Νερόμυλοι των χωριών της Σπερχειάδας

Οι νερόμυλοι

των χωριών της Σπερχειάδας

του Βασίλη Κανέλλου

Αναπόσπαστο στοιχείο της αγροτικής οικονομίας επί αιώνες οι νερόμυλοι. Χαρά σ' εκείνα τα χωριά που είχαν νερά πολλά και μύλο δικό τους. Στους μύλους άλεθαν τα γεννήματα τους οι γεωργοί, εκεί έβρισκαν τη δικαίωση τους οι κόποι μιας ολόκληρης χρονιάς. Το ψωμί ήταν, και είναι ακόμα, η βασικότερη τροφή του αγροτικού αλλά και ολόκληρου του ελληνικού λαού.

Όλα σχεδόν τα χωριά μας είχαν νερόμυλους. Χτισμένοι κοντά σε ποτάμια και ρέμα­τα έπαιρναν την ονομασία τους από τους ιδιοκτήτες τους ή από τα ονόματα της τοπο­θεσίας που βρίσκονταν. Οι μυλωνάδες ήταν κατά κανόνα οι ιδιοκτήτες των μύλων και σπανιότερα ενοικιαστές.Κάποιοι μύλοι ήταν βακούφικοι, ανήκαν δηλαδή στην ιδιοκτησία κάποιας εκκλησίας. Διακρίνονταν σε εποχιακούς ή χειμερινούς και σε «ολοκαιρινούς», ανάλο­γα με την επάρκεια του νερού. Οι πρώτοι, που ήταν και οι περισσότεροι, λειτουργού­σαν από το Σεπτέμβριο μέχρι το Μάρτιο ή και το Μάιο.

Οι άλλοι λειτουργούσαν όλο το χρόνο. Γι’ αυτό οι αντίζηλοι των μυλωνάδων για το νερό ήταν οι αγρότες. Σε πολλές περιπτώσεις οι νερόμυλοι φιλοξενούσαν μαντάνια, ντρεστίλες και νεροπρίονα.

Συνήθως το επάγγελμα του μυλωνά μεταδιδόταν από τον πατέρα στο γιο. Αποκομ­μένοι από την κοινωνική ζωή του χωριού, οι μυλωνάδες, παραμυθάδες, σκωπτικοί και σε όλα ενημερωμένοι, φρόντιζαν να γίνουν οι μύλοι τους το επίκεντρο μιας δικής τους, ξεχωριστής κοινωνίας, της κοινωνίας του νερόμυλου.

Μεταπολεμικά οι νερόμυλοι των χωριών μας άρχισαν σιγά σιγά να παρακμάζουν. Αιτίες η εγκατάσταση σύγχρονων (ηλεκτροκίνητων) αλευρόμυλων στη Σπερχειάδα και στα γειτονικά αστικά κέντρα, η επέκταση και βελτίωση του οδικού δικτύου, η μείωση του αγροτικού πληθυσμού, η αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες και συνθήκες των νε­οελλήνων.

Στις μέρες μας ελάχιστοι νερόμυλοι λειτουργούν κι αυτοί περιστασιακά. Τα ερειπω­μένα στις ρεματιές κτίσματα με τα γκρεμισμένα βαένια αλέθουν τώρα ατέλειωτα τις αναμνήσεις του παλιού καλού καιρού.

«...Χάθηκε η απέριττη και γραφική εμφάνιση του μύλου, η μορφή και η ρομαντική ζωή του μυλωνά, όλα τ' ανέτρεψε η πρόοδος και τα κατάπιε ο τεχνικός πολιτισμός... Λιγόστεψε ο κόσμος στο χωριό σήμερα, χάθηκε το γέννημα, έκλεισε ο μύλος, ξεψύχη­σε η φτερωτή, βουβάθηκε το ζουριό, το μυλοβάενο στέκει ξεκοιλιασμένο σα σκιάχτρο και ο μύλος έγινε κατοικία για νυχτοπούλια...», γράφει χαρακτηριστικά ο Ζάχος Ξηροτύρης.

Παραθέτουμε τους νερόμυλους που λειτουργούσαν τα τελευταία χρόνια στην πε­ριοχή μας, όπως αυτοί καταγράφτηκαν στο πολύ αξιόλογο βιβλίο- έρευνα της Νομαρ­χιακής Αυτ/σης Φθιώτιδας με το τίτλο «Φυσικές πηγές ενέργειας». Συγγραφείς οι Μα­ρία Πολυμεροπούλου, Σταματία Πολυκανδριώτη, Ειρήνη Οικονόμου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι νερόμυλοι του Φαρμάκη στο Κλωνί και του Αρχανιώτη στο Περιβόλι έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία με πρόταση του Κεντρικού Συμβου­λίου Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ 513/Β της 4-7-1994 και 549/Β της 3-6-1998, αντίστοιχα).

Άγιος Σώστης

Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν 2 νερόμυλοι στο τσιφλίκι του Ζουλούμη, με νερό από τη Βίστριζα. Οι τελευταίοι ιδιοκτήτες ήταν οι Ιωάννης Λάγιος και Βασίλης Κόγιας. Στο μύλο του Κόγια λειτουργούσαν λανάρι, γεννήτρια παραγωγής ρεύματος και μηχάνημα καθαρισμού σπόρων. Σταμάτησαν τη λειτουργία τους το 1971.

Ανατολή

Στη θέση «Κρανόρεμα» υπήρχε ο μύλος του Γρηγορίου Πιπερίγκου, που ήταν και ο ιδιοκτήτης του, όπως καταγράφτηκε στα 1910 στον «Επαγγελματικό Οδηγό της Ελλά­δας» του Νικολάου Ιγγλέση.

Αργύρια

Λειτουργούσαν 3 μύλοι. Ο μύλος του Μαργαρίτη στη θέση «Σκουρδομύλ'». Χτίστη­κε το 1941 με νερό από τα διπόταμα της Κολοκυθιάς κι από ένα μικρό παραπόταμο της Βίστριζας. Σταμάτησε το 1965.

Τελευταίοι μυλωνάδες οι Στέλιος και Γρηγόρης Μαργαρίτης (πατέρας και γιος). Ο «Βακούφικος» απέναντι από τον παραπάνω και με το ίδιο νερό. Λειτουργούσε μέχρι το 1949.

Τελευταίος μυλωνάς ο Παντελής Τσαπούρας. Ο μύλος του « Φασουλά», στη θέση «Καλύβια», ήταν ο πιο παλιός. Δούλευε με νερό από τη Βίστριζα και σταμάτησε το 1948.

Νεροπρίονο υπήρχε στη θέση «Πριόνια», ιδιοκτησία του Συνεταιρισμού Αργυρίων. Δούλευε μέχρι το 1966. Επίσης εκμετάλλευση νεροπρίονου μέχρι το 1957 είχε και ο ξυλέμπορος Νικόλαος Δ. Μπούρας, από τη Λευκάδα, με τεχνίτες από τον Τυμφρηστό.

Γαρδίκι

Εχουν καταγραφεί 4 νερόμυλοι. Ο «Ραχουτέικος», πάνω από το χάνι του Ραχούτη, με νερό από το ρέμα «Νισβάλ'». Ο μύλος του «Μυλονοϊωάννη», πάνω στο δρόμο προς τη Γραμμένη Οξυά, με νερό από το «Μαγλόρεμα».

Ο μύλος των αδελφών Σπύρου και Γιάννη Μπαρμπάτση, κάτω από το χωριό, στα ρι­ζά του ποταμού, με νερό από τα ξεροπόταμα που χύνονταν στη Βίστριζα. Δούλευε το χειμώνα. Το καλοκαίρι λειτουργούσε με «αμπλιακό» νερό. Λειτουργούσαν εκεί μαντά-νι και ντρεστίλα. Στο δρόμο προς τη Στάγια βρισκόταν και ο μύλος των Κώστα και Γιαν-νακού Φλέγκα ή Σουραβλή.

Ολοι οι παραπάνω νερόμυλοι λειτουργούσαν μέχρι τον Εμφύλιο. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νίκου Παπανάγνου υπήρχαν ακόμα 2 μύλοι: του Θανάση Καλόγερου στο ρέμα «Παλιοχωριάτικο» και του Νίκου Κόλλια στην κορυφή του χωριού.

Δίλοφο

Λειτουργούσαν 3 μύλοι με νερό του χείμαρρου «Μαρίτσα». Ο πρώτος στη θέση «Στου μύλου», μέχρι το 1948, με τελευταίο μυλωνά το Γιώργο Μαρτζαβό.

Λίγο πιο πάνω ο δεύτερος, μέχρι το 1945, με τελευταίο μυλωνά τον Τσούκα. Χαμη­λότερα ήταν ο τρίτος, ήταν βακούφικος, ανήκε στην Καλλιθέα και τον νοίκιαζαν διάφο­ροι.

Καλλιθέα

Υπήρχε βακούφικος μύλος στη θέση «Βοϊδολίβαδο», αυτός που εξυπηρετούσε και το Δίλοφο. Μέχρι το 1931 ανήκε στην ενορία του Αγίου Αθανασίου. Από τότε και ύστε­ρα ανήκε στην ενορία του Αγίου Γεωργίου. Λειτούργησε μέχρι το 1947. Τελευταίος μυ­λωνάς ήταν ο Δ. Κ. Φαρρής.

Καμπιά

Λειτουργούσε μέχρι το 1960 κοινοτικός μύλος στο ρέμα «Κεραπιάνι» ή «Ταμπάκι». Εξυπηρετούσε τα Πάνω και Κάτω Καμπιά, καθώς και τους οικισμούς «Χάνια», «Μαλα-βετέικα» και «Κουκνέικα». Τελευταίος μυλωνάς ήταν ο Ηλίας Χαμπίπης.

Κανάλια

Το χωριό είχε πολλούς μύλους. Συγκεκριμένα: Στη θέση «Σιουλέικα», με νερό του Ρουστιανίτη και ιδιοκτήτη τον Ευάγγελο Σιώλο. Λειτούργησε μέχρι το 1960. Απέναντι από τον παραπάνω υπήρχε ο μύλος του Δημητρίου Σιώλου, που λειτουργούσε μέχρι το 1965. Στο Ρουστιανίτη βρισκόταν και ο μύλος των Γκλάβα και Ι. Κυριακή. Με το ίδιο νε­ρό λειτουργούσε ντρεστίλα και γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Σταμάτη- σε το 1965.

Στη θέση « Κυριακούλα» ή « Γελαδόσταλο» με νερό από το «Καναλιόρεμα» λει­τουργούσε μέχρι το 1950 ο μύλος του Δημητρίου Αντωνίου. Μέχρι το 1950 επίσης λει­τουργούσε και ο μύλος του Κωνσταντινομήτσου στη θέση «Νελή» στον «Κουφοπλάτανο», με νερό από την «Πουλιάνα».

Κλωνί

Λειτούργησαν 4 μύλοι. Μύλος του Ιωάννη Φαρμάκη στη θέση «Κιάφα». Δούλευε χειμώνα- καλοκαίρι με νερό από τον Άγιο Δημήτριο. Μύλος του Ι. Σουλιώτη στη θέση «Ντριστολίνος» ή «Τρεστενίκος» με νερό από τον Άγιο Παντελεήμονα. Μύλος του Ματθαίου Τιτόπουλου ή Μανθέα, στη θέση «Πέρα Μαχαλάς» με νερό από τον Άγιο Δη­μήτριο. Μύλος του Βασίλη Τιτόπουλου στη θέση «Στρίμμα», που ήταν και ο τελευταίος του χωριού.

Κολοκυθιά

Λειτουργούσαν μέχρι το 1946 δύο μύλοι στη θέση «Ποτάμι» με ιδιοκτήτες και μυ­λωνάδες τους Γιώργο Τζιβελέκα και Ταξιάρχη.

Κυριακοχώρι

Έχουν καταγραφεί 5 μύλοι. Βακούφικος στον Προφήτη Ηλία. Λειτούργησε μέχρι το 1946, με τελευταίους μυλωνάδες τους Θανάση Σκαρλάτο και Γιάννη Μέντζο. Ο μύλος του «Αλευρολιά» στα κάτω καλύβια, ιδιοκτησία Ηλία Ψυχογιού. Χτίστηκε το 1895 και λειτούργησε μέχρι το 1958. Δούλευε μόνο καλοκαίρι με νερό από τη Βίστριζα.

Τελευταίος μυλωνάς ο Θεοφάνης Ψυχογιός. Από το ίδιο νερό, λίγο πιο κάτω, λει­τούργησε για κάποιο διάστημα και ο μύλος του «Αλευροβαγγέλη». Ιδιοκτήτης και μυ­λωνάς ο Βαγγέλης Ψυχογιός. Αυτός λειτουργούσε και το χειμώνα, με άλλο αυλάκι. Ο μύλος του Παναγιώτη Τσαμπούλα στο ρέμα «Μανιλίτσα» δούλευε μόνο καλοκαίρι. Άλλος μύλος στο κάτω μέρος του χωριού δούλευε μόνο το χειμώνα. Οι 2 τελευταίοι μύλοι σταμάτησαν στην περίοδο του εμφυλίου.

Λευκάδα

Λειτούργησαν 4 μύλοι. Ο βακούφικος που ανήκε στην Παναγία Θεοτόκο των Πουγκακίων, στο Ρουστιανίτη, στη θέση «Πούρτια», με τελευταίο μυλωνά το Γιώργο Κατερινάκη. Ο μύλος του «Καλτσοσυράκου» στη θέση «Βλαχάκη», με νερό από το Ρουστια­νίτη. Δούλεψε μέχρι το 1960 με μυλωνά το Δημήτριο Καλτσά. Στο συνοικισμό «Ρούστιανη» λειτούργησε μέχρι το 1950 ο μύλος του Βαγγέλη Αρβανίτη. Στη θέση «Πεζού­λα», με νερό επίσης από το Ρουστιανίτη, λειτούργησε μέχρι το 1950 ο μύλος του «Ξε­νοφώντα».

Μάρμαρα

Το χωριό είχε πολλούς μύλους. Ο παλιότερος ήταν του Ιωάννη Γουβάλα στη θέση «Άμπλας». Λειτούργησε από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι το 1900 περίπου. Δυο μύλοι, μαντάνι και ντρεστίλα, ήταν χτισμένοι στη δεξιά όχθη του Ινάχου, στο δρόμο προς Περιβόλι- Αργύρια. Ιδιοκτήτης αυτού του συγκροτήματος, που χτίστηκε πριν το 1900, ήταν ο Κώστας Δελιχάς ή Σουρλακής. Στη θέση «Παλιόμυλος», ανάμεσα στα Μάρμαρα και το Περιβόλι ήταν ο μύλος του Αποστολόπουλου. Δούλευε από το 1890 μέχρι το 1980, χειμώνα -καλοκαίρι, με νερό από το Σελιανόρεμα.

Τελευταίος μυλωνάς ήταν ο Γιώργος Κουρελής. Στη θέση «Πλατανιά» υπήρχε από το 1903 ο μύλος του Ταξιάρχη Κουρελή. Σταμάτησε το 1986. Νερό έπαιρνε από πηγή (άμπλα) και δούλευε χειμώνα- καλοκαίρι. Σ' αυτόν άλεθαν και κάτοικοι της Κολοκυθιάς και Ανατολής. Μέσα στο χωριό υπήρχε ο μύλος του Θεμιστοκλή Κουβαρά, χτισμένος από το 1900. Δούλευε μόνο χειμώνα με νερό από πηγή. Σταμάτησε το 1970. Τελευταί­ος μυλωνάς η Αγγελική Κουβαρά-Λιάγκα. Με το ίδιο νερό λειτουργούσε μέσα στο χω­ριό και άλλος μύλος, μόνο το καλοκαίρι. Σταμάτησε το 1947.

Τελευταίος μυλωνάς ο Θανάσης Ανδρεούλας.

Συνεχόμενος με τους παραπάνω ήταν και ο μύλος του Ιωάννου Μήτσου. Χτίστηκε το 1890 και δούλευε μέχρι το 1945.

Εκτός από την πηγή έπαιρνε νερό κι από το ρέμα «Βροντάκι». Τελευταίος μυλωνάς ο Νικόλαος Κουρελής. Για λίγο διάστημα (1932-1938) λειτούργησε και ο μύλος του Σπύρου Καραγεώργου, στη θέση «Σπηλιά».

Μεσοποταμία

Λειτούργησαν κατά καιρούς 4 μύλοι με νερό από τη Βίστριζα. Ο πιο παλιός μύλος ήταν του Καλλίνικου, χτισμένος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στη θέση «Σαίτες». Δούλευε μέχρι το 1940, χειμώνα -καλοκαίρι. Τελευταίος μυλωνάς ήταν ο Βασιλείου.

Ο μύλος του Παύλου, στη θέση «Αγιασμός», λειτουργούσε από το 1930 μέχρι το 1955, χειμώνα -καλοκαίρι.

Τελευταίος μυλωνάς ο Χρήστος Παύλου. Μέσα στο χωριό λειτουργεί ακόμα, περι­στασιακά, ο μύλος του Κατσαβριά. Χτίστηκε πριν το 1900 και ανακαινίστηκε το 1928. Δούλευε κανονικά, χειμώνα-καλοκαίρι, μέχρι το 1990.

Τελευταίος μυλωνάς ο Δημήτριος Κατσαβριάς. Στα όρια Μεσοποταμίας-Γραμμένης δούλευε, χειμώνα-καλοκαίρι, μέχρι το 1945 ο μύλος του «Σκουρογιάννη». Τελευταίος μυλωνάς ο Ηλίας Στρωματιάς.

Νικολίτσι

Υπήρχαν 4 μύλοι. Ο πιο παλιός ήταν χτισμένος από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη θέση «Παλιόβρυση». Δούλευε τους χειμερινούς μήνες, μέχρι το 1920, με νερό από το ρέμα Φροξυλιά. Τότε χτίστηκε ο βακούφικος μύλος, με μυλωνάδες το Νίκο Γιωργή και Θανάση Καϊδαντζή.

Επίσης από την Τουρκοκρατία με νερό από τη Βίστριζα και στη θέση «Κλαδέικο κα­λύβι» λειτούργησε μέχρι το 1915-20, χειμώνα- καλοκαίρι, ο μύλος ιδιοκτησίας των Νί­κου Παπαδήμα και Νίκου Καϊδαντζή. Στη θέση «Κρανιά» με νερό από το ρέμα Φροξυ­λιά, λειτούργησε από το 1925 μέχρι το 1945 ο μύλος του Θύμιου Νικολάου ή Μοναστή-ρα.

Παλαιοβράχα

Συνολικά 7 μύλοι έχουν καταγραφεί. Πάνω από το χωριό, με νερό από το Μέγα Ρέμα, λειτούργησε μέχρι το 1950 και μόνο χειμώνα, ο μύλος του Καραδήμα. Λίγο πιο κά­τω λειτούργησε ο μύλος του Κοσμά. Σταμάτησε μετά την Κατοχή.

Στο Μέγα Ρέμα λειτούργησε και μετά την Κατοχή, μόνο χειμώνα, ο μύλος των Γιώργου και Θανάση Μπαρτσιώκα. Πιο κάτω από αυτόν λειτουργεί από το 1907 ο μύ­λος του Παπαευθυμίου. Σημερινοί μυλωνάδες οι Λάμπρος και Ελένη Παπαευθυμίου.

Στο Μέγα Ρέμα επίσης λειτούργησε παλιά χειμωνιάτικος, βακούφικος μύλος. Στο ρέμα Τσιρλόρεμα και στη θέση «Σφουντάμ» λειτούργησε κάποια χρόνια, μόνο καλο­καίρι, ο μύλος του Γεωργίου Μπαρτσώκα. Στη Μηλοράχη, απέναντι από τη Βίτωλη, λει­τούργησε παλιά και άλλος βακούφικος, καλοκαιρινός, με μυλωνά το Χρήστο Κραβαρίτη.

Παλαιοχώρι

Συνολικά 4 μύλους είχε το χωριό. Ο μύλος του Παπαναγιώτου λειτούργησε μέχρι το 1956-57, με τελευταίο μυλωνά το Νικόλαο Παπαναγιώτου. Ψηλότερα, στο ίδιο ρέ­μα, λειτούργησε για κάποιο διάστημα και ο μύλος του Καλόγερου, ο οποίος καταστρά­φηκε από κατολίσθηση. Οι καλόγεροι του Προφήτη Ηλία έφτιαξαν μύλο, το «Βακούφικο», που δούλεψε μέχρι την κατοχή, με νερό από το αυλάκι «Κουτσουριώτικο». Με το ίδιο νερό λειτούργησε, μέχρι τον Εμφύλιο και ο μύλος του Δημητρίου Στάμου.

Περιβόλι

Στα παλιότερα χρόνια υπήρχαν 2 μύλοι. Ο μύλος τ' «Αϊ- Δημήτρη» λειτούργησε από το 1919 μέχρι το 1955, με μαντάνι και ντρεστίλα και νερό από τη Βίστριζα. Τελευταίος μυλωνάς ο Δημήτρης Αγγελόπουλος. Στη θέση «Γέφυρα», μέσα στο χωριό, με νερό από τη Βίστριζα, δούλεψε μύλος από το 1945 μέχρι το 1962, με τελευταίο μυλωνά τον Ηλία Αγγελόπουλο.

Στη θέση «Γουρνοκούμασο» και με νερό από τη Βίστριζα, λειτουργεί από το 1930 μέχρι σήμερα ο μύλος του Αρχανιώτη. Διαθέτει και γεννήτρια για την ηλεκτροδότηση του.  Σημερινός ιδιοκτήτης και μυλωνάς ο Νώντας Αρχανιώτης.

Πίτσι

Στο «Καναλιόρεμα» υπήρχαν 2 μύλοι. Ο ένας ήταν βακούφικος και ο άλλος ήταν του Δημητρίου Δερνίκα.

Πλάτανος

Στη θέση «Λογγές» λειτούργησε μέχρι το 1945 ο μύλος του Δράκου. Τελευταίος ιδιοκτήτης του ήταν ο Δρακοκώστας. Είχε και ντρεστίλα. Τελευταίος μυλωνάς υπήρξε ο Θεοφάνης Ρήγας.

Ο μύλος του Μπαλαγιάννη, στη θέση «Πλατανάκια», λειτούργησε μέχρι το 1930 με νερό από τη Βίστριζα. Ιδιοκτήτες και μυλωνάδες οι αδελφοί Μπαλαγιάννη.

Πουγκάκια

Το χωριό είχε πολλούς νερόμυλους. Ο μύλος του Πιλάτου στο Ζελερόρεμα, δού­λευε μέχρι το 1950, όπως και ο μύλος του Βασίλη Καραχάλιου στο ίδιο ρέμα, στη θέση «Βλάχικο». Στη θέση «Σπηλιά» λειτούργησαν 2 μύλοι. Ο μύλος του Αθανασίου Λιάπη, μέχρι το 1950 και ο μύλος του Γιώργου Παπαναγιώτου, που λειτουργεί περιστασιακά μέχρι σήμερα. Εκεί υπήρχαν παλιότερα μαντάνι και ντρεστίλα. Στο συνοικισμό Νεχώρι λειτούργησε μέχρι το 1950 ο μύλος του Γιάννη Δανιήλ. Στην κορυφή του χωριού και στη θέση «Γκλάβα» υπήρχε και ο μύλος του Γιάννη Παπαδήμα. Έπαιρνε νερό από το ρέμα Μετρεγκούνα και είχε μαντάνι και ντρεστίλα. Στη θέση «Κουμάσια» λειτουργού­σε και λαθραίο νεροπρίονο.

Σπερχειάδα

Στο Ψυρρί, στο νότιο άκρο της κωμόπολης, υπήρχε από το 1880 ο μύλος του Κανούτου. Έπαιρνε νερό από το Μέγα Ρέμα και είχε και μαντάνι. Σταμάτησε το 1956. Τε­λευταίος μυλωνάς ο Χρήστος Κανούτος.

Στη θέση «Χαλιάδια» ή «Αλώνια» υπήρχε πολύ παλιός μύλος. Έπαιρνε νερό από τη Βίστριζα με τη σούδα Ζιάκα και λειτουργούσε χειμώνα-καλοκαίρι. Τον έκαψαν το 1944 οι Γερμανοί. Τελευταίοι μυλωνάδες τα ξαδέρφια Χαράλαμπος και Χαράλαμπος Κανού­τος. Παλιός μύλος ήταν και ο μύλος του Τραή στη θέση «Τάγμα». Δούλευε με νερό από το Σπερχειό και είχε και ντρεστίλα. Κάηκε κι αυτός το 1944.

Σε ένα παλιό συμβόλαιο του Συμβολαιογράφου Λαμίας με αρ. 9391/24-10-1838 αναφέρεται και ένας αλευρόμυλος ιδιοκτησίας Θεοδώρου Ζιάκα, κατοίκου Λαμίας.

Πιθανότατα ήταν ο μύλος του Κανούτου. Στο ίδιο συμβόλαιο αναγράφονται και τα εργαλεία του: 4 μυλοκόπια, ένα καντάρι, ένας λοστός, ένας κασμάς και ένα φτυάρι.

Φτέρη

Υπήρχαν 3 μύλοι. Στο ρέμα Καραπιάνι και στη θέση «Κάτω Μαυροράχη» λειτουρ­γούσε μέχρι το 1956 βακούφικος παλιός μύλος. Τελευταίοι μυλωνάδες οι Γεώργιος Ευ­σταθίου και Δημήτριος Μπαρμπούνης. Με το ίδιο νερό λειτουργούσε πιο κάτω ντρεστί­λα και μαντάνι. Με νερό από το Καβρόρεμα λειτούργησαν και οι μύλοι των Χρήστου Χαψιά (μέχρι το 1956) και Δημητρίου Σταμοκώστα. Οι μύλοι αυτοί ήταν χειμωνιάτικοι. Το καλοκαίρι οι Φτεριώτες άλεθαν στη Λευκάδα.