Το Αμφικτυονικό Συνέδριο στην Ανθήλη

ΤΟ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΤΗΣ ΠΥΛΑΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

του Ευθύμιου Χριστόπουλου

από το βιβλίο του: «ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΕΣ»

 Η λέξη Αμφικτυονία, αρχαϊκά, σήμαινε τη συγκέντρωση και συνένωση περισσοτέρων πόλεων ή λαών γειτόνων, κοντά ή γύρω από έναν επίσημο και κοινά παραδεκτό Ναό, όπου οι πε­ρίοικοι (και περικτίονες, εξ ου και Αμφικτίονες) συνέρχονταν για καθαρά θρησκευτικούς λόγους και σκοπούς.

Αμφικτυονικά Συνέδρια συνέρχονταν σε διάφορα ση­μεία της Ελλάδος, όπως προαναφέρθηκε, με διάφορες μορφές το καθένα, κυρίως θρησκευτικά.

Αυτός ο θρησκευτικός χαρακτήρας των Αμφικτυονιών, αρχικό σκοπό είχε την κοινή διάδοση και διδασκαλία της λα­τρείας σε έναν επίσημο Ναό, ανεξάρτητα της καταγωγής ή των πολιτικών διαιρέσεων και διακρίσεων των συνερχομένων και συνεορταζόντων.

Ο σπουδαιότερος, ουσιαστικότερος και εκείνος που δια­κρίθηκε και διατηρήθηκε περισσότερο, ήταν ο Ναός της Πυλαί­ας Δήμητρας, κοντά στην πόλη των Μαλιέων Ανθήλη ή Ανθηλή που βρισκόταν στους βόρειους πρόποδες του Καλλιδρόμου, κο­ντά στη συμβολή του με την Οίτη και πλάι στις πηγές των Θερμών Πυλών (Θερμοπύλες), επάνω σε απόκρημνο λόφο που είχε μόνο ανατολική πρόσβαση (Μπεκινιόν, βιβλίο «η κοιλάδα του Σπερ­χειού 1927), η δε Αμφικτυονία πήρε το όνομα απ' αυτόν Πυλαία ή Πυλαϊκή.

Ως μυθικός ιδρυτής της αναφέρεται ο γιος (ή εγγονός) του Δευκαλίωνα και της Πυρράς, ο Αμφικτύων, αδελφός του Έλληνα, προς τιμή του οποίου είχε στηθεί και περικαλλές Ιερό στην Ανθήλη.

Ο Αμφικτύων στη συνέχεια έγινε βασιλιάς της Αθήνας, εκδιώκοντας τον Κέκροπα. Τον Αμφικτύονα όμως εκθρόνισε ο Εριχθόνιος. Σύμφωνα με τον Παυσανία ο Αμφικτύονας ήταν ο ιδρυτής της Αμφικτυονίας στις Θερμοπύλες.

Κατά την μυθολογία μας, τους νόμους της Αμφικτυονίας έγραψε ο Αμφικτύονας ή κατ’ άλλους ο Ακρίσιος, βασιλιάς του Άργους.

Όπως μας πληροφορεί ο πατριάρχης της Φθιωτικής Ιστο­ριογραφίας Ι. Βορτσέλας στο βιβλίο του ΦΘΙΩΤΙΣ, σελ. 191, (εκδόσεις ΚΑΣΤΑΛΙΑ) κατά το Πάριον Μάρμαρο:

«Αμφικτύων Δευκαλίωνος... σννήγεν τους περί το όρος οικούντας και ονόμασεν Αμφικύνονας. Έλλην ο Δευκαλίωνος Φθιώ­τιδος εβασίλευε και Έλληνες ονομάσθησαν οι το πρώτον Γραικοί καλούμενοι».

Η περίοπτη θέση του Ναού της Πυλαίας Δήμητρας με το υπέρλαμπρο κάλλος του, η ομορφιά της φύσης γύρω και η θέα, προς την κορυφή Βελούχι του Τυμφρηστού δυτικά, την μακρό­στενη Όθρη απέναντι βόρεια, τις ακτές του Μαλιακού Κόλπου κάτω και τη βόρεια Εύβοια ανατολικά, προσέδιδαν και ιδιαίτερη τέρψη και χάρη, με αποτέλεσμα οι φθινοπωρινές τιμητικές εορταστικές εκδηλώσεις προς τη Δήμητρα, ευχαριστίες για την πλούσια παγκαρπία που παρείχε, συγκέντρωναν πλήθη επισκε­πτών από πόλεις, όχι μόνο που βρίσκονταν γύρω από την Ανθή-λη, αλλά και από μακρινές από το σημείο αυτό, καθιστώντας με­γαλοπρεπέστατη την πανήγυρη.

Τα προβλήματα που αναφύονταν και οι σχέσεις γενικό­τερα, δημιούργησαν την ανάγκη Αμφικτυονίας στην οποία συ­μπεριλήφθηκαν πολλά αρχαία φύλα, με πρώτα αναφερόμενα: τους Μαλιείς, τους Οιταίους, τους Αχαιούς, τους Δωριείς, τους Λοκρούς, τους Φωκείς, τους Ίωνες, τους Δόλοπες, τους Θεσσα­λούς, τους Μαγνήτες, τους Περραιβούς και τους Βοιωτούς.

Στην αρχή κάθε πόλη - φύλο είχε από μία ψήφο στις ψη­φοφορίες που διεξάγονταν. Στη συνέχεια όμως, αφού για διάφο­ρους λόγους διαιρέθηκαν, διασπάστηκαν ή και συνενώθηκαν, άλ­λοι είχαν μία ψήφο και άλλοι δύο. Έτσι, από δύο ψήφους είχαν οι Φωκείς, οι Δελφοί, οι Θεσσαλοί, οι Βοιωτοί, οι Αχαιοί Φθιώτες, οι Μαγνήτες και οι Αινιάνες.

Από μία ψήφο είχαν οι Δωριείς (του Παρνασσού), οι Αθηναίοι, οι Ευβοιείς, οι Οιταίοι, οι Μαλιείς, οι Δόλοπες, οι Περραιβοί, οι Εσπε'ριοι Λοκροί, οι Υποκνημίδιοι Λοκροί και οι Δωριείς (Πελοποννήσιοι - Σπαρτιάτες).

Τα ονόματα φανέρωναν φΰλα ή φυλές που σημαίνει ότι τότε υπήρχαν φυλές, δηλαδή φυλετικές ομάδες αρχικά και μετά εξελίχθηκαν σε πόλεις-κράτη.

Οι Μαλιείς και οι Οιταίοι, ως ενωμένοι αρχικά, είχαν δυο ψήφους και συμμετείχαν με ένα Ιερομνήμονα απ’ τη Λαμία και έναν από την Ηράκλεια.

Στο Πάριο Ιστορικό, αναφέρεται λειτουργία Πυλαϊκού Αμφικτυονικού Συνεδρίου το 1522 π.Χ.

Η αρχηγία του Συνεδρίου μεταβιβαζόταν κάθε φορά και σε άλλο μέλος-κράτος,* τηρούμενης μιας δημοκρατικής αρχής όπως τη δίδαξε και την καθιέρωσε ο Ηρακλής.

Αργότερα οι Θεσσαλοί πήραν την ηγεμονία του Συνεδρί­ου, όταν στον πρώτο Ιερό Πόλεμο, ηγούμενοι του Αμφικτυονικού Στρατού (όπως ο Ευρωστρατός) με τους στρατηγούς Ευρύλοχο και Ιππία καθυπόταξαν τους απείθαρχους Κρισσαίους το 590 π.Χ.

Τρεις κυρίως ήταν οι ομάδες κρατών του Πυλαϊκού Συ­νεδρίου (όπως είναι σήμερα οι λαοί του Βορρά, και οι λαοί του Νότου και οι λαοί των νέων και προς ένταξη χωρών στην Ευρω­παϊκή Ένωση).

Την πρώτη Αμφικτυονική ομάδα (Βόρειοι), τη Θεσσαλι­κή, την αποτελούσαν οι Θεσσαλοί, οι Περραιβοί, οι Μαγνήτες και οι Αχαιοί Φθιώτες.

Τη δεύτερη (Κεντρικοί) την αποτελούσαν τα φύλα που κατοικούσαν περί την Οίτη, οι Οιταίοι, οι Μαλιείς, οι Αινιάνες, οι Δόλοπες και οι Λοκροί.

Την τρίτη, τέλος, (Νότιοι) την αποτελούσαν εκείνα τα φύ­λα που κατοικούσαν περί τον Παρνασσό, με κέντρο τους Δελ­φούς, οι Φωκείς, οι Δωριείς, οι Βοιωτοί και οι Ίωνες.

Το Πυλαϊκό Συνέδριο συνερχόταν δύο φορές το χρόνο, στις τροπές του Ηλίου, δηλαδή την εαρινή ισημερία και τη φθι­νοπωρινή ισημερία, αρχικά στην Ανθήλη για εκατοντάδες ετών.

Αργότερα στην Ανθήλη συνερχόταν η Φθινοπωρινή που λεγόταν Πυλαία Μετοπωρινή Αμφικτυονία και στους Δελφούς η Πυλαία Εαρινή Αμφικτυονία, πάντα στις τροπές του ηλίου.

Στους Δελφούς μεταφέρθηκε από τους Φωκείς μετά από απόφαση του Πυλαϊκού Συνεδρίου και ανεξαρτητοποιήθηκε έτσι η πόλη-χώρα.

Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι και στα δύο Συνέ­δρια δεν έφταναν μόνο υποθέσεις κρατών-πόλεων, αλλά και ατο­μικές, ιδίως ιερόσυλων πολιτών, οι δε αποφάσεις, δεσμευτικές για όλους, στις περιπτώσεις πολιτών, αφορούσαν χρηματικά πρό­στιμα, για την πληρωμή των οποίων υπεύθυνες ήταν και οι πόλεις στις οποίες κατοικούσαν οι πολίτες, (όπως περίπου το σημερνό Ευρωπαϊκό Δικαστήριο). Η άρνηση καταβολής των προστίμων επέφερε και κήρυξη πολέμου της Αμφικτυονίας κατά της πόλεως που αρνήθηκε και τότε γινόταν πάλι Ιερός Πόλεμος.

Τόσο ο Ναός της Πυλαίας Δήμητρας, όσο και ο Ναός του Απόλλωνος στους Δελφούς, με την ασυλία που είχαν, χρησίμευ­αν και ως Τράπεζες ή Ταμιευτήρια θησαυρών, για τη διάσωση των οποίων είχαν μεγάλο συμφέρον πολλοί πολίτες. Έτσι, καθή­κον του Πυλαϊκού Αμφικτυονικού Συνεδρίου ήταν, μεταξύ άλ­λων, και η προστασία και επιμέλεια των ιερών χώρων της Ανθήλης και των Δελφών και μεταγενέστερα η Προεδρεία στα Πύθια και η μέριμνα για τη φρούρηση των στενών των Θερμοπυλών.

Γι' αυτό δεν υπήρξε και τυχαίο το γεγονός της από κοινού αντιμετώπισης των Περσών από τους Πανέλληνες στο χώρο των Θερμοπυλών, κάτω και ανατολικά απ' το Ναό της Πυλαίας Δή­μητρας, αφού η Σπάρτη ως μέλος του Αμφικτυονικού Συνεδρί­ου ήταν υποχρεωμένη να συμμετάσχει στη διαφύλαξη του ιερού της Πυλαίας Δήμητρας. Ήταν και αυτός ένας από τους σοβα­ρούς λόγους που έφεραν το Λεωνίδα με τους Σπαρτιάτες και τους άλλους Έλληνες κοντά του, στις Θερμοπύλες το 480 π.Χ.

Όταν παρουσιάστηκε ο κίνδυνος των Περσών με την κά­θοδο τους από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλία και μετά τα Τέ­μπη, όπου αμυντικά συμμετείχε και ένα μέρος Σπαρτιατών, στην Ιερή Άλτη της Ολυμπίας άρχιζαν οι 75^οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ενώ στη Σπάρτη ξεκινούσε η δεύτερη μεγάλη εορτή των Σπαρ­τιατών, τα Κάρνεια** (η προπη ήταν τα Υακίνθια και οι δύο αφιε­ρωμένες στον Απόλλωνα, το θεό του φωτός), η οποία εορταζόταν επί εννέα*** ημέρες και κατά τη διάρκεια της απαγορευόταν στους Σπαρτιάτες να ασχοληθούν με οτιδήποτε άλλο, πέρα από τα όσα όριζε το τυπικό της γιορτής.

Ο Λεωνίδας,**** ως (ένας από τους δύο) βασιλιάς της Σπάρτης, πήρε την προσωπική του φρουρά και υπερδιπλάσιους απ' αυτήν είλωτες και τη δεύτερη ημέρα των Καρνείων ξεκίνησε για το Ναό της Πυλαίας Δήμητρας, αφού η Σπάρτη, όπως οι άλ­λοι, ως μέλος της Πυλαϊκής Αμφικτυονίας, ήταν υποχρεωμένη από τον Πυλαϊκό Αμφικτυονικό Νόμο να προστρέξει σε βοήθεια προστασίας του Ναού αυτού, όταν κινδύνευε.

Ανεβαίνοντας προς τις Θερμοπύλες και παροτρύνοντας, πήρε κοντά του και άλλους που αυτοβούλως ακολούθησαν, όπως 200 Φλειάσιους, 1120 Αρκάδες, 500 Μαντίνειους, 500 Τεγεάτες, 80 Μυκηναίους, 400 Κορίνθιους, 700 Θεσπιείς με αρχηγό τους το Δημόφιλο γιο του Διαδρόμου και πανστρατιά τους Λοκρούς, αφού στην περιοχή τους βρισκόταν το Ιερό της Πυλαίας Δήμη­τρας. Φτάνοντας στις Θερμοπύλες παρέταξε τις δυνάμεις του (από το πολεμικό συμβούλιο των αρχηγών των τμημάτων είχε επιλεγεί ως αρχιστράτηγος) ανατολικά του σχεδόν απόκρημνου λόφου, πάνω σον οποίο υπήρχε το Ιερό, και στο οποίο η άνοδος γινόταν μόνο από εκείνο το σημείο, ώστε και να ανακόψει το πέ­ρασμα των Περσών προς το «ευρύ» σημείο και το ανατολικό «στενό» όπου είχε αφήσει ένα μέρος των δυνάμεων του, αλλά και να τους εμποδίσει να ανέβουν στο Ιερό.

Γεγονός υπήρξε πάντως, εκείνο που χαρακτηριστικά δια­φάνηκε από την αρχή της λειτουργίας του Πυλαϊκού Αμφικτυονικού Συνεδρίου, δηλαδή ο απώτερος σκοπός και στόχος για βαθ­μιαία ΕΘΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, όπως χαρακτηρι­στικά εκδηλώθηκε στη μάχη των Θερμοπυλών.

Εδώ θεωρείται σκόπιμο να αναφερθούν και τα παρακά­τω ξεχωριστά γεγονότα.

Ενδεικτικά θα αναφερθεί το γεγονός που αποκαλύπτεται σήμερα, ότι η Ανθήλη, που δεν θεωρείται τυχαία η επιλογή της τοποθεσίας της, ήταν η κορυφή νοητού ισοσκελούς τριγώνου με τις δύο ίσες πλευρές του, τις αποστάσεις Ανθήλη - Επίδαυρος, Ανθήλη - Ολυμπία. («Τα άγνωστα Μεγαλουργήματα των Αρχαί­ων Ελλήνων» Θεοφ. Μανιά σελ. 76).

Ακόμη πληροφοριακά αναφέρουμε ένα καθαρό παρά­δειγμα επηρεασμού από το Αμφικτυονικό πνεύμα, σε εφαρμογή του στην πράξη.

Στην ευρύτερη περιοχή, από των Θερμοπυλών μέχρι την περιοχή της σημερινής Αρκίτσας, (Λοκροί Επικνημίδιοι ή Υποκνημίδιοι) επί σειρά ετών καλλιεργήθηκε συνεταιριστικά και διατέθηκε συνεταιριστικά το φαρμακευτικό φυτό ελλέβορος, το οποίο οι τελικοί συνεταίροι που ασχολούνταν με την συσκευασία του, το διέθεταν μόνο συνεταιριστικά, σε δόσεις, ανάλογες για πονοκεφάλους, για μυαλγίες, για πόνους περιόδου κ.ά. Είναι η πρωταρχική ιστορικά συνεταιριστική προσπάθεια που αναφέ­ρεται από την προτελευταία προ Χριστού χιλιετία!

Η θυσία εκείνη των Θερμοπυλομάχων, επίσης, δύο χρό­νια μετά, απέδωσε αποτελέσματα εθνικής ένωσης, με την Αθη­ναϊκή Συμμαχία.

Ο Αριστείδης ο Δίκαιος, το 478 π.Χ., συνδυάζοντας το θρησκευτικό και ενωτικό χαρακτήρα της Πυλαϊκής Αμφικτυονίας με τον εθνικό, μετά τη θυσία των Θερμοπυλών, εισηγήθηκε στον Περικλή την ουσιαστική μεταβολή του θρησκευτικού θε­σμού σε καθαρά εθνικό θεσμό, με την ίδρυση Αθηναϊκής Συμμαχίας και με σκοπό την αποσόβηση της Περσικής απειλής.

Ο Περικλής αργότερα, εμπνεόμενος από την πρόταση του Αριστείδη, επιχείρησε συγκρότηση Πανελλήνιου Συνεδρίου στην Αθήνα για διηνεκή ειρήνη και ελευθερία των θαλασσών κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη σύλληψη της ιδέας για τον διεθνή μεταπολεμικό θεσμό της Κοινωνίας των Εθνών.

Έτσι οι Ταμίες που διαχειρίζονταν τα οικονομικά της Συμμαχίας εκείνης ονομάστηκαν Ελληνοταμίες και όχι Αθηνοταμίες.

Συμπληρωματικά τέλος αναφέρεται ακόμη και το ότι ο Στήβεν Πρέσσφιλντ στο βιβλίο του: «Οι Πύλες της Φωτιάς» και στη σελ. 349 (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ) επισημαίνει: «Ο Αιγύπτιος έβγαλε από το πουγκί ένα ολόχρυσο κύπελ­λο με δύο χερούλια (Κύλικα*****) ασύγκριτο σε μαστοριά και στολι­σμένο με πολύτιμα πετράδια. Είπε ότι τα σκαλίσματα πάνω του αναπαριστούσαν τον ήρωα Αμφικτύονα, στον οποίον ήταν αφιε­ρωμένη η περιοχή των Θερμοπυλών, μαζί με τον Ηρακλή και τον 'Υλα, το γιο του Ηρακλή, από όπου κατάγονταν οι Σπαρτιάτες και ο ίδιος ο Λεωνίδας».

……………………………………………………...........

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Αυτό παρατηρείται και σήμερα με την προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να μεταφέρεται από Κράτος σε Κράτος, κάθε χρόνο παλαιότερα, κάθε εξάμηνο τώρα.

** Ο Κάρνος (Κριός) αρχικά ήταν ξεχωριστός θεός της γονιμότητας και της συγκομιδής καρπών. Αργότερα ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα και στη Σπάρτη υπήρχε Ναός και ξόανο, πλάι στον λεγόμενο Δρόμο, καθώς και τέ­μενος έξω από τη Σπάρτη, στην οδό προς την Αρκαδία.

Στο τέλος κάθε τετραετίας (περίοδος θέρους) που συνέπιπτε με την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων, τελούνταν τα Κάρνεια, που διαρ­κούσαν εννέα ή δέκα ημέρες και πέρα απ' τις καθιερωμένες ιεροτελεστίες, περιλάμβαναν και τέλεση αγώνων, πολιτιστικών εκδηλώσεων και άλλα.

*** εννέα = Ο αριθμός εννέα σήμαινε έργο ενός νου με νόμο, αρχικής θεϊκής ενέργειας.

**** Η Σπάρτη το 480 π.Χ. είχε ακόμη δύο κληρονομικούς Βασιλείς, τον έναν από το γένος τωνΑγιαδών, (απευθείας απόγονοι του Ηρακλή) απ' τους οποίους κατάγονταν ο Λεωνίδας και ο Παυσανίας και ο άλλος από το γέ­νος των Ευρυπωντιδών: Οι διάδοχοι τους έπρεπε να προέρχονται και από μητέρα Σπαρτιάτισσα. Καθένας τους είχε προσωπική φρουρά που την απο­τελούσαν 300 άριστοι Σπαρτιάτες, που είχαν διακριθεί σε μάχες, ήταν ηλι­κίας πάνω από 30 ετών, ήταν έγγαμοι και υποχρεωτικά γονείς ενός τουλά­χιστον αρσενικού παιδιού, ώστε σε περίπτωση θανάτου τους να υπήρχε διά­δοχος.

Η Σπάρτη επίσης ήταν καθαρά προστάτιδα του Μαντείου των Δελ­φών, γι' αυτό και όλοι σχεδόν οι χρησμοί του Μαντείου είχαν φιλοδωρικό - φιλοσπαρτιατικό χαρακτήρα.

***** Στην περιοχή της Τραχίνας και προς Θερμοπύλες, κατοικούσε μια αρχαία φυλή, οι Κυλικράνες, οι οποίοι κατασκεύαζαν με περισσή τέχνη κύ­λικες και είχαν πρωτεύουσα την Οιχαλία με βασιλιά τους τον Εύρυτο, τους οποίους οι Δωριείς, με την ηγεσία του Ηρακλή, νίκησαν και διέλυσαν, καθι­στώντας τους ως είδος Πενεστών και Ειλώτων στους Οιταίους, τους Μαλιείς και τους Ηρακλειώτες. Κατά μία άποψη οι Κυλικράνες πήραν το όνομα τους από το ότι έβαζαν τα χέρια τους λίγο πάνω από τη μέση τους, αριστε­ρά και δεξιά, έτσι που να φαίνονται σαν χερούλια από κύλικες, (κύπελλα), αφού και ο κύλικας αποτελούσε μια ξεχωριστή κατασκευή τους.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου