Ο τάφος του Αχιλλέα

Γιατί δεν ανακάλυψαν τον τάφο του

Αχιλλέα

(του Πέτρου Αργυρίου)

Ο ασύγκριτος Αχιλλέας γίνεται για τους αρχαίους Έλληνες αντικείμενο λατρείας. Μαρτυρούνται ναοί αφιερωμένοι στην Λατρεία του μεγάλου ήρωα. Σύμφωνα με το χαμένο επικό ποίημα Αιθιοπίς που αποδίδεται στον Αρκτίνο της Μιλήτου, μετά τον θάνατο και την καύση του Αχιλλέα, η μητέ­ρα του Θέτιδα, πήρε τις στάχτες του και τις τοποθέτησε στο νησί Λευκή που βρίσκεται κοντά στις εκβολές του Δούναβη. Εκεί οι Αχαιοί ανέγειραν ένα τύμβο και εγκαινίασαν αγώνες προς τιμήν του. Το νησί αναφέρεται και από τον Πλίνιο στην Φυσική του Ιστορία που μιλάει για ένα τύμβο που δεν είναι πλέον ορατός...

Ο Ρωμαίος γεωγράφος του 1ου μ.Χ. αιώνα Pomponius Mela αναφέρει ένα νησί αφιερωμένο στην λατρεία του Αχιλλέα. Ο Παυσανίας μιλάει για ένα ναό και ένα άγαλμα του Αχιλλέα στο νησί και επιβεβαιώνεται από τον Αρριανό της Νικομήδειας που στον Περίπλου του Εύξεινου Πόντου, μιλάει και αυτός για ναό και άγαλμα του Αχιλλέα, προσθέτει δε ότι ο ναός βρίθει αναθη­μάτων και πως το νησί είναι ακατοίκητο από τους ανθρώπους. Εμπορικά λιμάνια αφιερωμένα στην νήσο Λευκή και την λατρεία του Αχιλλέα υπήρχαν στην Μεσσηνία και την Λακωνία. Ναοί του Αχιλλέα υπήρχαν επίσης στις Σποράδες, στο Αχίλλειο κοντά στην Σάμο, στην Θεσσαλία και την Ήπειρο. Ναός του Αχιλλέα υπήρχε επίσης στη Σπάρτη όπου είχε τις πόρτες του μόνιμα κλειστές και όπου οι Σπαρτιάτες νέοι προσεύχονταν πριν από γυμναστικούς αγώνες.

Η θυσία της Πολυξένης στον τάφο
του Αχιλλέα

Η Λευκή, αντιμετωπίζεται από τους αρχαίους ως ιερή και σχετιζόμενη με τον Αχιλλέα ή με τα λείψανα του. Ένα πιο πιθανό σημείο ταφής του Αχιλ­λέα είναι όμως ο τόπος όπου ο ήρωας άφησε την τελευταία του πνοή, η ίδια η Τροία. Είναι στην Τροία όπου ο Μ. Αλέ­ξανδρος προσκύνησε τον νεκρό ήρωα στο σημείο που θεώρησε ότι βρισκόταν ο τάφος του. Ο λυρικός ποιητής Στησίχορος (644-555) αναφέρεται στον τάφο του Αχιλλέα. Ο Πίνδαρος αναφέρεται και αυτός εν συντομία στον τάφο του ήρωα. Ανα­φορά στον τάφο του Αχιλλέα βρίσκουμε και στην χαμένη Μικρή Ιλιάδα (που αποδίδεται στον Λέσχη), έπος που συνεχίζει την επική αφήγηση εκεί που τελειώνει η ομηρική Ιλιάδα. Αν και η Ιλιάδα τελειώνει πριν τον θάνατο του Αχιλλέα, ο θάνατος του έχει προλεχθεί: ο Αχιλλέας, με τον θάνατο του Πάτροκλου πα­ραγγέλνει στους Αχαιούς να φτιάξουν ένα μικρό τύμβο για τον Πάτροκλο που θα διευρυνθεί μετά τον θάνατο του, ώστε οι δύο συμπολεμιστές να είναι μαζί και στο θάνατο:

                   «και τα μεν εν χρυσέη φιάλη και δίπλακι δημώ.

                   θείομεν, εις ο κεν αυτός εγών Άϊδι κεύθωμαι.

                   τύμβον δ' ου μάλα πολλόν εγώ πονέεσθαι άνωγα,

                   αλλ' επιεικέα τοίον έπειτα δε και τον Αχαιοί

                   ευρύν θ' υψηλόν τε τιθήμεναι, οι κεν εμείο

                   δεύτεροι εν νήεσσι πολυκλήισι λίπησθε.

                   ως έφαθ', οι δ' επίθοντο ποδώκεϊ Πηλείωνι.

                   πρώτον μεν κατά πυρκαϊήν σβέσαν αίθοπι οίνω

                   όσσον επί φλόξ ήλθε, βαθεία δε κάππεσε τέφρη·

                   κλαίοντες δ' ετάροιο ενηέος οστέα λευκά

                   άλλεγον ες χρυσέην φιάλην και δίπλακα δημόν,

                   εν κλισίησι δε θέντες εανώ λιτί κάλυψαν

                   τορνώσαντο δε σήμα θεμείλιά τε προβάλοντο

                   αμφί πυρήν είθαρ δε χυτήν επί γαίαν έχευαν,

                   χεύαντες δε το σήμα πάλιν κίον»

Ο Φιλόστρατος στον Ηρωικό του, περιγράφει την Αχίλλεια λα­τρεία. Κάθε χρόνο, Θεσσαλοί ξεκινούσαν για να προσκυνήσουν τον τάφο του Αχιλλέα στην Τροία. Ο Στράβων περιγράφει πως υπήρχαν και ντόπιοι που επιδίδονταν στην λατρεία του Αχιλλέα. Ο Ηρόδοτος περιγράφει επίσης μια προστριβή ανάμεσα σε Αθη­ναίους και Λεσβίους στην περιοχή της Τροίας. Μετά την κατάληψη της πόλης Σίγειον από τους Αθηναίους, οι Λεσβίοι ιδρύουν μια πόλη που ονομάζεται Αχίλλειον. Σύμφωνα με τον Πλίνιο και τον Στράβωνα, η ονομασία της πόλης προήλθε από ένα γειτονι­κό τύμβο που θεωρούνταν ως η τοποθεσία ταφής του ομηρικού ήρωα. Στην περιοχή, εκτός από τον Μ. Αλέξανδρο, ήλθαν να προσκυνήσουν και πολλοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες, αποζητώντας λίγη από την αίγλη και την δόξα του ήρωα. Ο Ευριπίδης στην Εκάβη παρουσιάζει την Πολυ­ξένη, κόρη του Τρώα βασιλιά Πρίαμου και της Εκάβης να θυσιάζε­ται στον τάφο του Αχιλλέα. Το ίδιο θέμα πραγματεύεται ο Σοφο­κλής στην Πολυξένη και ο Σενέκας στις Τρωά­δες. Η ιστορία της Πο­λυξένης δεν ήταν κά­ποιο εφεύρημα των αρ­χαίων τραγωδών, κα­θώς το 1994 ανακαλύ­φθηκε στην περιοχή του Gumuscay μια σαρκο­φάγος που απεικονίζει την θυσία της Πολυξέ­νης στον τάφο του Αχιλλέα και που χρονο­λογείται στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα. Η αρχαιολογική αναζήτηση για τον τάφο του Αχιλλέα ξεκίνησε σε ένα τύμβο κοντά στο ακρωτήρι Σίγειον και καθώς δεν καρποφόρησε μετατοπίστηκε προς μια γειτονική πε­ριοχή, το Σιβρί τεπέ. Ο Σλήμαν θεωρούσε πως ο τάφος του Αχιλλέα βρισκόταν σε ένα τύμβο στο Κουμ τεπέ. Η τοποθεσία όπου σύμφωνα με τον Αρριανό της Νικομήδειας ο Μ. Αλέξαν­δρος προσκύνησε, ήταν ένας ακόμα μεγαλύτερος τύμβος, το Κε-σικ τεπέ, γνωστός και ως τύμβος του Δημητρίου. Σύμφωνα λοιπόν με τον μύθο και τις πολυπληθείς ιστορικές μαρ­τυρίες, υπάρχουν δύο περιοχές όπου πιθανώς να βρίσκεται ο τά­φος του Αχιλλέα: Η νήσος Λευκή στην Μαύρη Θάλασσα και η ευρύτερη περιοχή της Τροίας. Και στις δύο περιοχές όμως η αρ­χαιολογική αναζήτηση για τον τάφο του Αχιλλέα ήταν ισχνή. Το 1823 ένας ναυτικός, ο Κριτζίνσκυ, ανακάλυψε στο νησί Λευκή ερείπια ενός αρχαίου ναού, πιθανώς ναού του Αχιλλέα.

Οι ηρωικές λατρείες είναι πολύ περισσότε­ρο περιορισμένες από αυτές των θεών και αναπτύσσονται κυρίως σε περιοχές που σχετίζονται με την γέννηση, την δράση, αλ­λά προπαντός τον θάνατο του ήρωα. Στην περίπτωση του Αχιλλέα η λατρεία του στον Εύξεινο Πόντο με επίκεντρο το νησί Λευκή, διαδόθηκε ευρύτατα σε τέτοιο σημείο, ώστε ο Αχιλλέας να αναφέρεται και ως Ποντάρχης. Αυτό που ίσως ξενίζει είναι πως, παρά τις πολυάριθμες αναφορές για την λατρεία και τον τάφο του Αχιλλέα, αυτός δεν φαίνε­ται να αποτελεί σημαντικό ζήτημα στους αρ­χαιολογικούς κύκλους. Αν και στην περίπτω­ση της Τροίας ένα σημαντικό και μόνιμο εμπόδιο είναι η αποτρεπτική και ενίοτε απαγορευτική στάση της τουρκικής κυβέρνησης, καθώς και η διάβρωση των πολυάριθμων τύμβων από φυσικές αιτίες. Ανασκαφές στη νήσο Λευκή δεν έχουν γίνει από Έλληνες αρχαιολόγους.

 

Η νήσος Λευκή

Ακόμα και εάν ο Αχιλλέας ήταν μυθικό πρόσωπο, η λατρεία του και οι ναοί του ήταν υπαρκτοί και τα ερείπιά τους σίγουρα έχουν αρχαιολογική αξία. Αν η σαϊτιά του Πάρη φόνευσε τον μυθικό Αχιλλέα, ο ιστορικός Αχιλλέας, αν ποτέ υπήρξε (και σί­γουρα υπάρχουν επιχειρήματα που στηρίζουν την ιστορικότη­τα του Τρωικού Πολέμου και των ηρώων του), κινδυνεύει να πεθάνει από την αγκύλωση, την νοητική ακαμψία και τον σχο­λαστικισμό ορισμένων ειδικών επιστημόνων που συνεχίζουν να επιμένουν πως το υλικό των μύθων και των αρχαίων αφηγή­σεων σε καμιά περίπτωση δεν σχετίζεται με την ιστορική πραγ­ματικότητα. Ίσως είναι τελικά ο σύγχρονος κόσμος που ανακά­λυψε την ιστορία, ενώ οι αρχαίοι λαοί ήταν συστηματικά ανι­στόρητοι και μυθομανείς. Αυτό το κράμα στενομυαλιάς και αβάσιμης αλαζονείας σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να συνα­ντάται σε ειλικρινείς επιστήμονες που δουλειά τους είναι να απορούν και να διερευνούν και όχι να συντηρούν ένα στείρο ιδεολογικό κατεστημένο. 

Πηγή: «ΜΥΣΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ», τ. 29, Φεβρ. 2007

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Ευθυμίου Τάκης