Η νεροτριβιά

Η   Ν Ε Ρ Ο Τ Ρ Ι Β Ι Α

[του Γιάννη Σαντάρμη]

      Το υφάδι η υφάντρα απαρατά, το κέντημα η κεντήστρα

                              και το γλυκό μολόγημα κι αυτή η βαβά απαριάζει,

                              γιατί το πήρε η άνοιξη, κοντεύει καλοκαίρι,

                              τα χιόνια λιώνουν στα βουνά, τα κρούσταλλα στους χάβους

                              και ξεθολώνουν οι συρμές κι οι βρύσες λαγαρίζουν.

                              Τώρα που τρέχουν τα νερά μες στους γκρεμούς καθάρια,

                              καιρός για τη νεροτριβιά, καιρός για την ντριστίλα,

                              καιρός για νεροτρίβισμα στα μάλλινα υφασίδια.

                              Τώρα απ’ το κάθε σπιτικό κι από την κάθε πόρτα

                              πετιούνται δυο και τρεις οι νιες και τέσσερις ξεβγαίνουν

                              και ροβολάν στην κρέμαση, τραβάν στον καταρράχτη.

                              -Πού πάτε, νιες, πού πάτε, γριές, πού πάτε, παντρεμένες,

                             με τα σκουτιά τα μάλλινα, με τα χοντρά υφασίδια;

                             -Πάμε για τη νεροτριβιά, πάμε για την ντριστίλα,

                             για να νεροτριβίσουμε τα νιόυφαντα σκουτιά μας.

                             Τήρα ζαλίκι η Λεμονιά, τήρα μεριά η Πανώρια,

                             η Στυλιανή στην πλάτης της τήρα φόρτωμα που ‘χει

                             κι αυτή η μανιά η Θανάσαινα, που ‘ναι θεριακωμένη,

                             όλο το γοίκο η αβάσκαγη στον ώμο κουβαλάει!

                             Κι έχουν δεμένα τα σκουτιά και τα ζαλώματά τους

                             με τις τριχιές τις παρδαλές, τα φλώρα τα λιτάρια.

                             Έφαγε ο ιδρώτας το κορμί, η πέτρα τα τσαρούχια,

                             φάγαν το μονοπάτι τους κι αυτές οι κουβαλήτρες.

                             -Καλώς τις νιες, καλώς τις γριές, καλώς τις παντρεμένες,
                             που ‘ρθανε στη νεροτριβιά, που φτάσαν στην ντριστίλα.
                             Ξεζαλικώνονται οι γριές, ρίχνουν τα υφάδια οι κόρες
                             τριγύρα στη νεροτριβιά, που στον πλατύ της τόπο
                             ένας μεγάλος πλάτανος απλώνει τα κλαριά του

                             και κάτου από τον ίσκιο του και στο πολύ δροσιό του

                             στρώνοντ’ όλες και κάθονται σε πέτρινα πεζούλια.

                             Κι όσο να φτάσει η αράδα τους κι όσο να ‘ρθει η σειρά τους,

                             άλλη γνέθει τη ρόκα της κι όλο γυρνάει τ’ αδράχτι,

                             άλλη πλέκει του τάτα της χοντρόμαλλα τσουράπια,

                             άλλη μια σαρκοφάνελα στο λάλα της τοιμάζει,

                             κάποια εδώ χερομάντηλο πεντάμορφο πλουμίζει,

                             αλλού μια μάνα νιόγεννη κοιμάει βυζασταρούδι

                             με νανουρίσματα γλυκά και μια βαβά στη μέση

                             τους λέει παλιά ιστορήματα κι οι γύρα την ακούνε.

                             Κι εκεί που κάτου κάθονται στη σκιά, τους συντροφεύουν

                             τα φύλλα από τον πλάτανο μ’ ένα απαλό φουρφούρι

                             και μ’ ένα λάλημα γλυκό και τα πουλιά κι εκείνα.

                             Μα τους χαλάει τ’ αφούγκρασμα, το εργόχειρο τους κόβει

                             πότε η βαζούρα του νερού, που βγαίνει απ’ την ντριστίλα,

                             πότε η φωνή του ντριστιλά και του νεροτριβιάρη,

                             όπου για νεροτρίβισμα κόρη καινούρια κράζει.

                             -Καλό, νια, νεροτρίβισμα στα υφασιακά σου να ‘χεις.

                             -Κι εσέ ν’ αχά η νεροτριβιά και να γυρνά η ντριστίλα.

                             Απ’ την κεφαλοκάλανη κι απ’ του βουνού το φρύδι

                             έρχεται κάτου η κρέμαση, χύνεται ο καταρράχτης,

                             ένα μυλαύλακο νερό, πλούσιο νερό, καθάριο,

                             μες απ’ το ξυλοβάρελο, το ξέμακρο βαγένι.

                             Πέφτει η φουντάνα του νερού κι αφροκοπάει κι ασπρίζει

                             και σα ζυμώστρα κορασιά, σαν πλάστρα χρυσοχέρα

                             πλάθει η ντριστίλα τα υφαντά και τα καλοζυμώνει

                             στο ξύλινο σκαφίδι της, στη βαθουλή της γούρνα.

                             Άπαυστα στης νεροτριβιάς το γουρνιαστό αυτό πάτο

                             δέρνει και τρίβει το νερό και κυκλογυροφέρνει

                             τα μάλλινα σκεπάσματα, τα τράγινα τα τσόλια,

                             που πότε βγαίνουν πάνω αυτά, πότε βυθάνε κάτου,

                             κι όλο κι αναμαλλιάζονται κι όλο κρουστοφουσκώνουν.

                             Από τις κύκλες των σκουτιών, απ’ τη γυροβολιά τους

                             κι απ’ του νερού το πέσιμο σηκώνεται μια αχούρα,

                             που χύνεται γλυκά-γλυκά στης ποταμιάς τους όχτους.

                             Και κάπου-κάπου ο γυριστής από τη γούρνα πλάγι

                             με μια αγκλιδέρα ξέμακρη και με τρανή μια αγκούτσα

                             αναγυρίζει τα υφαντά, τις όψεις τους αλλάζει,

                             που ρίχνουν το μαλλί μακρύ, παχύ το φλόκο απλώνουν

                             και παίρνει και τ’ αχνούδι τους περίσσιαν αφρατάδα.

                             Κι όπου ‘ναι σχοινολίταρα κι ολόγυρα όπου φράχτες,

                             ρίχνουν εδώ σκαλτσόσκουτα στον ήλιο να στεγνώσουν,

                             εκεί για κάπες μάλλινες απλώνουν υφασίδια,

                             για πατατούκες τράγινες σκουτιά, αλλού για σεγκούνες,

                             κάπου βελέντζες φαίνονται, κάπου χοντρές προκόβες

                             και τσέργες προβατόμαλλες κι από μεριά ξανοίγεις

                             και μαντανίες παρδαλωτές με ξομπλιασμένο κάμπο

                             και σπαργανήθρες μαλακές κι όμορφες τσεργοπούλες,

                             για τα παιδιά του μπεσεκιού, για τα παιδιά της κούνιας.

                             Κι εκεί με τ’ αποστράγγισμα και τ’ απολιάσιμό τους,

                             οι νιες μαζώνουν τα σκουτιά κι ο ντριστελάς τους λέει.

                             -Τσούπρες, καλά τα υφάδια σας τα ζύμωσε η ντριστίλα,

                             αμέτε τα και ψήστε τα στερνά και στο μαντάνι.

                             Ντριστίλα στέκει από τη μιά, μαντάνι από την άλλη,

                             απ’ την ντριστίλα τα σκουτιά φεύγουν πια ζυμωμένα

                             και παν στο ξυλομάντανο, κομμένα λες καρβέλια,

                             κι αυτό τα ψένει στο νερό, σαν το ψωμί στο φούρνο.

Γλωσσάρι

αγκλιδέρα, η = ξύλο γυριστό στην άκρη για πιαστάρι ή κρεμαστήρι.

αγκούτσα, η = ξύλο γυριστό στην άκρη για πιαστάρι ή κρεμαστήρι.

αδράχτι (γνεσίματος), το = ξύλινος άξονας πιο παχύς στη μέση και πιο λεπτός στις άκρες, συμπληρωμένος στην άκρη του από το σφοντύλι, ημισφαιρικό συμμετρικό βαρίδι με τρύπα στη μέση και στο επάνω μέρος με μια εγκοπή (κόκα ή γκάγκα), για να πιάνεται το κλώσμα, που χρησιμεύει για το περιτύλιγμα του νήματος κατά το γνέσιμο.

απαριάζω = εγκαταλείπω, παρατώ, αφήνω.

βαζούρα, η = βουή.

βελέντζα, η = μάλλινο με φλόκους κλινοσκέπασμα.

γνέθω = μετατρέπω με το χέρι το μαλλί σε νήμα, κλώθω.

γοίκος, ο = στίβα από κλινοσκεπάσματα και στρωσίδια τοποθετημένα το ένα επάνω στο άλλο.

ζαλίκι, το = φορτίο που μπορεί κανείς να βαστάξει στους ώμους ή στην πλάτη, ζάλωμα, ζαλιά.

κάμπος (μαντανίας), ο = φαρδύ μονόχρωμο κομμάτι του υφαντού μέσα στο οποίο η υφάντρα «σπέρνει», δηλαδή ρίχνει είτε γραμμές από άλλο χρώμα, είτε πλουμίδια, φόντος.

καρβέλι (υφάσματος), το = το χοντρό ύφασμα που, πριν μπει στο μαντάνι για να μαντανισθεί, συρράβεται με χοντρό σχοινί και με το φλόκο και παίρνει το σχήμα ενός μεγάλου σακιού.

κεφαλοκάλανη, η = το κανάλι που φέρνει το νερό του αυλακιού στο βαρέλι του μύλου, το κεφάλι της κάλανης.

κρέμαση, η = το μέρος που πέφτει το νερό από ψηλά, καταρράχτης.

λαγαρίζω = καθαρίζω, γίνομαι διαυγής.

λάλας, ο = αδερφός.

λιτάρι, το = σχοινί, τριχιά.

μανιά, η = γιαγιά.

μαντάνι, το = ξύλινο κατασκεύασμα που λειτουργεί με την πτώση του νερού, ώστε να επιτευχθεί το φούσκωμα στα μάλλινα χοντρά υφαντά.

μαντανία, η = μάλλινη χρωματιστή και κεντητή κουβέρτα που χρησι­μεύει ως σκέπασμα και ως στρώμα.

μεριά, η = το καθένα φόρτωμα στο σαμάρι του ζώου.

μπεσίκι, το = ξύλινη βρεφική κούνια, ίδια σα σκάφη, που, για να κουνιέται, οι πελματικές της άκρες είναι ημικυκλικές.

νεροτριβιά, η = λακκούβα που έχει σχήμα χωνιού με βάθος 1,80 εκατοστά, με κυκλικό άνοιγμα επάνω 1,80 εκατοστά και με πυθμέ­να 0,10 εκατοστά, τα τοιχώματα της οποίας είναι ξύλινα, φτιά­χνεται δε κάτω απ’ την κάλανη (βαρέλι νερού) και η χρησιμό­τητα της είναι να μπαίνουν σ’ αυτή τα χοντρά υφάσματα, ώ­στε με τη δίνη του νερού να επιτυγχάνεται το νεροτρίβισμά (αναμάλλιασμα) τους, ντριστίλα, ριστέλα, υδροτριβείο.

νεροτριβιάρης, ο = αυτός που έχει και χειρίζεται τη νεροτριβή, ντριστίλας, ριστελάς, υδροτριβέας.

ξεζαλικώνομαι = αποθέτω το φορτίο από την πλάτη μου.

πατατούκα, η = είδος κοντού μάλλινου παλτού.

πλάθω = κατεργάζομαι ευμάλακτη ύλη, ζυμώνω.

πρόκοβα, η = βελέντζα φτιαγμένη από γίδινο μαλλί.

ρόκα, η = ραβδί ξύλινο, μάκρους 70-80 εκατοστά, με αυτιά στο επάνω μέρος ή σταυρό ή κύκλο ή διχάλα ή πιρούνι που χρησιμεύει για το στερέωμα της τουλούπας το μαλλί που είναι για γνέσιμο.

ρουτί, το = ρούχο, πουκάμισο.

σεγκούνα, η = μάλλινο γυναικείο επανωφόρι.

σκαλτσόσκουτο, το = ύφασμα για την αντρική κάλτσα (τσουράπι).

σπαργανήθρα, η = βρεφικό μικρό χεράμι ή μικρή μαντανία, σπάργανο.

τάτας, ο = πατέρας (νηπιακή λέξη).

τσέργα, η = κλινοσκέπασμα φλοκωτό, βελέντζα.

τσεργοπούλα, η = μικρή βελεντζούλα για παιδιά.

τσόλι, το = απόλυτο ύφασμα από τραγομαλλίσιο νήμα που χρησιμοποιείται για σκέπασμα.

φλώρο, το = άσπρο.

φουντάνα, η = ορμητική κρέμαση του νερού που πετιέται απ’ το σιφούνι και χτυπά στη φτερωτή του μαντανιού.

χάβος, ο = γκρεμός.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου