Η Ελάτεια σε ρωμαϊκό οδικό δίκτυο

Η ΕΛΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ TABULA PEUTINGERIANA**

Γράφει ο Παναγιώτης Δημάκης,

υπεύθυνος ιστορικού αρχείου Αμφικλείας-Ελατείας

O ρωμαϊκός αυτός υβριδικός χάρτης, σε περγαμηνή, είναι βασισμένος, στο ρωμαϊκό οδικό δίκτυο, και περιλαμβάνει συνδέσεις πόλεων και οικισμών, αποστάσεις και ενδείξεις σταθμών. Σε πολλά σημεία, υπάρχουν ασάφειες και παραμορφώσεις, ενώ πολλές αντιστοιχίσεις είναι λανθασμένες, ίσως λόγω των διαδοχικών αντιγράφων.

Παρά ταύτα αποτελεί, πολύτιμο εργαλείο, για την κατανόηση των δομών της αυτοκρατορίας, που οι μεθοδικοί Ρωμαίοι δημιούργησαν, βασιζόμενοι βεβαίως στις αρχαιοελληνικές υποδομές. Οι Ρωμαίοι, επέτυχαν με την Pax Romana, να ενώσουν χώρες και πόλεις, με σχετική ασφάλεια, με μετρητές αποστάσεων, οδοδείκτες-μιλλιάρια, καταγράφοντας πολλές πληροφορίες, για τις επικοινωνίες μεταξύ των πόλεων, χρήσιμες σήμερα για την μελέτη του πλέγματος οικονομικών και κοινωνικών δεσμών και δομών οι οποίες παρά την ρωμαϊκή επικυριαρχία, διατηρούσαν, μέσω κεκτημένων προνομίων, όπως η Ελάτεια, π.χ. ως civitas libera et immunis,(ελεύθερη και αφορολόγητη πόλη),μια ελεγχόμενη ελευθερία επιλογών και σχέσεων.

Στο παρατιθέμενο τμήμα της Tabula, fragm.pars IX Αθήναι τμ 8, απεικονίζεται η κυρία οδός, Λάρισσα-Κραννώνα-Φάλαρα-Θάπεδον-Θερμοπύλες-Σκάρφεια-Ελάτεια. Η καταγραφή είναι άτακτη και περίεργη, αφού πολλά γεωγραφικά σημεία, δεν εμφανίζονται στην σωστή θέση, αλλά πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν, ότι πρόκειται για πολύ πρώιμο χαρτογράφημα και όχι χάρτη με την σημερινή έννοια, αλλά για μια Tabula, όπως αποκαλείται. Αυτό δεν μειώνει καθόλου την αξία και σημασία της, άλλωστε αποτελεί Μνημείο της UNESCO, απολύτως χρήσιμο και ενδιαφέρον για τούς φιλίστορες, που αγαπούν να διδάσκονται, πλοηγούμενοι στα διασωθέντα, γραπτώς ομιλούντα στοιχεία, περί των οδικών αξόνων, που διευκόλυναν, την εξάπλωση του εμπορίου, την διακίνηση των αγαθών, αλλά και των ιδεών και του πολιτισμού.

Δεσπόζουσα και σημαντική θέση, κατείχε η Ελάτεια στην Κεντρική Ελλάδα τότε, που καταγράφεται, με τερματικό σταθμό, μιλλιάριο και διακριτή σήμανση κυρίας πόλης. Άλλωστε η Ελάτεια υπήρξε διαχρονικά εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο, επιβεβαιωμένο με την εύρεση τμήματος του Διοκλητιάνειου Έδικτου, που αναφέρεται και στην τιμολόγηση των χρυσών, (P.Paris Elatee la ville...Thorin Paris 1891), που πάντα απευθύνονται, σε υψηλού επιπέδου καταναλωτές. Ήδη έχει δεχτεί τον Χριστιανισμό, λόγω της μεγάλης διακίνησης ανθρώπων και ιδεών, διαθέτει δε και επισκοπική έδρα, (Notitiae episcopatuum ecclesiae Constantinoplitanae J. Darrouzes, Paris, Hieroklis Sunecdemus 643.8 codex Parisinus1555a). Τους δύο επισκόπους, που διεκρίθησαν, στην ταραγμένη αυτή εποχή των αιρέσεων και αμφισβητήσεων, με το βεληνεκές των δράσεων των, γνωρίζουμε με τα ονόματα τους, αφού ο Ηλιόδωρος το 347μ.χ. υπογράφει μεταξύ των Πατέρων, στη σύνοδο της Σαρδικής, ενώ ο Αλέξανδρος στην σύνοδο της Κορίνθου, επιστολή που απευθύνεται στον αυτοκράτορα Λέοντα.

Η Ελάτεια φαίνεται να αποσύρεται από την ιστορική σκηνή, μετά την καταστροφική επιδρομή των Γότθων, περί το 450μ.Χ.και δεν αναφέρεται πλέον με το όνομα της, όπως οι περισσότερες αρχαίες πόλεις, αλλά παρόλα ταύτα η ζωή συνεχίζεται όπως προκύπτει, από την νομισματική κυκλοφορία και τα νεώτερα αρχαιολογικά ευρήματα του εκτεταμένου ερειπιώνα, της πόλης, στο χώρο της που υπήρξε κάποτε η μεγαλύτερη των Φωκέων.

** TABULA PEYTINGERIANA. Έλαβε το όνομα αυτό, από τον Γερμανό συλλέκτη C Peytinger (1465-1547) που διέσωσε το πολύτιμο τεκμήριο. Είναι ίσως ο μοναδικός χάρτης, που μας κληροδότησε η ρωμαϊκή εποχή. Φαίνεται να συμπληρώνεται συνεχώς από τον 1ο μ.X.αι. μέχρι τον 5ο,ενώ τον 13ο αντιγράφεται από ανώνυμο μοναχό, στο Colmar της Αλσατίας. Υπάρχει επίσης μαρτυρία, για την Tabula, από τον Vegetius στην Κωνσταντινούπολη, περί το 450 μ.Χ. , που την αναφέρει ως "Picta Itineraria". Ο τυπογράφος Johannes Moretus εκτύπωσε ολόκληρο τον χάρτη στην Αμβέρσα το 1598. Σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Αυστριακή Βιβλιοθήκη στη Βιέννη χωρίς να είναι προσβάσιμη στο κοινό, ως εύθραυστη.
Βιβλιογραφία,Tabula Peuntigeriana Codex Vidobonensis, Gratz 2004 P. Struzl, Itineraria Romana, Strecker & SchröDer, Stuttgart 1916.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου