Έθιμα για τον Άγιο Γεώργιο

ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ

ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

του Τάκη Ευθυμίου

Ο σύγχρονος ελληνισμός έχει συνδέσει με πλήθος εθίμων τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου. Τόσα πολλά είναι τα έθιμα πού συνοδεύουν τις γιορτές του, ώστε είναι αδύνατον να καταγραφούν όλα και από όλα τα μέρη του ελληνισμού. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων είναι ότι ανήμερα της γιορτής του τρώνε αρνί, ενώ το ζώο αυτό, σε πολλά κτηνοτροφικά μέρη, κατά τη σχετική πανήγυρη, το περιφέρουν γύρω από την εκκλησία του Αγίου, ενώ κολλούσαν κεριά στα κέρατά του και τα άναβαν, καθώς πήγαιναν να προσκυνήσουν.

Στον Έβρο, στις Καστανιές

Στις Καστανιές του Έβρου γιορτάζουν τον Άγιο Γεώργιο επί τρεις μέρες. Την παραμονή της γιορτής οι γυναίκες ζυμώνουν 6 άρτους και τους πηγαίνουν στην εκκλησία, ενώ τα κορίτσια σηκώνονται χαράματα (ανήμερα της γιορτής) και κόβουν πρασινάδες και λουλούδια, με τα όποια στολίζουν το σπίτι τους, ενώ τα μεγάλα στάχυα τα χαρίζουν στον άγιο, για να χαρίσει καλή καρποφορία.

Τα νεαρά αγόρια κόβουν ένα κλαδί μελιάς με φύλλα και το κάνουν λάβαρο (μπαϊράκι). Όταν τελειώσει η λειτουργία στην εκκλησία, γυρνούν με νταούλια σε ζουρνάδες σε όλο το χωριό ενώ με τα λάβαρα χτυπούν τα παράθυρα των σπιτιών. Μετά από τον ηχηρό αυτόν γύρο του χωριού, τα παλικάρια μαζεύονται στην εκκλησία, όπου υπάρχουν δυο πρόβατα, ως προσφορά στον Άγιο. Όποιος σφάξει το πρώτο παίρνει την προβιά και το συκώτι, ενώ ο παπάς την πλάτη. Το υπόλοιπο το μαγειρεύουν με ρύζι και το τρώνε όλοι μαζί. Το δεύτερο πρόβατο είναι το έπαθλο των αγώνων πάλης μεταξύ των αγοριών που ακολουθεί. Η επόμενη (τελευταία) ημέρα κυλά με χορούς τραγούδια και μεγάλο γλέντι με κάθε είδους πειράγματα μεταξύ των εορταζόντων.

Στην Αράχοβα, από τον Καραϊσκάκη στον Αϊ- Γιώργη…

Στην ο Άγιος γιορτάζεται με μεγάλη επισημότητα, λιτάνευση της εικόνας του, καθώς μουσικά όργανα τη συνοδεύουν όπως και τιμητική ακολουθία με γυναίκες και άνδρες που φορούν παραδοσιακές φορεσιές. Μετά από τη λιτάνευση ακολουθεί πολύς χορός και γλέντι, όπου, κατά τα σύγχρονα χρόνια, η μουσική και τα όργανα έχουν αντικαταστήσει πλήρως το τραγούδι.

Κι εδώ η γιορτή κρατά τρεις ήμερες. Την πρώτη ημέρα, μάλιστα, γίνεται αγώνας δρόμου μεταξύ των γερόντων της περιοχής, κατά τον οποίο τρέχουν στο στάδιο και ανεβαίνουν έναν δύσκολο ανήφορο με κροκάλες (στρογγυλές πέτρες) γονατιστοί! Ο πρώτος παίρνει ως έπαθλο ένα αρνί, το όποιο ψήνει και το μοιράζεται με όλους όσοι αγωνίστηκαν μαζί του. Ουσιαστικά, το πραγματικό έπαθλο είναι η ηθική ικανοποίηση της πρωτιάς.

Κάνοντας μία παρένθεση, οφείλουμε να πούμε ότι παρόμοιοι αγώνες γίνονται και στη Λοκρίδα, αλλά και σε άλλα χωριά της Ρούμελης, με ανάλογο έπαθλο. Εκεί, ανήμερα του Αϊ-Γιώργη έκαναν και το ρόγισμα: αυτό ήταν η συμφωνία (ρόγα) που έκλεινε κάθε βοσκός που ήθελε βοηθό, και που κρατούσε (η συμφωνία) μέχρι του Αγίου Δημητρίου. Επανερχόμαστε στην Αράχοβα, για να επισημάνουμε ότι οι γέροντες έχουν μία ιδιαίτερη θέση στις σχετικές με τον άγιο Γεώργιο γιορτές, χωρίς όμως να είναι γνωστός ο λόγος για τον οποίο επικράτησε αυτός ο ρόλος των γερόντων.

Σήμερα βέβαια, κατά τον εορτασμό δεν υπάρχει κανένας διαχωρισμός ρόλων και όλοι μαζί (από πολύ μικρά παιδιά μέχρι πολύ ηλικιωμένοι) γλεντούν και συμμετέχουν στις εκδηλώσεις. Παλαιότερα όμως, οι γέροι ήταν αυτοί που ξεκινούσαν τον χορό και ο καθένας τους τραγουδούσε το τραγούδι του αγίου μόνος του. Αυτό έχει εκλείψει πια. Το τραγούδι του αγίου σχετίζεται και εδώ με τον δράκοντα και το νερό που φυλάει και δεν αφήνει κανέναν να το χρησιμοποιήσει, ενώ τρεις λυγερές κοπέλες τον παρακαλούν να αφήσει το νερό ελεύθερο. Το τραγούδι αυτό είναι πολύ πιθανό να έχει τις ρίζες του στο 1826, στη μεγάλη μάχη της Αράχοβας.

Κατά πολλούς, αποτελεί έναν συμβολισμό του θριάμβου του Καραϊσκάκη στη μάχη (ο οποίος σχετίζεται με τον Αϊ-Γιώργη), ενώ ο Τούρκος είναι ο δράκοντας που έκοψε το νερό (πράγματι, οι Τούρκοι στερούσαν το νερό από τους κατοίκους της περιοχής), ενώ στις τρεις λυγερές «βλέπουν» τις δυνάμεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, που υποτίθεται ότι ενεργούν προς το συμφέρον της Ελλάδος.

Το έθιμο της Δρακοκτονίας στο Νέο Σούλι

Tο έθιμο της «Δρακοκτονίας» αναβιώνει κάθε χρόνο στο Νέο Σούλι, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου. Η Δρακοκτονία είναι ένα έθιμο μοναδικό σε όλη την Ελλάδα. Το παρεκκλήσι του Αϊ-Γιώργη γεμίζει νωρίς από κόσμο που έρχεται να δει το έθιμο από όλη την Ελλάδα. Το πρωί γίνεται η Θεία Λειτουργία και έπειτα ο ιερέας του χωριού ραίνει με αγιασμό τις εικόνες. Ακολουθεί πομπή με τα λάβαρα, τις εικόνες, τον ιερέα, τους ψάλτες και τους «εικονισματάρηδες».

Είναι ένα είδος τελετουργικού που γίνεται στο εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Ο ιερέας κάνει τη σχετική δέηση, τοποθετεί πρόσφορο-"ύψωμα" στον κορμό ενός δέντρου και έπειτα με ένα κομμάτι ξύλο το σφραγίζει. Η πομπή συνεχίστηκε, μέσα από τα χωράφια για να έχουν καλή σοδειά και μεγάλη παραγωγή.

Στο τέλος της πομπής, κάθε χρόνο ένας νέος του χωριού ντυμένος Άγιος Γεώργιος, πάνω σε λευκό άλογο, κρατώντας δόρυ, σκοτώνει το δράκο, ελευθερώνει τη «βασιλοπούλα»(μια κοπέλα από το χωριό) και τρέχουν νερά, συμβολικά στον δρόμο δίπλα στο παρεκκλήσι. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας «Δράκος» εμπόδιζε το νερό να τρέχει, αν δεν του έδιναν κάθε μέρα για τροφή μια κοπέλα. Ώσπου έφτασε και η σειρά της κόρης του βασιλιά, της βασιλοπούλας. Η ίδια προσεύχεται στον Άγιο να τη βοηθήσει, τότε ο Άγιος Γεώργιος καβαλάρης με δόρυ, σκοτώνει το δράκο και ελευθερώνει το νερό στους κατοίκους του χωριού.

Λίγο πριν την αναπαράσταση μια κοπέλα διαβάζει τα παρακάτω:
«Στη Χώρα μας βγαίνει σ’ ένα βαθύ πηγάδι
νερό σταλιά δεν άφηνε η χώρα για να πάρει.
Κάθε φορά διέταζε έν’  άνθρωπο να φάει.
Ερίξανε το μπιλιτό να δουν σε ποιον θα πέσει
κι ο μπιλιτός τους έπεσε στου Βασιλιά την κόρη.
Σαν τ’ άκουσε ο βασιλιάς πολύ του κακοφάνκι.
-Όλο το βιός μου πάρετε την κόρη να μ’ αφήσετε.
-Σαν δεν δίνεις την κόρη σου, μεις παίρνουμε εσένα.
-Πάρτε την και στολίστε την σαν νύφη.
Και δέστε τα χεράκια της στου πηγαδιού το στόμα.
Κι η κόρη απ’ τα δάκρυα βλέπ’  έναν καβαλάρη
τον Αϊ - Γιώργη με σπαθί και μ’  αργυρό κοντάρι.
-Τι έχεις κόρη μ’  κι όλο κλαις και βαριαναστενάζεις;
-Εμένα η Χώρα μ’  έστειλε θεριό για να με φάει.
-Στάσου κόρη μ’  να κοιμηθώ στο γόνατό σ’ επάνω».
κι όντας θα έβγει το θεριό πες μου «σήκω επάνω».
Βροντολογούσαν τα βουνά και το θηρίο βγαίνει
κι η κόρη απ’ τα δάκρυα ξυπνάει τον Αϊ - Γιώργη.
Γυρίζει προς ανατολάς και κάνει τον σταυρό του
δυο κονταριές του έδωσε επάνω στο κεφάλι.
Και το θηρίο βόγκηξε, βαριά ψυχομαχούσε
κι όλη η χώρα δόξασε τον Αϊ - Γιώργη αφέντη.
-Πάμε Αϊ - Γιώργη μ’ πάμε, πάμε στον βασιλέα
να σε χαρίσ’ πατέρας μου πλούτη και βασιλεία.
-Σύρε κόρη μ’ στη μάνα σου, σύρε και στον πατέρα σ’
κι αν θέλει ο πατέρας σου να κάν’ ευεργεσία
ανάμεσα στη χώρα μας να κτίσει εκκλησία.
δεξιά να βάλ’ την Παναγιά, ζερβά τον Αϊ - Γιώργη
κι όλη χώρα δόξαζε τον Αϊ - Γιώργη αφέντη».

 « Η βασιλοπούλα στην οποία έπεσε ο κλήρος να θυσιαστεί, ήταν μουσουλμάνα και έπειτα από τη σωτήρια παρέμβαση του Αγίου Γεωργίου, ασπάστηκε το Χριστιανισμό, όπως μαρτυρά και το κείμενο: «κι αν θέλει ο πατέρας σου να κάν’ ευεργεσία, ανάμεσα στη χώρα μας να κτίσει εκκλησία». Στη συνέχεια η «βασιλοπούλα» σέρνει πρώτη το χορό και χορεύει με τα χορευτικά τμήματα του χωριού και τον παρευρισκόμενο κόσμο.

Παρόμοιο έθιμο πραγματοποιείται σε πολλά μέρη της πατρίδας μας.

Ο Αϊ-Γιώργης ο μαντηλάς στα Μετέωρα

Στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου αναβιώνει ένα παμπάλαιο έθιμο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας που είναι το  πιο χαρακτηριστικό της περιοχής των Μετεώρων. Στην κάθετη πλευρά του τεράστιου βράχου που ορθώνεται πάνω ακριβώς από το Καστράκι υπάρχει η σκήτη του Αγίου Γεωργίου του Μαντηλά. Το πρωί της γιορτής του αγίου, στις 23 Απριλίου, οι νέοι του χωριού σκαρφαλώνουν με σχοινιά στο βράχο και κρεμούν στη σκήτη δεκάδες μαντήλια που τους δίνουν οι συγχωριανοί τους. Τα μαντήλια που έχουν κρεμάσει την προηγούμενη χρονιά τα μαζεύουν και τα μοιράζουν για να γίνουν φυλαχτά. Όταν τελειώσει η διαδικασία, οι αναρριχητές στήνουν χορό στη μικρή εσοχή του βράχου όπου βρίσκεται η σκήτη τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια για τα Μετέωρα.

Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Ένας αγάς έκοβε ξύλα στη βάση του βράχου και τραυματίστηκε στο πόδι με το τσεκούρι του. Η γυναίκα του έδεσε με τη μαντίλα της το πόδι του άντρα της και, αν και μουσουλμάνα, ζήτησε τη βοήθεια του Αγίου Γεωργίου. Και όταν ο άντρας της έγινε καλά , εκείνη αφιέρωσε τη μαντίλα της στον άγιο. Από τότε επαναλαμβάνεται το έθιμο κάθε χρόνο χωρίς ποτέ να πέσει κάποιος από τους αναρριχητές.

Το «φαγητό του Αγίου» στο Κεραμίδι Πηλίου

Από τα παλιά χρόνια οι κάτοικοι του Κεραμιδίου Μαγνησίας κάθε χρόνο τιμούν την γιορτή του Αγίου Γεωργίου τηρώντας ένα πατροπαράδοτο έθιμο. Έτσι, σύμφωνα με το έθιμο, ανήμερα της Γιορτής του Αγίου Γεωργίου οι κτηνοτρόφοι της περιοχής προσφέρουν στην εκκλησία μεγάλες ποσότητες σφάγιων από αιγοπρόβατα και μοσχάρια περίπου 700 κιλών, διατηρώντας έτσι το έθιμο της θυσίας των αμνών στην Χάρη του Αγίου. Από την προηγούμενη ημέρα αρχίζει η προετοιμασία του μαγειρέματος των κρεάτων  με την συνδρομή των κατοίκων του χωριού.

Το «φαγητό του Αγίου» όπως αποκαλείται, είναι μια παλιά συνταγή που χάνεται η προέλευσή της στα βάθη των χρόνων και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Επιγραμματικά η συνταγή αποτελείται από κομμάτια κρεάτων, ψιλοκομμένα κρεμμύδια σοταρισμένα με ελαιόλαδο, διάφορα μπαχαρικά, βούτυρο, σιτάρι κομμένο, ντομάτα «πελτέ» και άλλα υλικά. Όλα αυτά μαγειρεύονται σε 20 παραδοσιακά μεγάλα καζάνια στην φωτιά με παραδοσιακό τρόπο από περίπου 25 άνδρες και γυναίκες υπό την καθοδήγηση των παλαιοτέρων και με την «Χάρη» του Αγίου φτιάχνεται το λεγόμενο «πλιγούρι».

Κατά τις 12 το μεσημέρι, ανήμερα της γιορτής, χτυπάει η καμπάνα της εκκλησίας σε ένδειξη ότι το φαγητό του Αγίου είναι έτοιμο, καλώντας έτσι τους κατοίκους του χωριού καθώς και τους επισκέπτες του, να προσέλθουν στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας ώστε να τους μοιραστεί το φαγητό. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στο παρελθόν, τα δέρματα από τα προσφερόμενα ζώα δημοπρατούνταν για την οικονομική ενίσχυση του Ναού.  Στις μέρες μας, λόγω της ευτελής αξίας των δερμάτων αυτών δεν πραγματοποιείται το έθιμο. Πλέον, για την οικονομική ενίσχυση του Ναού, ο κάθε επισκέπτης καταθέτει χρηματικό ποσό της αρεσκείας του σε δίσκο που υπάρχει για τον σκοπό αυτό.

Άλλο ένα έθιμο, το οποίο σήμερα δεν πραγματοποιείται, ήταν η συγκέντρωση σχεδόν όλων των κατοίκων του χωριού στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας και του σχολείου σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο (τραπέζια , πάγκους , καρέκλες), όπου εκεί όλοι μαζί συνέτρωγαν το φαγητό του Αγίου έχοντας και εδέσματα από τα σπίτια τους. Στην συνέχεια «στήνονταν» χορός με την παραδοσιακή κομπανία(μουσικά όργανα) του χωριού και η γιορτή ολοκληρώνονταν με τον εσπερινό και το «ύψωμα» του Αγίου Γεωργίου.

Αξίζει να επισκεφτείτε την ημέρα εκείνη το χωριό παρακολουθώντας την χαρμόσυνη ακολουθία στην παλιά εκκλησία και στην συνέχεια να γευτείτε το φαγητό του Αγίου Γεωργίου καθώς η παράδοση λέει ότι το φαγητό αυτό εκείνη την μέρα λόγω της Χάρης του Αγίου έχει ιδιαίτερη νοστιμιά και αν προσπαθήσετε να το κάνετε σπίτι σας η γεύση δεν θα είναι η ίδια…

Ιππικοί αγώνες για τον Άγιο Γεώργιο στο Πλατύ Καλαμάτας

Στο Πλατύ, ένα όμορφο χωριό της Καλαμάτας, χτισμένο ανατολικά του ποταμού Παμίσου πραγματοποιείται ένα από τα σημαντικότερα τοπικά έθιμα, οι Ιππικού Αγώνες, προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου.

Οι αγώνες λαμβάνουν χώρα στον ιππόδρομο του χωριού, έναν χωμάτινο δρόμο μήκους ενός χιλιομέτρου και πλάτους δέκα μέτρων, με αφετηρία το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος θεωρείται προστάτης των ιππέων.

Ο αριθμός των συμμετεχόντων ιππέων κυμαίνεται από 15 έως 25, και οι θεατές φτάνουν τις 3.000.

Η παράδοση τοποθετεί την αρχή των Ιππικών Αγώνων στα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου. Λέγεται ότι κατά την Τουρκοκρατία στους αγώνες έπαιρναν μέρος μόνο έφηβοι, που γυμνάζονταν στην ιππασία για να χρησιμοποιηθούν ως έφιπποι αγγελιοφόροι του αγώνα για την απελευθέρωση.

Αρκετοί κάτοικοι εκτρέφουν άλογο με μόνο σκοπό να τρέξουν στους Ιππικούς Αγώνες, στη μνήμη του Αγίου.

Το έθιμο αυτό αναβιώνει τη δεύτερη μέρα του Πάσχα.

Έθιμα της Θράκης

 Σημαντικότερα από τα ελληνικά έθιμα στη μνήμη του Αγίου είναι της Θράκης όπου την παραμονή της εορτής μαζεύουν τσουκνίδες και τις βάζουν στη πόρτα του σπιτιού γιατί τη νύχτα λένε πως βγαίνει το «τζάντι» (= δαιμόνιο) και παίρνει το «ούρι» (= ευτυχία του σπιτιού), καθώς και της Σύμης, όπου ομοίως την παραμονή ανάβουν φωτιές και πηδούν τραγουδώντας τον ακόλουθο στίχο: «έξω ψύλλοι και κοριοί και μεγάλοι ποντικοί» που είχε να κάνει με την καθαριότητα και το ασβέστωμα του σπιτιού που γίνεται την παραμονή.

Οι «Κούνιες» και το έθιμο του «Κλείδωνα»

Συνήθως δεύτερη μέρα του Πάσχα, είναι η εορτή του Αγίου Γεωργίου. Έθιμο που τείνει να χαθεί είναι οι κούνιες. Λίγες είναι πλέον οι παρέες που γιορτάζουν στις εξοχές. Εκεί συνήθιζαν να φτιάχνουν κούνιες. Διάλεγαν ένα ψηλό και γερό δέντρο, και με σκοινί και κουρελού έκαναν την κούνια για τα παιδιά. Τότε στα παλιά  χρόνια τα παιδιά ήταν πολλά και για να μην αδικηθεί κανένα, τραγουδούσαν το τραγούδι «Ουτσιούρτ Γιώργη» και αυτό λειτουργούσε σαν χρονόμετρο. Μόλις ανέβαινε ένα παιδί, ξεκινούσαν να τραγουδούν. Όταν τελείωνε το τραγούδι, άλλαζε το παιδί και άρχιζε το τραγούδι απ την αρχή.

Έθιμο που χάθηκε, όμως, είναι και αυτό του κλήδωνα. Οι νέες, ελεύθερες συνήθως, το βράδυ της παραμονής του Αγίου Γεωργίου, έπαιρναν νερό από τη βρύση και   γέμιζαν ένα τσουκάλι. Από την ώρα που έπαιρναν το νερό απ τη βρύση  και μέχρι να φέξει η γιορτή του Αγίου  δεν μιλούσαν σε κανέναν. Στο τσουκάλι μέσα έβαζαν και κάποιο χρυσαφικό τους. Το τσουκάλι, που ήταν ένα σε κάθε μαχαλά, με τα χρυσαφικά των νέων της γειτονιάς, σκεπαζόταν με κόκκινο πανί (κλειδωνόταν) και τοποθετούνταν κάτω από μια τριανταφυλλιά. Το απόγευμα της γιορτής μαζεύονταν γύρω από το τσουκάλι. Ένα παιδί, αγόρι συνήθως καλούνταν να βγάλει ένα - ένα τα χρυσαφικά. Πριν όμως από αυτό, τραγουδούσαν ένα στιχάκι, χαράς ή λύπης, που θα άνηκε στην κοπέλα με το επόμενο χρυσαφικό…

 Το έθιμο του Κλήδωνα οι μεγαλύτερες σε ηλικία,  κατηγορηματικά,  το τοποθετούσαν ανήμερα του Αϊ - Γιώργη και το αναφέρουν ως συνέχεια του εθίμου με τις κούνιες που έκαναν το πρωί στις εξοχές.  Οι νεότερες το τοποθετούν του Αϊ - Γιάννη, όπως συμβαίνει σε όλο τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο.