Χαστριά και κοφ΄νιδις εν Ελατεία και Νικαρία

ΧΑΣΤΡΙΑ ΚΑΙ ΚΟΦ' ΝΙΔΙΣ ΕΝ ΕΛΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΝΙΚΑΡΙΑ

Του Παναγιώτης Δημάκη, υπεύθυνου ιστορικού αρχείου

Δήμου Αμφίκλειας-Ελάτειας

Τα Χάστρια τής Ικαρίας στα μελισσοτόπια. Διακρίνονται οι λίθινες προστατευτικές πλάκες πού ασφαλίζουν τις πήλινες τοπικές κυψέλες. Η εφευρετικότητα, η λογισμένη εκμετάλλευση και αξιοποίηση τού φυσικού υλικού, καλαισθησία, η επιλογή εγκαταστάσεων, σύμφωνα και με μετεωρολογικές παρατηρήσεις και εμπειρίες, άλλωστε διακρίνουν τις κατασκευές, τών οίκων τών μελισσών, καθώς και η γεωμέτρηση τού χώρου, η φορά τών Ανέμων, αποτελούν οδηγό τών μελισσοκόμων.

Στα ευλογημένα μελισσοτόπια, τής Ελληνικής Γής, οι μέλισσες και το μέλι, ζούν και πορεύονται μαζί, με τών Ελλήνων τις Κοινότητες, με τα προϊόντα τους, πού μετέχουν στις θρησκευτικές και πολιτιστικές διαδρομές, μέσα στις χιλιετίες, τού Εθνικού Βίου. Πλήθος αναφορών στήν Λογία και Δημοτική παράδοση, αλλά και στήν Αρχαιολογική έρευνα, συνδέει μύθους και θρύλους, με τήν καθημερινότητα, αλλά και τήν συνάφεια, τήν συμπλοκή, τής θαυμαστής οργανωμένης κοινωνίας τών μελισσών, πού χρησιμοποιήθηκαν, διαχρονικά, ώς καί παραδείγματα, προς μίμηση ή και αποφυγή, όπως οι εργάτριες και οι κηφήνες. Το φυσικό περιβάλλον, πεδίο ανεξάντλητο, όλων τών ειδών τής Φυτολογίας μέχρι τώρα, λόγω τής ταπεινώσεως, τού υδροφόρου ορίζοντα, αλλά και άλλων απρόβλεπτων παραγόντων, παρουσιάζει στερητικά σύνδρομα, πού επιδρούν και στα έντομα. Όμως το θέμα είναι μέγα και ακροθιγώς, τίθεται υπό κρίσιν εδώ και λόγω χώρου...

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΑΤΕΙΑΣ, ΣΤΟ ΑΛΩΝΑΚΙ, ΕΠΙ ΤΟ ΕΡΓΟΝ

Στο βάθος ο υψιτενής Παρνασσός, αχνός, διαγράφεται στήν αντάρα τού Μαγιού, τα πρωινά. Η Άνοιξη κατρακυλά από τα βουνά, οι ευτυχισμένες μέλισσες βόσκουν αμέριμνες, τα αρωματικά βοτάνια, από τα πρανή τού βουνού, πού δίνουν σ’ αυτό το προϊόν, τήν εξαίσια ποιότητα, τήν λεπτή γεύση. Πολυπληθής η παραγωγική ομάδα Μελισσοκόμων στήν Ελάτεια, οργανωμένη, μοναδική, η μεγαλύτερη τής Φθιώτιδας και πάντα η ποιοτικότερη, αλλά οργανωμένη, σε οικοτεχνικά ξεπερασμένα πρότυπα. (Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός Ελάτειας). Ευρήματα αρχαιολογικά, για τήν τοπική Μελισσοτροφία, στήν Χώρα τής Ελάτειας, δεν έχουν περιέργως βρεθεί, μέχρι σήμερα παρά τις πρώιμες Νεολιθικές, Μεσοελλαδικές, Μυκηναϊκές εγκαταστάσεις και τα διάσπαρτα, οικιστικά δείγματα, τού Κοινού τών Φωκέων. Όμως, μία άλλη ερευνητική οδός, πού διατρέχει κι αυτή, τις χιλιετίες, όπως τα μνημεία τού Λόγου, διασώζει, για τούς ερευνητές, αξιόλογους συνδέσμους, άλλοτε ισχυρούς και άλλοτε επισφαλείς, για τήν πρόσβαση, στήν κοινωνία τών μελισσών, όπως λέξεις διασωθείσες, ίσως και με γλωσσικές επίμολυνσεις, εν τόπω και χρόνω, όπου βεβαίως χρειάζονται επιστημονικά εφόδια, για να αναλυθούν και να ερμηνευθούν, όθεν αρκούμεθα στήν αποθησαύριση και καταχώριση των. Στήν Ελάτεια, το τοπωνύμιο Κ' βέλα (Κουβέλα), στα Βασιλικά, το Μελίσσι, ένα κάθετο σπήλαιο, στήν τοποθεσία "Χρήστος", κάτω από τον Ναό τής Αθηνάς εν Κράναις, αλλά και η τοποθεσία Τσόκα Κοφ'νίδις, στον Πετρουνιά, πού το όνομα αυτό, αναδύεται από τά βάθη τού χρόνου. Κοφινίδες ονόμαζαν, τις πλεκτές οξυκόρυφες κυψέλες, από βέργες λυγαριάς, πού επέχριαν, με μίγμα λάσπης, για ασφάλεια και στεγανοποίηση. Τα πρανή, στα βουνά τής Ελάτειας, με τα αρωματικά βοτάνια και ξηρόφυτα, αποτελούσε και παράδεισο τών επικονιαστικών εντόμων, τα οποία στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, τής Ληστοκρατίας και τών επιδρομών, υπέστησαν δεινή καταστροφή. Το σπήλαιο στον Χρήστο, πού το έλεγαν Μελίσσι, ακολουθείται, και, από χαριτωμένη λαϊκή αφήγηση, για τήν πανέμορφη Κυρά, τού Κάστρου τού Λαζού, πού αποτελούσε, το ακριβό έπαθλο, τών χρυσών πλοκάμων μελιού, πού φύλαγε ο στοιχειωμένος, άγρυπνος Δράκος, στα βάθη τής σπηλιάς. Ενός θεϊκού μελιού, ιαματικού πού χάριζε τήν αθανασία, σ όποιον το γευόταν. Όταν έπεφτε η νύχτα στα βουνά, οι βοσκοί, τυλιγμένοι στις μακριές των κάπες, από γιδόμαλλο τραχύ, σαν μυκηναϊκές αγγειογραφικές φιγούρες, άρχιζαν τις αφηγήσεις των, στα τσοπανόπουλα και τα βλαχόπουλα, τριγύρω, κύκλω, πού άκουγαν με προσοχή και μάθαιναν, μάθαιναν τήν λαϊκή Αστρονομία, για τον Άστερα, τήν Πούλια και τον Αυγερινό και το Ουράνιο ποτάμι να ρέει, και οριοθετούσαντον ονειρικό τους κόσμο, στήν φεγγαρόφωτη βραδιά. Κι άλλες αφηγήσεις όμως, ξεχασμένες σήμερα, μιλούσαν κι έλεγαν, για ένα μεγάλον άρχοντα και Κύρη, τού Κάστρου τού Λαζού, με τήν χρυσομαλλούσα κόρη, και, το παλληκαρόπουλο, τον Χρήστο, πού μάς άφησαν, τα πενιχρά τους ίχνη, μόνο σαν αντίλαλο μύθου αρχαίου, για το Κάστρο τού Λαζού με τα άπαρτα δυναμάρια του, πού διαφέντευε τήν στράτα, Καστελλάνος σκληρός και άκαρδος, με τήν πανέμορφη κόρη. Μία μεγάλη σπηλιά ήταν, στήν ρίζα τού βράχου, είναι ακόμη, μία κάθετη κατακρήμνιση στα πανάρχαια ασβεστολιθικά πετρώματα, πού φώλιαζε Μελίσσι θαυμαστό κι αθάνατο, έλεγαν το φύλαγε ένα Θεριό, ένας Δράκοντας, ανήμερος.

Στήν σπηλιά αυτή όπου κρύβονταν επίσης, τα Αερικά και οι Νεράιδες, φύλακες, τής κόρης, πού έβγαιναν τις φεγγαρόφωτες βραδιές, να λουστούν, στις Νεραϊδόγουρνες τού Λευτιάνου, και, με χορούς και μουσικές, να ανηφορίζουν στο πλάτωμα, και , να παίρνουν τήν λαλιά και το νού, στους νυκτοβάτες τού βουνού. Ο Άρχοντας και Κύρης, τού Κάστρου τού Λαζού, είχε βγάλει διάτα και είχε καλέσει, τα αρχοντόπουλα να έρθουν, να κατέβουν, στήν μυθική σπηλιά με τα χρυσά πλοκάμια, τού μελιού, πού κρέμονταν, από τήν οροφή, σαν τα χρυσά πλοκάμια, τής κόμης τής κόρης, να τρυγίσουν, το μαγικό μέλι και να κερδίσουν το Κάστρο και τήν πεντάμορφη. Έρχονταν από κοντά, έρχονταν από μακριά, πλήθος και χάνονταν, στα βάθη και στα βύθη τής γής, γκρεμίζουνταν από το φοβερό φύλακα, το δράκο τού βουνού. Μέχρι πού ένα παλληκαρόπουλο, Χρήστος το όνομά του, καβάλα σε άτι αργυροπέταλο με σωκάρδι κόκκινο, ιμάτιο να ανεμίζει στον άνεμο και τήν ευχή τής μάνας, κατέβαλε το θεριό, τρύγησε το μέλι τής Αθανασίας και μάς άφησε το όνομά του, η Σπηλιά τού Χρήστου. Η ώρα περνούσε, η φωτιά χαμήλωνε σιγά-σιγά, η φωνή τού αφηγητή επίσης και οι ήχοι, οι ψίθυροι, τής Νύχτας, άρχιζαν να ταξιδεύουν στο σκοτάδι, μαζί με φευγαλέες σκιές, πού γλιστρούσαν στα σύσκια και τ' απόσκια, όρθωναν τα αυτιά, οι σκύλοι τού κοπαδιού και άκουγαν... 

ΤΑ ΧΑΣΤΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΡΙΑΣ

Όσοι θεωρούν, ότι ο βαθύς γαλάζιος Πόντος, τού Αιγαίου, χωρίζει τήν Χώρα τών Φωκέων και τήν πρωτεύουσα Πόλη των, τήν Ελάτεια, από τήν Αιολική Γή και τήν ευδαίμονα Ιωνία, σφάλλουν. Κατά τον Β' Μεγάλο Αποικισμό 8ον-6ον αι. π.Χ. οι Φωκείς, ίδρυσαν τήν Φώκαια και ομάδα Φωκέων, Ελατειέων, τήν Ελάτεια τής Μυσίας. (Pelit-Koy Balikesir. Academia.edu: Ιστ. Θα επανέλθουμε σύντομα σ αυτό, αν μάς δόσει ο Θεός καιρόν). Τυχαία δεν είναι, η σχετική ηχητική ομοιότητα και εκφορά, τής τοπικής, Νικαριώτικης ιδιολέκτου σε αυτά, όσον αφορά τήν Μελισσοκομία, ήχοι και αποχρώσεις, από λέξεις ξεχασμένες, όπως... ρύμη... στάδι..κ.α. μάς συγκινούν και μάς σύρουν, στήν αρχαία μέθοδο Μελισσοκομίας, τής Νικαριάς, πού διατηρεί, ενεργά πρωτογενή στοιχεία, κατασκευαστικά, ονόματολογικά, αισθητικά, αρμονικά με το περιβάλλον καταγεγραμμένα ευτυχώς, από τον Αλ. Πουλιανό, στο βιβλίο του. Ένα σκαρίφημα, όπου απεικονίζεται, ένα τέτοιο χαστρί, (κυψέλη, ένα μισαλένιο πιθαράκι), ένα σαβαρέ, δηλαδή το υπόστρωμα από μαύρα τρίμματα κεριού, πού στηρίζουν το χαστρί, καθώς και ο σμαρολόος, για τήν συγκέντρωση τού σμήνους τών μελισσών.

Ένα εξαίρετο απόσπασμα κειμένου προικοσυμφώνου τού 1647, μάς θυμίζει, με τήν υπέροχη ιδιόλεκτο τής Νικαριάς, ότι οι ρίζες, είναι βαθιές, Ελληνικές, τής γαλάζιας πατρίδας μας και θα παραμείνουν, είς τον αιώνα, ώς ετάχθη. Ο ζών λόγος, πού ρέει, από ένα παλιό προικοσύμφωνο, τού 1647, από τα εργώδη γραμματοσκαλίσματα, ενός μοναχικού γραφέα, πού αγωνίζεται να τιθασεύσει, τα "περί διά γραμμάτου" δικαιοπρακτικά τής εποχής, όχι μόνο, στούς συντακτικούς και γραμματολογικούς, αποστεωμένους κανόνες, αλλά στήν αναζήτηση και ένταξη, τών ήχων, τής λαλιάς, πού φέρνουν, κουβαλούν, χιλιετιών διεργασίες, μερικές ανόθευτες και αμόλυντες, μέχρι σήμερα, όπως ...ηωκεν ης προίκα και δέκα χαστριά δέκα μελίσσια κι ούλλα 'κισμενα.....(Τής έδωκεν προίκα δέκα μελίσσια κατοικημένα). Εκλεκτή συγκίνηση αναδύεται και διαπερνά, το κείμενο τού μοναχικού Κύρη και άρχοντα, τής Νικαριάς, καθισμένου στο ξύλινο θρονί, να γράφει το κείμενο αυτό, ένα δείγμα τού αύλου πολιτισμού, ποτισμένου με το Ελληνικό, πολιτιστικό ρευστό, πού έρχεται από το ένδοξο παρελθόν και βυθίζεται στο μέλλον. Ελλάδα πατρίδα μου !!! ΣΗΜ. Λεξιλόγιο Μελισσών.

Γένος. Τα σκουλουκάκια (προνύμφες) πού γεννά πρώτα ο Γέγονας (η Βασίλισσα). Κοχυλίδες-κουσουλίδες διαμερίσματα κερήθρας. Έβγαρμα-Ανατολή. 'Στάμενες μέλισσες, έτοιμες να ξεσμαριάσουν. Πρόπολη, κολλητικόν υγρόν πού βγαλλ' η μέλισσα και με αυτό χρίει και φράσσει τις χαραές και στενέβγει και τήν τρύπα, τον εκλειτό, να μήν μπορούν να μπούνε μέσα οχτροί της, όπως τα κορκόφυλλα, τότε λέμε εξηδρυμόνιασε, το μελίσσι. Πρώπιο- πρωπιάς το πρώτο και καλύτερο σμάρι Δευτέρι, τριτόνι, ξετόνι, το σκάρτο, το ξεθυμισμένο σμάρι. Σέρφη, μικρά σαυροειδή....κάπωσε τήν Μπουρνιά να ημ' μπη μέσα καμιά σερφη... Παρίσταμα κομμάτι απο τήν πρώτη πίτα για να βρεί τροφή το νέο σμάρι ... χωράφιον είς τόν Άσπρον θόλον... ενός πιακιού και είς τα καψάλια σύμπλιον το Παλαμαυτικον ενός γεσαρίου...Το καλοκαίρι, στα λίλυρα, σαν είναι μεγάλη ζέστα, ψοφά ο γένος, οι μέλισσες τον πετούν έξω και λέμε....ησκόριξε το μελίσσι. ...θεέ μου πώς ηκαμες κι ηγκαγκωσες ατουά πάνω; Μία σφήκα είν' καγκαωμένη εωνα στο μανίκι μ σκότωσε την...

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου