Σφοντύλια & λαϊκή ιατρική

Σφοντύλια & λαϊκή ιατρική

(του Τάκη Ευθυμίου)

  

Τα σφοντύλια, πήλινα, πέτρινα & ξύλινα, εκτός από εξαρτήματα γνεσίματος που χρησιμοποιούσαν από τα πανάρχαια χρόνια οι γυναίκες, ήταν και μέσα θεραπείας διαφόρων ασθενειών με μαγικοπαγανιστικό τρόπο, που όμως εμπεριείχαν επιστημονικό υπόβαθρο. Ας δούμε μερικές τέτοιες περιπτώσεις:

Νεραϊδοσφόντυλα

Ήταν αρχαία πήλινα ή πέτρινα σφοντύλια, που ο λαός μας  πίστευε ότι με αυτά τα σφοντύλια έγνεθαν οι νεράιδες, δηλ. τα μεταχειριζόντουσαν και αυτές για τον ίδιο σκοπό, όπως και οι θνητές γυναίκες. Οι μητέρες  πίστευαν ότι, όταν κρεμάσουν ένα  τέτοιο νεραϊδοσφόντυλο στο παιδί τους και αυτό το ροκάνιζε, δηλ. το έτρωγε σιγά-σιγά, δεν του έπιναν το αίμα οι κακές νεράιδες, οι στρίγγλες, οι γελλούδες, τα ξωτικά. Το κρεμούσαν, λοιπόν, με μια κόκκινη κλωστή εμπρός από το στήθος του παιδιού μετά τον τρίτο μήνα.

Τα νεραϊδοσφόντυλα τα έβρισκαν συνήθως στα ρέματα, τα τριπόταμα  (συμβολή τριών ποταμών), σε νεραϊδόραχες (αρχαία νεκροταφεία), ή στα Λενικά (Ελληνικά) σε αρχαιολογικούς χώρους, κοντά σε πηγές, ή ακόμη και μέσα σε σπήλαια, όπου οι νεράιδες χόρευαν με τους ήχους τύμπανων και όπου αλλού τα έχαναν.

Τα νεραϊδοσφόντυλα από τις εκατοντάδες χρόνια που έχουν περάσει, αφού είναι γνωστά από την αρχαιότητα, έχουν γίνει πολύ εύθρυπτα λόγω της ενώσεως του ανθρακικού ασβεστίου, των αλάτων μαγνησίου και του πυριτικού νατρίου με διοξείδιο του άνθρακα. Το παιδί ροκάνιζε συνεχώς τέτοια νεραϊδοσφόντυλα που τρίβονται σαν παξιμάδια και έτσι έπαιρνε περίσσευμα  ανθρακικού ασβεστίου, μαγνησίου και πυριτικών αλάτων και μ’ αυτόν τον τρόπο αναπτυσσόταν κανονικά ο σκελετός του, σε αντίθεση με το παιδί που δεν έκανε αυτή την «θεραπεία» και πάθαινε ραχίτιδα, οπότε πίστευαν ότι το παιδί αυτό το μαγάριζαν οι νεράιδες. Η ανώνυμη ελληνίδα μάννα   δεν γνώριζε ασφαλώς την ιατρική αξία του νεραϊδοσφόντυλου και το χρησιμοποιούσε εμπειρικά και καθαρά παραδοσιακά επειδή έτσι το διδάχτηκε από τη δικιά της μάνα.

Γαλακτοσφόντυλα

Όταν οι νεογέννητες μητέρες ήθελαν να διακόψουν την παραγωγή γάλατος από το στήθος τους χρησιμοποιούσαν ειδικά αποκοπτικά  γαλακτοσφόντυλα   «σφοντύλια του πισοστρεμού», όπως αποκαλούνταν, τα οποία κρεμούσαν από το λαιμό τους και τα έριχναν πίσω στην πλάτη. Όλα αυτά γινόταν με τελετουργικό τρόπο ημέρα Σάββατο κατά την άνοιξη ή το φθινόπωρο με σκοπό να «πισοστρέψει» το γάλα της, αφού εν τω μεταξύ με το ζουνάρι του πατέρα έκανε πιεστική επίδεση των μαστών, στους οποίες είχαν τοποθετήσει κοινά σφοντύλια. Αυτά περιείχαν διάφορες ουσίες που σε συνδυασμό με το γερό σφίξιμο ανάγκαζαν το γάλα να αποκοπεί και έτσι οι γυναίκες απαλλαγμένες από το βραχνά του θηλασμού μπορούσαν να ασχοληθούν απερίσπαστα με τις αγροτικές εργασίες.

Λευτεροσφόντυλα

Αυτά βοηθούσαν τις πρωτάρες να γεννήσουν ανώδυνα και μάλλον δρούσαν με τη δύναμη της αυθυποβολής.

Βυζοσφόντυλα

Ήταν τα σφοντύλια που τα αφιέρωναν στις μοίρες με σκοπό όταν αυτές πήγαιναν   να μοιράνουν το μωρό, αναγνώριζαν το σφοντύλι τους και από ευχαρίστηση το καλομοίρωναν.

Θεραποσφόντυλα

Με ξύσμα (σκόνη) πέτρινων σφοντυλιών από μαύρο οψιδιανό πυριτικό πέτρωμα πότιζαν τα άρρωστα πρησμένα ζώα για να τα θεραπεύσουν. Το πρήξιμο στα ζώα προερχόταν από μετεωρισμό του στομαχιού λόγω των άφθονων αερίων που απελευθερώνονταν από την  χορτοφαγία.

Το πέτρινο σφοντύλι περιείχε, μεταξύ των άλλων συστατικών και άλατα μαγνησίου, που έχουν την ιδιότητα να καταπραΰνουν αυτή την πάθηση.

Ο ίδιος έζησα μια τέτοια εμπειρία όταν ο πατέρας μου στη δεκαετία του ’60 θεράπευσε μ’ αυτόν τον τρόπο πρησμένη αγελάδα, δίχως φυσικά να γνωρίζει τις θεραπευτικές ιδιότητες του πετρώματος, αλλά πίστευε στις παγανιστικές ιδιότητες του σφοντυλιού, το οποίο μάλιστα ονόμαζε νεραϊδοσφόντυλο και θεωρούσε τον εαυτό του τυχερό που το βρήκε σε κάποιο νεραϊδάλωνο στην Πατλιά.

Το Χρυσό σφοντύλι της Παναγίας του Βλόου

Όταν σχηματιζόταν μια οξεία ραγάδα με οίδημα και αφόρητο πόνο της θηλής σε κάποια γυναίκα κι αυτό γινόταν συχνά τα ξημερώματα, τότε ξυπνούσαν επειγόντως τη Βυζογιάτρισσα. Αυτή, αφού επισκοπούσε την πάσχουσα θηλή, ανησυχούσε για τυχόν αγαλακτία ή μαστίτιδα ή ακόμα για απόστημα του μαστού. Ως πρώτο μέλημά της ήταν να ενθαρρύνει την πάσχουσα και να επικαλεσθεί τη βοήθεια της Παναγίας της Γαλατούσας ή Γαλατιανής, της Παναγίας του Βλόου (=Ελεούσας και της Ζωοδόχου Πηγής) και διαφόρων άλλων αγίων, όπως της Αγίας Μαύρας, της Αγίας Κυριακής και των προστατών αγίων των βυζιών του Πέτρου και Παύλου. 

Η Γιάτρισσα για να απαλύνει τους πόνους ταυτόχρονα έλεγε με άκρα μυστικοπάθεια τη Γητεία η οποία, με την υποβλητική δύναμη της Γιάτρισσας, μείωνε αισθητά τους πόνους. Η Γητεία για το Χρυσοσφόντυλο της Παναγίας είχε ως εξής: 

«Η Παναγία, η Δέσποινα, η Ζωοδόχος Πηγή, Χρυσό σφοντύλι έβαλε στις ρώγες της δείνα (όνομα) χρυσό μαντήλι έβαλε κι επεράσανε οι δοντούσες οι παλιοστοματούσες οι γαϊδουροστοματούσες και πειράξανε τη ρώγα της τάδε (όνομα) Χριστιανής.  Η Παναγία η Δέσποινα Χρυσό σφοντύλι έβαλε, Χρυσό μανάλι έβαλε Χρυσή κλώνα έβαλε κι έδιωξε το κακό στα όρη και στ' άγρια βουνά για να φάει το παιδάκι της χριστιανής (τάδε όνομα) που βυζοκαίγεται».