγή μπαρούτης στα πολυσέλιδα: "Ενθυμήματα Στρατιωτικά".

Μοναδικής αξίας οι επιστολές του Θανάση Διάκου

Αν έλειπαν οι δύο γνωστές επιστολές του ήρωα της Αλαμάνας, του Θανάση Διάκου, δε θα είχαμε κανένα γραπτό ντοκουμέντο με χρο­νολογία της εποχής για τη μπαρούτη του Μαυρίλου. Σε μια δημοσιευ­μένη επιστολή του, που είναι άγνωστο αν και πού διασώζεται σήμερα γράφει ο μετέπειτα καθαγιαστής της μάχης στο γεφύρι του Σπερχειού: "Ο προσκυνητής προς τους άρχοντες της Λεβαδείας. Απέ­κρουσα Ομέρ Βρυώνην εις Πατρατζίκι, ήδη μεταβαίνω εις Λαμίαν. Αποστείλατε δυναμένους κρατήσουν όπλα και βόλια ά­φθονα. Μαυρην υλην επρομηθεύθην εκ Μαυρίλου". Στα Αρχεία χειρογράφων Αγωνιστών του '21 της Εθνικής Βιβλιοθή­κης σώζεται ευτυχώς η άλλη επιστολή του που απευθύνει επίσης στους άρχοντες της Λεβαδειάς, γραμμένη λίγες μέρες πριν από την ι­στορική μάχη της Αλαμάνας και καθώς προετοιμαζόταν ν' αντιμετωπί­σει τα στίφη του Ομέρ Βρυώνη και του Κιοσέ Μεχμέτ, που κατηφόρι­ζαν απότη Λάρισα με προορισμό να σβύσουν την επανάσταση στο Μο­ριά.

* Το όνομα συναντιέται άλλοτε σε γένος θηλυκό (η μπαρούτη) κι άλλοτε σε 95 ουδέτερο (το μπαρούτι). Επικρατέστερο στη Ρούμελη είναι το πρώτο. Προέρ­χεται από την τούρκικη λέξη barut, που σήμαινε: πυρίτιδα. Αυτό έχει καταγωγή από το ομόηχο αραβικό, που σήμαινε: νίτρο, το κύριο εκρηκτικό υλικό της μπα­ρούτης. Οι Άραβες πήραν την αρχαία ελληνική λέξη πυρίτης, που σήμαινε αυ­τόν που ασχολείται με το πυρ (φωτιά) και τη μεταγλώτισσαν σε μπαρούτ. Απ' αυτούς την πήραν οι Έλληνες αμετάβλητη μέσο των Τούρκων. (Λέξη αντιδά­νεια). Στα βυζαντινά κείμενα και σε έγγραφα της Τουρκοκρατίας η πυρίτιδα - μπαρούτη ονομάζεται βοτάνη ( ή το βοτάνι σε γένος ουδέτερο,) κάποτε και σκευή, που τότε σήμαινε μαζί και το πυροβόλο όπλο (συσκευή). Οι μπαρουτόμυλοι αναφέρονται στο Μαυρίλο και ως: μπαρουτ' τσίδικα (=μπαρουτοτσίδικα, με αποβολή του άφωνου ο, όπως συμβαίνει συχνά στη Ρουμελιώτικη προφορά).

**Ιδιωματικά η λέξη σημαίνει: θέση ή ερείπια παλιού κτιρίου, σήμερα οικόπεδο (σπιτότοπος).

Ο Χαρίαος Μιχιώτης στη γενέτειρά του στις πλαγιές του Βελουχιού