Μυθολογία & Ιστορία του Αργαλειού

 ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ & ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΑΡΓΑΛΕΙΟΥ  ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ

του  ΕυθυμίουΤάκη & Κανέλλου Βασίλη

      Η προστάτιδα του αργαλειού και της υφαντικής τέχνης, σύμφωνα με τον αρχαίο ελληνικό μύθο, ήταν η «Εργάνη Αθηνά». Και να τις ακριβώς αναφέρει αυτός ο μύθος:

        Ήταν κάποτε μια κοπέλα πολύ προικισμένη. Αράχνη τη λέγανε. Όλοι θαύμαζαν την τέχνη της στον αργαλειό και στο κέντημα. Καμιά άλλη υφάντρια δεν μπορούσε να τη συναγωνισθεί. Γι’ αυτό η Αράχνη παινευόταν πως ξεπερνούσε με την υφαντική της τέχνη ακόμα και την προστάτιδα της υφαντικής, την «Εργάνη Αθηνά». Μια φορά όμως, η θεά, μεταμορφωμένη σε γριά, επισκέφθηκε την Αράχνη στο εργαστήρι της και της είπε.

- Καλά θα κάνεις να ‘σαι πιο μετριόφρονη και σεμνή απέναντι της θεάς, που δίδαξε στους ανθρώπους την υφαντική τέχνη.

- Εγώ την τέχνη την έμαθα μόνη μου, καυχήθηκε η Αράχνη. Αν τολμάει η Αθηνά ας έρθει να διαγωνισθούμε ποια θα υφάνει το λεπτότερο ύφασμα με το ωραιότερο κέντημα.

        Ύστερα από λίγες μέρες, η Αθηνά ξαναπήγε στο εργαστήρι της. Τη βρήκε να κεντά πάνω σε λεπτό ύφασμα παραστάσεις των ολύμπιων θεών. Το κέντημα ήταν, πράγματι, υπέροχο, που προκάλεσε τη ζήλια της θεάς και της το ξέσχισε σε κουρέλια. Η Αράχνη δεν μπόρεσε να βαστάξει την προσβολή και κρεμάστηκε από το ταβάνι.

 - Καταραμένη να ‘σαι! της φώναξε η θεά και με το θεϊκό της ραβδί τη μεταμόρφωσε σε έντομο. Έτσι κρεμασμένη, πρόσταξε, να εξακολουθείς να υφαίνεις παντοτινά και ποτέ να μη στεριώνουν τα υφάδια σου και πάντα να ξεσχίζονται.

        Από τότε, η Αράχνη, κρεμασμένη στα ταβάνια των σπιτιών και στα κλαδιά των δένδρων, υφαίνει το λεπτό ιστό της.

        Κάποια εξαρτήματα του αργαλειού λέγονται μιτάρια. Πρόκειται για δικτυωτά πλέγματα νημάτων που είναι στερεωμένα σε δυο λεπτές σανίδες με σταθερή θέση. Λέγονται μιτάρια επειδή το νήμα είναι ο αρχαίος μίτος (κουβάρι κλωστής), που, σύμφωνα με τη μυθολογία,  η Αριάδνη χάρισε στο Θησέα, προκειμένου να τον διευκολύνει, ώστε ξετυλίγοντας το, να το ακολουθήσει ανάδρομα, βρίσκοντας έτσι τη διέξοδο του Λαβύρινθου, όπου θα έμπαινε για να σκοτώσει το Μινώταυρο.

        Ένας νεότερος μύθος κάνει λόγο για μια ιστορία που η κόρη Αράχνη είχε άρρωστη τη μάνα της και παρ’  όλο το κάλεσμα δεν πήγε να τη δει. Ακόμα, κι όταν η δόλια πέθαινε και την κάλεσε να ‘ρθει κοντά της για στερνή φορά, η Αράχνη της απάντησε πως δεν ευκαιρούσε, επειδή ύφαινε στον αργαλειό της. Και η μάνα την καταράστηκε να μεταμορφωθεί σε έντομο κι όλη της τη ζωή να υφαίνει τον ιστό της.

        Ο αργαλειός είναι από τα αρχαιότερα εργαλεία. Τον χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι στα 4.500 π.Χ.  σύμφωνα με μαρτυρίες  που βρέθηκαν σε τύμβους και ασφαλώς η χρησιμοποίησή του έχει βαθύτερες ρίζες.

        Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι γνώριζαν άριστα τη χρήση του αργαλειού και την υφαντική τέχνη. Ύφαιναν λινά υφάσματα, τα οποία χρησιμοποιούσαν για τη μουμιοποίηση των βασιλιάδων Φαραώ καθώς και των ιερών ζώων.

        Ο αργαλειός ως οικειακό εργαλείο είναι αρχαιότατο και αναφέρεται από τον Όμηρο ως ιστός. Συγκεκριμένα,  ο Όμηρος στην Οδύσεια (β 96-110) αναφέρει, σε ελεύθερη μετάφραση:

«Η Πηνελόπη έστησε στην καμαρά της αργαλειό κι ύφαινε τρία χρόνια ένα πανί ολοκέντητο, σάβανο του γέροντα Λαέρτη. Κι έλεγε πως, όταν θα τελείωνε, τότε θα παντρευόταν κάποιον από τους μνηστήρες. Όμως όλη τη μέρα ύφαινε το ατέλειωτο πανί της κι όλη τη νύχτα ξήλωνε, κάτω από το φως μιας δάδας. Τρία χρόνια κράτησε αυτό το τέχνασμά της, ώσπου μια δούλα το μαρτύρησε κι έτσι αναγκάστηκε και τελείωσε το ατέλειωτο υφαντό της».

        Ηλακάτη ονόμαζαν στην αρχαιότητα τη ρόκα, εξάρτημα με το οποίο έγνεθαν το μαλλί, μετατρέποντάς το σε κλωστή για να υφάνουν στον αργαλειό. Εκτός από τους ανθρώπους, την ηλακάτη την χρησιμοποιούσαν και οι τρεις μοίρες που, σύμφωνα με το μυθολογία, έγνεθαν το νήμα της ζωής και της τύχης του νεογέννητου. Η ηλακάτη ήταν και το θεϊκό σύμβολο της Εργάνης Αθηνάς που έγνεσε και ύφανε το πέπλο της Ήρας.

        Ο Όμηρος θεωρεί τη ρόκα χρήσιμο δώρο και συγκεκριμένα τονίζει: «Στην ωραία  Ελένη χάρισαν πολύτιμα  δώρα και μια χρυσή ρόκα». Ακόμα, από την Ιλιάδα μαθαίνουμε ότι την ηλακάτη χειριζόταν θαυμάσια η θεά Καλυψώ, η μάγισσα Κίρκη και ασφαλώς η Πηνελόπη του Οδυσσέα.

        Την εποχή του Βυζαντίου ο αργαλειός γνώρισε μεγάλες δόξες και τιμές, αφού ήταν γνωστά και τα μεταξωτά νήματα υφαντικής. Στη ρωμαϊκή εποχή το γνέσιμο και ο αργαλειός ήταν αποκλειστικές ασχολίες της  γυναίκας.

Η Πηνελόπη μπροστά στον ιστάμενο αργαλειό