Μάρτης & Λαογραφία

Ο Μάρτης στη Λαογραφία

 Ο Μάρτης είναι ο τρίτος μήνας του πολιτικού έτους. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ρωμαϊκού θεού του πολέμου Mars (δηλαδή του Άρη). Η παλαιότερη ρωμαϊκή ονομασία του Μάρτη ήταν Primus, δηλαδή Πρώτος μήνας του δεκάμηνου ρωμαϊκού έτους. Γι’ αυτό η 1η Μαρτίου ονομαζόταν επίσης και Πάτριος πρωτοχρονιά και σχετιζόταν με την αρχή των πολεμικών επιχειρήσεων.Αναφορικά με την αντιστοιχία του εν λόγω μήνα προς το αρχαίο αττικό ημερολόγιο, εν μέρει κάλυπτε τον Ελαφηβολιώνα, τον μήνα κατά τον οποίον γίνονταν οι μεγάλες θυσίες προς τιμήν της Ελαφηβόλου Αρτέμιδας.

 Ως τον 7ο αιώνα εξακολουθούσαν να γιορτάζουν την 1η Μαρτίου με πομπές, χορούς και δώρα. Παραδοσιακά υπολείμματα είναι τα «χελιδονίσματα». Τα έψαλαν τα παιδιά πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι με ένα ξύλινο χελιδόνι στολισμένο, ενώ έδιναν στη νοικοκυρά φύλλα κισσού. Το τραγούδι είναι αναγγελτικό :

Ήρθε, ήρθε χελιδόνα,
ήρθε κι άλλη μεληδόνα.
Κάθισε και λάλησε
και γλυκά κελάδησε:
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,
και Φλεβάρη φοβερέ,
κι αν φλεγγίσεις κι αν τσικνίσεις,
καλοκαίρι θα μυρίσεις.
Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις,
πάλιν άνοιξη θ’ ανθίσεις.
Θάλασσαν επέρασα και στεριάν δεν ξέχασα.
Κύματα κι αν έσχισα, έσπειρα, κονόμησα.
Έφυγα κι άφηκα σύκα και σταυρόν και θημωνίτσα.
Κι ήρθα τώρα, κι ηύρα φύτρα,
κι ηύρα χόρτα, σπαρτά, βλήτρα,
βλήτρα, βλήτρα, φύτρα, φύτρα.

Η επανάληψη των λέξεων είναι κάτι σαν ξόρκι για να προκαλέσουν τη βλάστηση.

Η Βερβερίτσα ή Περπερούνα ή Πιρπιρούνα ή Περπερού είναι ένα   αναβλαστικό έθιμο για την καταπολέμηση της ξηρασίας και της ανομβρίας. Πρόκειται για ένα είδος δέησης που γινόταν παλαιότερα προκειμένου οι ανοιξιάτικες βροχές να βοηθήσουν τη γη να βλαστήσει. Το έθιμο κανονικά γινόταν τον Οκτώβρη αλλά επαναλαμβανόταν και τον Μάρτη ή τον Απρίλη. Ένα κοριτσάκι γινόταν η Περπερούνα. Το στόλιζαν με λουλούδια και πρασινάδες και το ακολουθούσαν τα υπόλοιπα παιδιά κρατώντας ταψιά που τα χτυπούσαν δυνατά, τραγουδώντας 

                               Βερβερίτσα πιρπατεί και το Θιό παρακαλεί

                               για να βρέξει μια βροχή, μια βροχή μια σιγανή

                               για να γέν’  τα στάρια μας και τα καλαμπόκια μας

                               μπάρις, μπάρις τα νιρά, μπάρις, μπάρις τα κρασιά.

Τον Μάρτιο ο ελληνικός λαός προσονόμασε Ανοιξιάτη (γιατί είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης), Κλαψομάρτη, Γδάρτη, Πεντάγνωμο(για το ευμετάβλητο του καιρού), Βαγγελιώτη (λόγω της μεγάλης γιορτής του Ευαγγελισμού), Φυτευτή.

Οι μητέρες απ’ την πρωτομηνιά δένουν στα χέρια των παιδιών τους ένα βραχιόλι από πολύχρωμες κλωστές (συνήθως κόκκινη και άσπρη κλωστή στριμμένη) που το λένε μάρτη ή μαρτιάτικο για να μην τα μαυρίσει ο ήλιος. Είναι μια μαγική προφύλαξη (ασφαλιστικός κύκλος) για τη νέα εποχική περίοδο.  Με την αρχή της Άνοιξης εμφανίζονται και οι επιδημίες, αλλά και ένα σωρό ενοχλητικά ζώα και ζωύφια όπως ποντικοί, φίδια, ψύλλοι. Στο νοικοκυριό, λοιπόν, γίνονταν εποχικοί καθαρισμοί (τινάγματα ρούχων, σκουπίσματα) με επωδές:

«Όξω ψύλλοι και κοριοί, (τότε που ήταν πολλοί) μέσα οι νοικοκυροί!»

Η λαϊκή φαντασία αποδίδει την αστάθεια του καιρού που παρατηρείται στον δύστροπο χαρακτήρα του Μάρτη, τον οποίο και προσωποποιεί. Σύμφωνα με μια παράδοση, λοιπόν, ο μήνας Μάρτιος έχει δύο γυναίκες: μια πανέμορφη, αλλά φτωχή και μια κακάσχημη που όμως είναι πλούσια. Τα βράδια κοιμάται ανάμεσά τους. Όταν γυρίζει από τη μεριά της άσχημης, τη βλέπει και από το κακό του κάνει μέρες βροχερές και χειμωνιάτικες. Όταν πάλι γυρίζει προς την όμορφη κάνει ηλιόλουστες, ανοιξιάτικες μέρες. Γι’ αυτό ο Μάρτης μία κλαίει και μια γελά.

Ακόμη, η παράδοση λέει ότι οι τελευταίες μέρες του Μάρτη ονομάζονται «μέρες της γριάς» ή «γριές» γιατί πιστεύεται ότι αυτές τις μέρες τις έκλεψε από τον Φεβρουάριο για να τιμωρήσει μια γριά η οποία μίλησε περιφρονητικά γι’ αυτόν.

Η γριά, δήθεν, παρ’ όλες τις παλαβομάρες του Μάρτη, κατάφερε να διασώσει το νεογέννητο αρνάκι της και στο τέλος του μήνα σίγουρη για το θρίαμβό της και για την επερχόμενη καλοκαιρία τού είπε με αυθάδεια: «Πριτς Μάρτη μου, γλύτωσα τ’ αρνάκι μου». Τότε κι αυτός βάλθηκε να την τιμωρήσει και τράβηξε την κακοκαιρία του για να παγώσει τη γριά και το αρνάκι.

Ο λαός λέει ακόμη σχετικά με τα μετεωρολογικά καπρίτσια του μήνα:
«Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης».

«Το Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια».

«Το Μάρτη φύλα τ’ άχυρα μη χάσεις το ζευγάρι (τα βόδια) και «φύλαγε και το ψωμί μη χάσεις το κοπέλι».

«Ο Μάρτης ως το γιόμα το ψοφάει κι ως το βράδυ το βρωμάει».

Το Μάρτιο  οι χωρικοί τον προτιμούν βροχερό, επειδή η σοδειά τους θα είναι καλύτερη. Άλλωστε το βεβαιώνουν και αρκετές παροιμίες.

«Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε».

«Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει».

«Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές παρά Μάρτης στις αυλές».

«Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης παρά Μάρτης λιοπυριάρης».

«Μάρτης βροχερός θεριστής κουραστικός».

«Μάρτης κλαψής, θεριστής χαρούμενος».

«Μάρτης πουκαμισάς δεν σου δίνει να μασάς».

«Σαν ρίξει ο Μάρτης μια βροχή κι Απρίλης άλλη μία,
να δεις κουλούρες στρογγυλές και πίττες σαν αλώνι».

Την Κυριακή της Σταυροπροσκήνησης   ο λαός την ονομάζει «του Λουλουδιού», «του Σταυρολούλουδου», «του Γιοφυλλιού» ή «Κυριακή Σταυρολουλουδιά» μια και ανθοστολίζεται προκαταβολικά ο Σταυρός που σε 3 εβδομάδες θα δεχτεί τον σταυρωμένο Χριστό.

Μεγάλη σημασία δίνουν στη Σταυροπροσκύνηση και οι ναυτικοί μας, μια και το «Μεσοσαράκοστο» τους θυμίζει το «εν μέσω πελάγει».

Πηγή:http://oiax.blogspot.com/2007/03/blog-post.html &

http://blogs.sch.gr/koukoule

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου