Ρουμελιώτες αγωνιστές του '21

Οι Ρουμελιώτες αγωνιστές του 1821

& η στάση των επίσημων αρχών

(της Ζαφείρας Στεφάνου)

«Εξ ιστορίας, αφαιρεθείσης της αληθεί­ας, το καταλειπόμενον 

ανωφελές γίνεται διήγημα» (Πολύβιος)

Στο σχολείο διδαχθήκαμε ωραία διηγή­ματα, ιστορικά μεν, ανωφελή δε. Μας δημι­ούργησαν εθνική συνείδηση. Ο «Διχασμός» και ο Εμφύλιος είναι η απάντηση.

Πέρασαν πολλά χρόνια από τα σχολικά θρανία και πολλά ιστορικά βιβλία από τα χέρια μου. Διψούσα να γνωρίσω τους ανθρώπους που έζησαν και μεγαλούργησαν σε τούτη τη γη, που γέννησε κι εμένα.

Ζώντας νοερά μαζί τους ένιωθα ότι δεν είμαι «τόσων» χρόνων, αλλά τεσσάρων χιλιάδων «τόσων» χρόνων. Κι υπερηφανεύ­ομαι για τους Μινωίτες μου, τους Μυ­κηναίους μου, τους Αθηναίους μου, τους Σπαρτιάτες, τους Μακεδόνες και τους Λοκρούς μου και όλους αυτούς από τους οποίους... βγήκαμε εμείς Ελληνικός και­νούργιος κόσμος, μέγας (Καβάφης, Στα 200 Π.Χ.).

Κόσμος που άντεξε από το 168 π.Χ. (Πύδνα, υποδούλωση Μακεδονίας). Ακόμα και τον 12^ο αιώνα η Άννα Κομνηνή αναφέ­ρεται στον Πατέρα της Αλέξιο ως «αυτο­κράτορα των Ρωμαίων» και στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το 146 π.Χ. (Κόρινθος, υπο­δούλωση υπόλοιπης στους Ρωμαίους της Ελλάδας) από το 1821. Γιατί κατακτητής ήταν και ο Ρωμαίος και ο Φράγκος και ο Τούρκος.

Από το 168 π.Χ. και το 146 π.Χ. έως το 1453 μ.Χ. κατακτημένη η Ελλάδα; Και το Βυζάντιο; «Το επίθετο "βυζαντινός" χρησι­μοποιήθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους και ήταν άγνωστο στους ονομαζόμενους "Βυζαντινούς"». Αυτοί χρησιμοποιούσαν το όνομα «Ρωμαίοι». 0 αυτοκράτορας Ρω­μαίος ηγεμόνας, η «δική μας Κωνσταντι­νούπολη Νέα Ρώμη...». (Ostrogofksy. Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, τόμ. Α' 85). Η Ελλάδα ένα θέμα αγνοημένο, κατα­πιεσμένο και με την επιβολή του χριστιανι­σμού, αφανισμένη η φιλοσοφία, η τέχνη του και ο πολιτισμός του. Ακόμα και το όνομα «Έλλην» έγινε Γρεκός και Ρωμηός. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1821 για να ακουστεί ξανά το «Έλλην».

Δεν είμαι ιστορικός και εδώ εκφράζω την γνώμη μου, που σαν ελεύθερη Ελληνίδα πιστεύω ακράδαντα ότι έχω. Και ο κάθε συμπολίτης μου επίσης μπορεί και έχει το δικαίωμα να την αμφισβητήσει.

Θεωρώ λοιπόν την Επανάσταση του 1821 νεκρανάσταση της φυλής μας.

Πιστεύω ότι αυτή καθόρισε αυτό που είναι σήμερα η Ελλάδα και αυτό που θα είναι αύριο. Αυτούς τους επαναστάτες του 1821, σαν Ελληνίδα Ρουμελιώτισσα και Μαρτιναία θά 'θελα να τιμήσω. Θα σταθώ στους Ρουμελιώτες αγωνιστές, γνωστούς και άγνωστους και σ' αυτούς που άξια τιμήθη­καν και σ' αυτούς που άδικα συκοφαντήθη­καν και δολοφονήθηκαν ή αγνοήθηκαν.

Η Ρούμελη ήταν πάντα το πέρασμα των τούρκικων ασκεριών για την Εύβοια, την Αττική και τον Μοριά. Ο χώρος της στάθηκε το θέατρο των πιο αιχμηρών συγκρούσεων και ο πληθυσμός της δοκίμασε την μανία των Τούρκων. Από την πρώτη στιγμή όμως η Κλεφτουριά της και οι Αρματωλοί της ξεση­κώθηκαν.

Ο πρωτομάρτυρας Διάκος στις 28 Μαρτίου 1821 σηκώνει το Λάβαρο στη Λειβαδιά.

Στις 31 Μαρτίου ο Αντώνης Κοντοσόπουλος, ο Γεράντωνας ξεσηκώνει τη Λοκρί­δα και με τον Λάμπρο Ελευθεριάδη μπαί­νουν στην Αταλάντη.

Να κι οι Επικνειμίδιοι Λοκροί! Ο Γιάννης Δυοβουνιώτης, οπλαρχηγός του Ζητουνίου, (Λαμίας) μυημένος στην Φιλική και τον Θανάση Ζαφείρη και τον Λοκρό Κώστα Σακελλίωνος, μαζί με τον καπετάν Κομνά Τράκα και Λουκά Κόκαλη πολιορκούν την Μενδενίτσα.

Η Αλαμάνα στις 22 Απριλίου και η θυσία του Διάκου. Είχε προηγηθεί η θυσία του Σαλώνων Δεσπότη Ησαΐα, όταν την ίδια μέρα είχε σταθεί ακλόνητος στη Χαλκωμάτα, μπροστά στον φοβερό Ομέρ Βρυώνη.

Γραβιά 8 Μαΐου. Εκατόν είκοσι παλληκάρια με μπροστάρη στο χορό τον αδικοχα­μένο και δολοφονημένο Οδυσσέα Ανδρού­τσο, τον Λιβαναταίο μας, φράζουν το δρόμο προς την Άμφισσα και τον Μοριά στον Ομέρ Βρυώνη. Στους γύρω Λόφους επικουρεί ο Πανουργίας και ο Δυοβουνιώτης. Άξιοι και έντιμοι και οι δυο τους. Το ταπεινό Χάνι στά­θηκε απόρθητο.

Ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιοσέ Μεχμέτ γυρίζουν στη Μενδενίτσα κι έτσι οι Μωραΐτες έχουν τον χρόνο να σταθεροποιήσουν τις θέσεις τους. Στην Υπάτη μάχονται ο Σκαλτσοδήμος και οΣαφάκας με τους νταϊφάδες τους (τις ομάδες των παλληκαριών τους) από Καστανιώτες, Σμοκοβίτες και Νεοχωρίτες. Ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιοσέ Μεχμέτ κινούνται προς Λειβαδιά. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος τους καθυστερεί με διαπραγματεύσεις «καπάκια» και κερδίζει χρόνο. Μα οι Τούρκοι Πασάδες καταλαβαί­νουν την καθυστέρηση και στις 10 Ιουνίου κινούνται και μπαίνουν στη Λειβαδιά.

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με τον γεν­ναίο Κομνά Τράκα από την Αγόριαννη, συ­γκρούεται στο Ζέμενο.

     Είναι Αύγουστος του 1821. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β' διατάζει τον σαραντάρη (αρχηγό στρατιάς) Μπεϊράμ Πασά να φτά­σει οπωσδήποτε στην Τριπολιτσά.

Ο Μπεϊράμ Πασάς με 8.000 πεζούς, ιππικό και πυροβολικό φτάνει στη Λαμία και από εκεί στη Φοντάνα και στα Βασιλικά. Στα στενά της Φοντάνας και των Βασιλικών αποφασίζουν να οχυρωθούν και να τους αντιμετωπίσουν οι Γιάννης Δυοβουνιώτης, Γκούρας, Κωνσταντίνος Μπίκης, Καλύβας, Λάππας, Παπα-Αντρεάς, ο Γεράντωνας, ο Κομνάς Τράκας, Νάκος Πανουργίας με τα παλληκάρια τους. Όλοι μαζί δεν ξεπερνούν τις 3.000 χιλιάδες. Η σύγκρουση ξεκινά με την 23^η Αυγούστου, αλλά κορυφώνεται την 24^η Αυγούστου. Η μάχη είναι λυσσώδης. Ο Φιλήμων δίνει μια περιγραφή ασύλληπτης αγριότητας. Το τρίτον της Τουρκικής δύνα­μης εξοντώθηκε. Πανικόβλητος ο Μπείράμ Πασάς επιστρέφει στη Λαμία. Η νίκη των Ρουμελιωτών στα Βασιλικά τόνωσε το ηθικό όλου του αγωνιζόμενου λαού, αναγκάζει τον Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ να εγκαταλείψουν την Αττική και Βοιωτία και να οπισθοχωρήσουν στη Λαμία και από εκεί στα Γιάννενα.

Στους αγωνιστές της Ρούμελης ας συμπεριλάβει κανείς τον Δημήτριο Υψη­λάντη ειλικρινή πατριώτη, άνθρωπο μοναδι­κού ήθους και γενναιότητας, τον επίσης έντιμο και γενναίο Νικήτα Σταματελόπουλο ή Νικηταρά και τετρακόσιους πολεμιστές Μωραΐτες. Ζήτησαν από το Εκτελεστικό να ανέβουν στη Στερεά σε βοήθεια του Οδυσσέα Ανδρούτσου και το Εκτελεστικό με μεγάλη ευχαρίστηση τους ξεφορτώθηκε (Εκτελεστικό, Αλεξ. Μαυροκορδάτος, Θ. Νέγρης, Γιάννης Κωλέττης μερικοί, ίσως τα μεγαλύτερα «διαμάντια» του Εκτελεστι­κού). Και οι τρεις τους με κορυφαίο το Μακροκορδάτο και Κωλέττη ευθύνονται για τον εμφύλιο, τουλάχιστον σ' ένα μεγάλο βαθμό. Ευθύνονται επίσης για την ηθική και υλική εξόντωση πολλών στρατιωτικών που έβαζαν εμπόδια στις ραδιουργίες τους. Του Οικονόμου, Οδυσσέα, Καραϊσκάκη και αργότερα του Κυβερνήτη).

(Βερναρδάκης: Νέαι ημέραι της Τεργέ­στης 1874), (Μέντελσον Βαρθόλδη σελ. 367, Ελληνική Επανάσταση), (Τάκης Σταμα-τόπουλος «Ο εσωτερικός αγώνας πριν και κατά την επανάσταση), (Σόλων Γρηγοριάδης, «Αφορισμένο από το κατεστημένο»).

Μάρτιος του 1822, 26 του μηνός.

Στο Μπράλο γίνεται συμβούλιο. Συμμε­τέχουν Υψηλάντης, Ανδρούτσος, Πανουρ­γίας, Δυοβουνιώτης, Νάκος και Γιώργης Πανουργίας, Νικηταράς, Μπούσγος, Κοντογιάννης, Σκαλτσάς, Σαφάκας, Γκούρας, Λεπενιώτης με τους νταϊφάδες τους (ενό­πλους τους). Έχουν ν' αντιμετωπίσουν τον Μαχμούτ Πασά (Δράμαλη - Καταγωγή του από Δράμα) που από το Ζητούνι έχει προω­θήσει τις δυνάμεις του προς Στυλίδα, Πατρατζίκη (Υπάτη) και Αγία Μαρίνα. Αποφασίζουν να συγκρουστούν στην Υπάτη, Στυλίδα και Αγία Μαρίνα.

Η σύγκρουση αρχίζει την 1^η Απριλίου και μέχρι την 14^η οι Έλληνες μακελεύονται σε όλα τα μέτωπα μπροστά στα μάτια του Αρείου Πάγου που ασφαλισμένος στα αραγμένα πλοία βυσσοδομεί, αρνείται την υποχώρηση που όλοι οι καπεταναίοι έχουν προτείνει. Ζητούσαν δηλαδή την διαπεραίω­ση των μαχητών τους στη Λοκρίδα γιατί κάθε καθυστέρηση θα κατέληγε σε πανωλε­θρία.

Και γράφει ο Μακρυγιάννης «π' αυτήνοι οι αφεντάδες κάθονταν στα καράβια κι' έτρωγαν κι' έπιναν κι' εκείνους όπου κινδύ­νευαν για την πατρίδα τους προμήθευαν διχόνοια και διαίρεσι αναμεταξύ τους».

Σ' όλο αυτό το διάστημα κωφεύουν στις εκκλήσεις του Οδυσσέα για ανεφοδιασμό και αντιδρούν κι αναγκάζουν τον Οδυσσέα να φανεί απείθαρχος στους Αρεοπαγίτες προκειμένου να σώσει τους συμπολεμιστές του. Η όλη στάση των Αρειοπαγιτών δεν έχει σχέση με την φιλοπατρία αλλά με την σφοδρή επιθυμία τους να παρασύρουν σε σύγκρουση τον Οδυσσέα και σε ανυπακοή για να βρουν ευκαιρία να τον εξουδετερώ­σουν. Ήσαν πολύ επικίνδυνος για τα σχέδια τους. Και σχέδιο τους ήταν η «αρπαγή» της εξουσίας και η ματαίωση του κοινωνικού ρόλου της Επανάστασης. Αυτό βέβαια το πέτυχαν και μπορούμε, αν το ψάξουμε λιγά­κι να το διαπιστώσουμε κι εμείς μέχρι σήμε­ρα.

Αν μελετήσει κανείς ιστορικούς της Επανάστασης, απομνημονεύματα αγωνι­στών, θα νιώσει θυμό για τη λάσπη, τον κατατρεγμό και την άγρια δολοφονία του Στρατηγού της Ρούμελης.

(α) Τάκης Σταματόπουλος, «Ο εσωτερι­κός αγώνας πριν και κατά την Επανάσταση του'21».

β) Γιάννης Κορδάτος, «Σελίδες από την ιστορία του αγροτικού και η κοινωνική σημα­σία της Επανάστασης».

γ) Σόλων Γρηγοριάδης, «Αφορισμένοι από το κατεστημένο».

δ) Δ. Φωτιάδης, «Καραϊσκάκης».

ε) Μέντελσον Βαρθόλδη, «Ελληνική Επανάσταση σελ. 367».

στ) Μακρυγιάννης, τ. Α', σελ. 150.

ζ) Αβραάμ «Η περιπέτεια της Αγίας Μαρίνας και η διαφωνία Ανδρούτσου - Αρείου Πάγου», Στερεά Ελλάς, τομ. 10,17).

Ας σταθούμε για λίγο σ' αυτό το λάσπωμα και την εξόντωση του Οδυσσέα Ανδρούτσου και όχι μόνον. Ο Οικονόμου, ο Καραϊσκάκης και αργότερα ο Καποδίστριας είχαν την ίδια τύχη.

Προδότες όλοι; Όχι. Απλά αυτοί όλοι θέλανε μαζί με την εθνική επανάσταση και την κοινωνική καταξίωση της. Οι κοινωνικές αντιθέσεις μεταξύ κοτζαμπάσηδων, μεγαλοκαραβοκυραίων, Φαναριωτών και καπετα­ναίων, αλλά και όλων των αγωνιστών ήταν η αιτία της εξόντωσης τους. Αυτοί άλλωστε οι λόγοι οδήγησαν στον εμφύλιο. Γι' αυτόν τον εμφύλιο και για τις επιπτώσεις του ελά­χιστα μιλούν τα σχολικά βιβλία. Γιατί αν μιλούσαν θα έπρεπε να μας πουν για την Πατρική διδασκαλία του Πατριάρχη, για τον αφορισμό του Αλ. Υψηλάντη, για το πραγ­ματικό πρόσωπο του Π. Πατρών Γερμανού και το «εξωλέστατος» που έλεγε για τον Παπαφλέσσα, για τον Ιγνάτιο της Άρτας και την εξόντωση των Πρεβεζάνων, για το πως χρησιμοποίησε τα λεφτά του Αγγλικού δανείου ο Κωλέττης (μίσθωνε ρουμελιώτες εναντίον μωραϊτών) για την άγρια πάλη μεταξύ των Κοτζαμπάσηδων. Κι όλα αυτά ενώ ο Ιμπραήμ κατέκαψε τον Μωριά, ο Κιουταχής, ο Βρυώνης και ο Δράμαλης ρήμαξαν τη Στερεά.

Είναι θαύμα πώς κατάφερε να κρατηθεί ο αγώνας ως το 1829. Ο άξιος Κυβερνήτης της ο Καποδίστριας ξέρει ότι τώρα είναι η κρίσιμη στιγμή και ότι τα πάντα εξαρτώνται από τη Ρούμελη. Αν δεν καθαρίσει η περιο­χή από τα τούρκικα ασκέρια, τότε ματαιώ­νεται η απόφαση που είχαν πάρει οι πρέ­σβεις των τριών δυνάμεων στον Πόρο τον Δεκέμβρη του '28, να είναι τα σύνορα του νέου κράτους στη γραμμή Παγασητικού -Αμβρακικού. Η Αγγλία με τον Ντώκινς το είχε θέσει πολύ ωραία. Πρέπει να περάσει από το ναρκοπέδιο που λέγεται Αγγλία, Μαυροκορδάτος, Κοτζαμπάσηδες για να σώσει τη Στερεά. Ευτυχώς έχει με το μέρος του τον Δημήτρη Υψηλάντη. Του αναθέτει την αρχηγία της Στερεάς κι εκείνος μαζί με τους καπεταναίους της περιοχής και τα παλληκάρια τους από Βοιωτία, Λοκρίδα, Σάλωνα, Φθιώτιδα, Ευρυτανία αγωνίζονται να σταματήσουν τον Μαχμούτ Πασά να ενωθεί με τον Ομέρ της Ευβοίας. Ο Δυοβουνιώτης, ο Μήτρος Λιακόπουλος, Διονύ­σης Ευμορφόπουλος, Τριαντάφυλλος Τζουράς, Πανουργίας, Γιάννης Κλήμακας, Κριεζώτης, Παπάζογλου και Βάσσος Μαυροβουνιώτης με μια σειρά από νίκες στη Λιβαδειά, Αταλάντη, Φοντάνα, Μενδενίτσα, Θερμοπύ­λες, Πέτρα με καθοριστική αυτή του Μαρτίνου στις 29 Ιανουαρίου 1829, λευτε­ρώνουν την Ρούμελη και δίνουν την δυνα­τότητα στον Κυβερνήτη να ματαιώσει τα σχέδια των Άγγλων και όχι μόνον.

Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις παρά τις αλληλοϋπονομεύσεις υπογράφουν το Πρωτό­κολλο του Λονδίνου 38/8 αναγνωρίζοντας την Ελλάδα ελεύθερο και ανεξάρτητο κρά­τος. Ο Καποδίστριας δεν ευτύχησε να δει ολοκληρωμένο το έργο του. Το άθλιο νεοκοτζαμπάσικο κατεστημένο τον δολοφόνη­σε.

Η ελευθερία και η αξιοπρέπεια των Ελλήνων πολλά οφείλουν στον αγώνα των καπεταναίων, των παλληκαριών και ολόκλη­ρου του Ρουμελιώτικου λαού.

Βιβλιογραφία

1) Γεώργιος Φίνλευ, «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», τομ. Β'.

2)Φρειδερίκος Τιρς, «Η Ελλάδα του Καποδίστρια», Α', σελ. 9, 40, 232.

3)  Γεώργο Οστρογκόρσκυ, «Ιστορία Βυζαντινού», Τόμος Α'.

    4)     Αννα Κομνηνή.

5)  Μέντελσον Βαρθόλδη, «Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης».
6) Τάκης Σταματόπουλος, «Ο εσωτερι­κός αγώνας πριν και κατά την Επανάσταση του '21», «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός χωρίς θρύλο».

7) Γιάννης Κορδάτος, «Σελίδες από την ιστορία του Αγροτικού και η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επανάστασης».

8) Ν. Βέης, «Ερευνες για την Νομαρ­χία» σελ. 8-41.

9)Σόλων Γρηγοριάδης, «Αφορισμένοι από το Κατεστημένο».

10)Μακρυγιάννης, «Απομνημονεύματα».

11)   Βερναρδάκης, «Νέαι ημέραι της Τεργέστης, 1874».

12)Κάρπος Παπαδόπουλος, «Ανασκευή της εις την ιστορίαν των Αθηνών αναφερομένην περί του Στρατηγού Οδυσ. Ανδρού­τσου».

13)Τριαντάφ. Παπαναγιώτου, «Λοκρικό εικοσιένα», και «Φθιώτης στο '21».

14)  Δέκα ανέκδοτες επιστολές του Οδυσσέα Ανδρούτσου προς τον ΓεωργάκηΠαγώνα, 1821-1971. (Εκδ. Γ. Ρόδη, Αμαρουσίου 59), Αντ. Ι. Βασιλείου.

Πηγή: «ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ», τ. 7, Δεκ. 2010

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου