Αχιλλέας: Μυθικό ή Ιστορικό πρόσωπο

ΑΧΙΛΛΕΑΣ

πρόσωπο του μύθου ή της αρχαίας ιστορίας

(του Πέτρου Αργυρίου)

                              «Μήνιν άειδε, θεά, Πηληιάδεω Αχιλήος

                              ουλομένην, η μυρί' Αχαιοίς άλγε' έθηκε,

                              πολλάς δ' ιφθίμους ψυχάς Άϊδι προίαψεν

                              ηρώων, αυτούς δε ελώρια τεύχε κύνεσσιν

                              οιωνοίσί τε πάσι».

               (Τη μάνητα, θεά, τραγουδά μας του ξακουστού Αχιλλέα,

               ανάθεμα τη, πίκρες που 'δωκε στους Αχαιούς περίσσιες

               και πλήθος αντρειωμένες έστειλε ψυχές στον Άδη κάτω

               παλικαριών, στους σκύλους ρίχνοντας να φάνε τα κορμιά τους

               και στα όρνια ολούθε).

Με αυτόν τον τρόπο ξεκινά η Ιλιάδα. Το πρώτο όνομα που συναντάμε και το κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι αυτό του Αχιλλέα. Οι αποφάσεις του, οι μεταπτώσεις του, η ακράτητη οργή του και η ψυχοσύνθεση του είναι αυτά που καθορίζουν όσο τίποτε άλλο την τροπή του πολέμου. Η Ιλιάδα είναι ένα πολεμικό έπος. Περιγράφει με τον πιο ρεαλι­στικό τρόπο την φρίκη του πολέμου και αντιπαραθέτει σε αυτήν το κλέος, αποδίδει και περιγράφει την δόξα αλλά και τον θάνατο σημαντικών ανθρώπων, ηρώων που μοιράζονται την ίδια τελικά μοίρα με κοινούς θνητούς. Όλα περιστρέφονται γύρω από την δόξα, το κλέος, και τον «ηρωικό» κώδικα. Ήρωες θα πεθάνουν, άλλοι εξίσου ή λιγότερο σημαντικοί θα αναδειχθούν στην θέση τους. Ο θάνατος είναι κεντρικός στην Ιλιάδα, δεν εξιδανικεύε­ται, δεν ωραιοποιείται. Η μόνη μεταθανάτια διαφορά ανάμεσα στον ήρωα και τον κοινό θνητό, είναι ότι το όνομα του θα διασω­θεί, η αρετή του θα αποσταχτεί μέσα από τα ανδραγαθήματα του και θα εμφυτευτεί στην αρχαιοελληνική ηθική και παιδεία. Για ποιο λόγο όμως επιλέγεται ως κεντρικό πρόσωπο της Ιλιάδας ο Αχιλλέας; Ο Αχιλλέας είναι ένας υπερβατικός ήρωας που δεν μπορεί να συγκριθεί με κανέναν συμπολεμιστή του. Οι πράξεις του είναι πέρα από το σωστό και το λάθος. Όταν για μέρες σέρ­νει τον νεκρό Έκτορα στο άρμα του και αρνείται την ταφή του πτώματος του, ο Αχιλλέας παραβιάζει τον πολεμικό και ηρωικό κώδικα. Αλλά ο Αχιλλέας δικαιούται να το κάνει. Η κυκλοθυμία του Αχιλλέα, η οργή και η μελαγχολία του είναι ο μόνος νόμος που υπακούει, είναι ο Αχίλλειος κώδικας. Σε κανένα θνητό ή ακόμα και θεό δεν θα επιτρεπόταν μια τέτοια έπαρση, χωρίς να επι­φέρει τρομερές συνέπειες.   

Ο Αχιλλέας αποτελεί από μόνος του μια ξεχωριστή κατηγορία οντότητας. Είναι πέρα από τα θεϊκά και τα ανθρώπινα, είναι ο πρώτος ήρωας που η βούληση του επηρεάζει δραματικά την πραγματικότητα και την έκβαση της ίδιας της ιστο­ρίας. Ο Αχιλλέας ξεφεύ­γει από το μέτρο και γι' αυ­τόν ακριβώς τον λόγο δεν μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα ή διδακτικό κα­νόνα. Για ποιον λοιπόν λό­γο επιλέγεται ο Αχιλλέας;

Ίσως επειδή ο Αχιλλέας, υπήρξε ιστορικό πρόσωπο και κανένας αφηγητής του Τρωικού Πολέμου δεν θα τολμούσε να τον αγνοήσει ή να τον  υποβαθμίσει, ακόμα και αν ο Αχιλλέας σαν χαρακτήρας περιέχει αυτοφυή κομμάτια προσωπικότητας που είναι αντιπαιδαγωγικά για τα μέτρα της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας. Η αρετή του Αχιλλέα σε αντίθεση με αυτή του μεγάλου παιδαγωγικού ήρωα Ηρακλή δεν μπορεί να αναπαραχθεί, είναι μοναδική και αυθόρ­μητη. Αν η Ιλιάδα επικεντρώνεται στον Αχιλλέα είναι γιατί ο Αχιλλέας είναι μάλλον ένα ιστορικό πρόσωπο, ένας ασύγκριτος πολεμιστής και ένας ιδιαίτερος άνθρωπος που αιματοκύλησε την πεδιάδα της Τροίας και άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στην μετέπειτα αφήγηση. Είναι ενδεικτικό επίσης πως τα «μυθολογι­κά» στοιχεία του χαρακτήρα, το απρόσβλητο, το άτρωτο της φυ­σικής του υπόστασης και η αχίλλειος πτέρνα δεν είναι παρά ύστερες προσθήκες, πιθανότατα ευρήματα του Στάτιου τον 1ο μ.Χ αιώνα. Πουθενά στην Ιλιάδα δεν αναφέρεται ο μύθος της τοποθέτησης του βρέφους Αχιλλέα στα νερά της Στυγός από την μητέρα του Θέτιδα και η παράλειψη της να εμβαπτί­σει την φτέρνα του. Αν ο Αχιλλέας ήταν πραγματικός ήρωας, ο μεγαλύτερος ήρωας όλων των Αχαιών, η μυθο­ποίηση του έγινε αργότερα και σταδιακά έφτασε σε ση­μείο να τοποθετήσει τον Αχιλλέα στο επίκεντρο μιας ηρωικής λατρείας.

Πηγή: «ΜΥΣΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ», τ. 29, Φεβρ. 2007

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Ευθυμίου Τάκης