Αγία Τριάδα Μεγ. Κάψης

Η Αγία Τριάδα της Μεγάλης Κάψης…

Νίκος Δ. Παπαδιονυσίου

 

Αγία Τριάδα Μεγάλης Κάψης, Ν.Α όψη και το σημερινό της καμπαναριό.

Τον 18ο αι. κτίσθηκαν εκκλησίες στα περισσότερα χωριά του Τυμφρηστού. Σ’ αυτό πρωτοστάτησαν οι επίσκοποι της Υπάτης, Νέων Πατρών.

Εκτός από εκκλησιές, ανεγέρθησαν γνωστά και άγνωστα παρεκκλήσια.

Το 1749 ανεγέρθη η κύρια εκκλησιά του χωριού μας, τρίκλιτη Βασιλική, η Αγία Τριάδα με το παραδοσιακό «χοροστάσι» της.

Αγία Τριάδα Μεγάλης Κάψης, η είσοδος, νότια όψη.

Είναι η 4^η στη σειρά αρχαιότητας απ’ όλες της δυτικής ορεινής Φθιώτιδας, με παλαιότερη την Κοίμηση της Θεοτόκου της Μεγάλης Κάψης(1693) και ακολουθούν ο Άγιος Δημήτριος στο Μαυρίλο (1728), ο Άγιος Νικόλαος στην Ζιώψη (1738) και η Αγία Τριάδα της Μεγάλης Κάψης (1749).

Τα παραθύρια της, στενά, σε ύψος πάνω από δυο μέτρα, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν αν απαιτείτο σαν πολεμίστρες.

Η κτητορική της πλάκα από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Αξιοσημείωτα τα ονόματα των κτητόρων.

Εξωτερικά δεν διακρίνεται κόγχη που είναι φανερή στο  εσωτερικό  της, στο ιερό. Αυτό γιατί κατασκευάστηκε με διπλό τοίχο, και εξωτερικό, για να κρύβει   κατασκευή από  αλλεπάλληλα ξύλινα δοκάρια που  συνιστούν είδος κλιμακοστασίου που ανέβαζαν  στους  χώρους της  οροφή,  ανάμεσα  στη στέγη και το ταβάνι. Πιθανά ο  εξωτερικός  τοίχος  να  χτίστηκε  αργότερα  καλύπτοντας  τον  εσωτερικό και τα ξύλινα δοκάρια.

Στο  Ιερό υπάρχει  κρυμμένη  είσοδος στον χώρο αυτόν, καμουφλαρισμένη με μεγάλα εικονίσματα. Παραμερίζοντάς τα, στον τοίχο της κόγχης φαίνεται σαν ντουλάπα. Ανοίγοντάς την, ένα υπερυψωμένο πέρασμα  οδηγεί στον χώρο ανόδου και στην κατασκευή προς την κρύπτη. Ανεβαίνοντας με την κατασκευή, πράγμα πολύ δύσκολο  για μεγάλης ηλικίας, φθάνουμε σε χώρο όπου σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχε  «κρυψώνας» και κατά την παράδοση κρυφό σχολειό  στην  Τουρκοκρατία  ή και  σημείο  απόκρυψης από  Τούρκους ή και ληστές.

Το υπέρθυρο :…«ΜΝΗΣΘΗΤΗ ΚΗΡΙΕ ΤΟΝ ΔΟΥΛΟΝ ΣΟΥ...»

Παιδί, πρωτάκουσα απ΄ τον πάντα ολιγόλογο, σεμνό, παπαδιαμαντικό γέροντα  παππού μου Στέλιο Υφαντή ότι πάνω απ΄ το ιερό και την στέγη της εκκλησιάς υπάρχει «κρυψώνας». Πληροφορία αξιόλογη και σίγουρη απ΄ αυτόν που κατασκεύασε και τοποθέτησε το τέμπλο της.

Γωνιακός λίθος εισόδου με κατεστραμμένη επιγραφή:

«ΜΝΗΜΗ ΘΑΝΑΤΟΥ ΧΡΗΣΗΜΕΥΗ ΤΟ ΒΗΟ»..

Την εποχή αυτή που τα πάντα σχεδόν έγραφα στα παλαιότερα των υποδημάτων μου, εκτός απ΄ το παιχνίδι, το σχολειό και την αποτύπωση εικόνων και συζητήσεων, η παρατήρησή του μπήκε απ΄ το ένα μου αυτί και βγήκε απ΄ τ΄ άλλο. Αυτό, παρόλο που παιδί επί παπά- Βαγγέλη μπαινόβγαινα στο ιερό με σεβασμό, μην έχοντας όμως καμιά διάθεση γι΄ αναζήτηση.

 

Η είσοδος της κρύπτης στο ιερό, αφού απομακρύνθηκαν εικονίσματα και η δίοδος με τα δοκάρια ανόδου. 

Οι λαστιχένιοι σωλήνες είναι κατάλοιπο της στερέωσης της εκκλησιάς με ένεμα. 

Αδιαφορία, εκτός κι΄ αν το θεωρούσαν ταμπού, συνηθισμένα πράγματα για τους συγχωριανούς, ή δεν είχαν διάθεση να το συζητήσουν μαζί μου, έδειχναν και οι κάθε ηλικίας που έτυχε να ρωτώ σπάνια σε παιδική ή εφηβική ηλικία, όταν το΄ φερνε η κουβέντα. Ακόμα και τα τελευταία χρόνια δεν εισέπραξα μια οποιαδήποτε περιγραφή. Πολλοί είχαν μεσάνυχτα. Πιθανά, γνώση ν΄ απόκτησαν οι τεχνικοί που απασχολήθηκαν με το ένεμα για τη στερέωση της εκκλησιάς πριν λίγα χρόνια.

Με δυο λόγια, σχεδόν ανύπαρκτο το ενδιαφέρον για το θέμα.

Αυτό, μέχρι που ψάχνοντας πηγές για εκκλησιές του Τυμφρηστού και του χωριού μας για το δημοσίευμά μου στα Μεγαλοκαψιώτικα «Μεγάλη Κάψη και Μεγαλοκαψιώτες», το μάτι μου έπεσε σε έρευνα των Αδάμη Θύμιου & Ευθυμίου Τάκη. Του δευτέρου, δάσκαλου και πολύ σημαντικού ερευνητή των τόπων μας, φίλου πλέον, έχω διαβάσει πολλές αξιόλογες αναρτήσεις στο Blog Φθιωτικός Τυμφρηστός.

Αφήνοντας τότε την μακροχρόνια αδιαφορία μου που οφειλόταν και στην μακροχρόνια απουσία μου από το Κάψη, παρακάλεσα τον παπά μας και μετά κάποιον Αυγουστιάτικο εσπερινό του 2012, παραμέρισε τα εικονίσματα που κρύβουν την είσοδο για την κρύπτη, την φωτογράφισα και προχώρησα και στη φωτογράφηση πιο μέσα της αρχής του ικριώματος για το ανέβασμα σ΄ αυτήν.

Με την ανέγερση της εκκλησίας αλλά και στα χρόνια του Όθωνα, δεν υπήρχαν καμπάνες και καμπαναριό. Οι χωριανοί καλούνταν με τον μοναστηριακό τρόπο, με σήμαντρα με ξύλα. Το καμπαναριό κατασκευάστηκε με ντόπια πελεκητή πέτρα το 1935 στη θέση όπου είναι το σημερινό. Από τότε λόγω δωρεών από επιτυχημένα τέκνα του χωριού στο εξωτερικό, την μικρή γνώση των δημοτικών αρχόντων του για διατήρηση παλαιοτέρων κτισμάτων και την ανάγκη των όποιων χρημάτων να ρεύσουν, άρχισε ένας καταιγισμός καθαιρέσεων και ανεγέρσεων καμπαναριών, σαν τον φούρνο του Νασταρδίν Χότζα.

Φωτογραφία από το μεσοδιάστημα μεταξύ του δεύτερου καμπαναριού στο χοροστάσι και πριν ολοκληρωθεί το τελευταίο που φαίνεται χωρίς καμπάνες, πιθανά μεταξύ 1961- 62..(Φωτοδάνειο από την Ομάδα Μεγάλη Κάψη Φθιώτιδας)

Το παλιό πετρόκτιστο καθαιρέθηκε το 1959, σφάλμα μεγάλο, χωρίς να αναζητηθεί τρόπος στερέωσης του. Οι καμπάνες αναρτήθηκαν σε πρόχειρο ικρίωμα μέχρι ν’ ανεγερθεί το νέο στη… μέση σχεδόν του χοροστασιού. Γι’ αυτονόητους λόγους καθαιρέθηκε κι’ αυτό και κτίστηκε τελικά το σημερινό.

 

Η διασωθεία Πλατυτέρα των Ουρανών της κόγχης της Σχολής των Αγράφων.

Παλιές συμπληρωματικές κατασκευές καταστράφηκαν σε «συντήρηση  σωστική» (!)του 1920. Μαζί και το μέγιστο μέρος τοιχογραφιών αγραφιώτικης τεχνοτροπίας, σίγουρα της περίφημης «Σχολή των Αγράφων», που ιδρύθηκε με συνοδικό πατριαρχικό «σιγίλιο» στη Φουρνά το 1704 από  τον ζωγράφο Διονύσιο εκ Φουρνάς. Σχολή που τον18ο αι. ήταν για τις εκκλησίες των χωριών Τυμφρηστού και Αγράφων «Σχολείον Κοινών Γραμμάτων» και «Εργαστήρι Αγιογραφίας».

Τέμπλο, εικονοστάσι και προσκυνητάρι κατασκεύασε ο εκκλησιαστικός  ξυλογλύπτης και ιεροψάλτης, Στέλιος Υφαντής. Το τέμπλο κατασκευάστηκε το 1928- 29 με ανάθεση από τον επίτροπο Πανόπουλο. Το εικονοστάσι είναι δωρεά του Γρηγόρη Ποντικού.

Από το τέμπλο της εκκλησιάς, του εκκλησιαστικού ξυλογλύπτη Στέλιου Υφαντή.

Την εκκλησιά σεβάστηκαν οι Γερμανοί όταν έκαψαν το Κάψη το 1944.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου