Μουσείο Ιστορίας-Λαογραφίας Σπερχειάδας

ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ

«ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΜΑΙΡΗΣ ΑΚΡΙΔΑ» ΣΤΗ ΣΠΕΡΧΕΙΑΔΑ

Ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 1998 στη Σπερχειάδα Φθιώτιδας με δαπάνη του ευεργέτη της πόλης κ. Αθανασίου Δ. Ακρίδα. Είναι ιδιωτικό μουσείο και λειτουργεί υπό την αιγίδα του Δήμου Μακρακώμης. Η οργάνωση της έκθεσης έγινε με τη συνεργασία του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και συγκεκριμένα με την καθοδήγηση και εποπτεία της επιμελήτριας  κ. Ευθυμίας Παπασπύρου-Καραδημητρίου. Κίνητρο για τη δημιουργία του Μουσείου ήταν αφενός η αγάπη του ευεργέτη για την ιδιαίτερη πατρίδα του και αφετέρου η αφθονία αντικειμένων ιστορικού -λαογραφικού ενδιαφέροντος που κατείχε ο ευεργέτης ή φυλάσσονταν σε αποθήκες του Δημαρχείου, σε σχολεία και σε σπίτια ιδιωτών.

Το Θέμα του Μουσείου

Οι  οικήσεις του ανθρώπου στη Δυτική Φθιώτιδα κατά τους νεολιθικούς χρόνους, η ιστορική παρουσία της κατά τους αρχαίους χρόνους, η εικόνα της στη Βυζαντινή Εποχή και η συμμετοχή της στο ιστορικό γίγνεσθαι της Ελλάδας από το 15ο μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, συνιστούν τον χρονικό ορίζοντα του Μουσείου Ιστορίας και Λαογραφίας «Αθανασίου και Μαίρης  Ακρίδα », του Δήμου Μακρακώμης.

Το Υλικό του Μουσείου

Το μέχρι τώρα αποθησαυρισμένο και εκτιθέμενο υλικό του Μουσείου είναι:
Όστρακα και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή.
Αντικείμενα χρηστικά, οικιακά και επαγγελματικά σύνεργα, από τον καθημερινό βίο στη Δυτική Φθιώτιδα, εξαρτήματα και κοσμήματα από ενδυμασίες διαφόρων περιοχών της Ελλάδος. Προέρχονται από δωρεές ιδιωτών και ιδιαιτέρως του μεγάλου χρηματοδότη του Μουσείου, Αθανάσιου Ακρίδα. Αντιπροσωπευτικά όπλα του 19ου και 20ου αιώνα, και άλλα κειμήλια και τεκμήρια ιστορικού και λαογραφικού ενδιαφέροντος που σχετίζονται με την περιοχή μας.
Φωτογραφικές και φωτοτυπικές αναπαραγωγές ζωγραφικών και χαρακτικών συνθέσεων με θέματα ελληνικού ιστορικού ενδιαφέροντος, προσωπογραφιών και φωτογραφιών που προέρχονται από τις συλλογές μεγάλων μουσείων της χώρας μας, εξεχόντως από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Αθήνα, Μέγαρο Παλαιάς Βουλής, οδός Σταδίου). Το ανωτέρω αναπαραχθέν εικαστικό υλικό είναι δωρεά του Αθανασίου Δ. Ακρίδα. Το υλικό του Μουσείου συνεχώς εμπλουτίζεται.

Διάταξη της Εκθέσεως του Μουσείου

Ισόγειο

Α. Μαρτυρίες εγκαταστάσεων στη Δυτική Φθιώτιδα από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον 4ο μ. Χ. αιώνα μέσα από ευρήματα, χάρτες, εικόνες, κείμενα. Βυζαντινή εποχή (324 -1453 μ. Χ.). η μάχη του Σπερχειού 997 μ. Χ. μεταξύ Βουλγάρων και Βυζαντινών.

Β. Προσέγγιση  του κοινωνικού βίου στον ευρύτερο χώρο του Ελληνισμού κατά τον 18ο και 19ο αιώνα μέσα από εξαρτήματα τοπικών ενδυμασιών, κοσμήματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Παραδοσιακές ελληνικές τοπικές ενδυμασίες του 19ου αιώνα απεικονισμένες με την τεχνική του ψηφιδωτού σε πίνακες, έργα σύγχρονου λαϊκού καλλιτέχνη.

Γ. Εσωτερικό κατοικίας γεωργών - κτηνοτρόφων στην περιοχή της Δυτικής Φθιώτιδας, κατά τον 19ο και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Όροφος
Δ. Ο Ελληνισμός από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) μέχρι και την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το τέλος της Βασιλεύουσας.
Οι δυνάμεις του Έθνους (Ελληνισμός Διασποράς, Κλεφταρματολοί, Κοινότητες, Φιλική Εταιρεία κτλ.) κατά την Τουρκοκρατία (15ος - 19ος αι.) μέσα από εικαστικές αναφορές και κείμενα. Η Ελληνική Επανάσταση και μάχες όπου έλαβαν μέρος Αγωνιστές από τη Δυτ. Φθιώτιδα. Συνθέσεις που φιλοτεχνήθηκαν με τη σκέψη και την καθοδήγηση του Ρουμελιώτη στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη.
Κατάλογοι Αγωνιστών από τα Αγά και τα περίχωρα. Η συμμετοχή των Φιλελλήνων στην Επανάσταση του ΄21.

Ε. Καπεταναίοι της Ελληνικής Επανάστασης υπό τους οποίους υπηρέτησαν Δυτικοφθιωτείς Αγωνιστές. Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) που σήμανε την αναγνώριση, από τις μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, του αγώνα των Ελλήνων.
Καποδιστριακή Περίοδος: Η Ελληνική Πολιτεία (1828 - 1831). Το πρώτο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος με Κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια.

Ζ. Οθωνική Εποχή (1833 - 1862). Σκηνές της καθημερινής ζωής στη Δυτική Φθιώτιδα τη δεκαετία 1830 - 1840, σε υδατογραφίες του βαυαρού λοχαγού L. Kollnberger. Οι σπουδαιότεροι ιστορικοί σταθμοί κατά την Οθωνική εποχή: η Αθήνα Πρωτεύουσα το 1834, παραχώρηση Συντάγματος το 1844, προσπάθειες απελευθέρωσης των υπόδουλων ελληνικών εδαφών, Έξωση Όθωνα το 1862.
Η. Βασιλεία Γεωργίου Α΄ (1864 - 1913). Μέσα από ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, χάρτες και κείμενα επισημαίνονται σπουδαίοι σταθμοί της νεότερης ελληνικής ιστορίας όπως: η παγίωση του κοινοβουλευτικού βίου, η προσάρτηση μεγάλων υπόδουλων μέχρι τότε γεωγραφικών διαμερισμάτων - Ιόνια νησιά, Θεσσαλία κλπ. - στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ο ατυχής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, ο Μακεδονικός Αγώνας (1904 - 1908), η παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου στην πολιτική ζωή της χώρας, οι δύο νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912 - 1913. Η συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής μας στους αγώνες της πατρίδας την εποχή αυτή παρουσιάζεται μέσα από υπομνηματισμούς και ονοματικούς καταλόγους.

Θ. Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1974 - 1918). Μικρασιατική Εκστρατεία (1919- 1922)
Μικρασιατική Καταστροφή (1922) Φωτογραφικά ντοκουμέντα και λαϊκές λιθογραφίες της εποχής, χάρτες και υπομνηματισμοί, σκιαγραφούν την πολυτάραχη και μεταπτωτική αυτή ιστορική περίοδο κατά την οποία το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας πραγματώθηκε και κατέρρευσε μέσα σε λίγο χρόνο.
Ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία (1919), Συνθήκη των Σεβρών (1920), καταστροφή της Σμύρνης (1922), Συνθήκη της Λωζάνης(1923).
Η συμμετοχή της περιοχής στις θυσίες της εποχής την εποχή αυτή.
Ι. Ο καθημερινός και επαγγελματικός βίος από τον 19ο στον 20ο αιώνα.
Αρχιτεκτονικά σχέδια αντιπροσωπευτικών οικιών και κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων της περιοχής μας. Φωτογραφίες που αποτυπώνουν τον μόχθο της καθημερινής διαβίωσης - ιδίως των γυναικών- κοινωνικές δραστηριότητες και συναλλαγές.

Ι΄. Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940- 1941. Η απρόκλητη επίθεση των ιταλικών στρατευμάτων κατά της Ελλάδας την 28η Οκτωβρίου 1940.
Η σθεναρή αντιμετώπιση των εισβολέων στα βουνά της Βορείου Ηπείρου από τον ελληνικό στρατό.
Το Έπος του ΄40 και το υψηλό φρόνημα του ελληνικού λαού καταγράφονται σε ποικίλα ιστορικά τεκμήρια όπως πρωτοσέλιδα εφημερίδων, γραπτές μαρτυρίες, λαϊκές εικόνες που κυκλοφόρησαν συγχρόνως με τα γεγονότα καθώς και φωτογραφίες-ντοκουμέντα.
Κ. Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα. Κατοχή - Πείνα - Αντίσταση (1941 - 1944)
Φωτογραφικές και γραπτές μαρτυρίες, στατιστικά στοιχεία και χάρτες αποδίδουν τη ζοφερή περίοδο της τριπλής Γερμανικής- Ιταλικής- Βουλγαρικής Κατοχής στην Ελλάδα, τις καταστροφές, την πείνα, τις διώξεις αλλά και την Εθνική Αντίσταση.
Φωτογραφίες αρχηγών αντιστασιακών οργανώσεων- Άρης Βελουχιώτης, Ναπολέων Ζέρβας και ανώνυμων ανταρτών - χώροι ιστορικής μνήμης: καλύβα Στεφανή, Γέφυρα Γοργοποτάμου, κλπ. Έκθεση ζημιών της Σπερχειάδας (Υπόμνημα) κατά την Κατοχή. Κατάλογοι πεσόντων στρατιωτών και νεκρών από τον άμαχο πληθυσμό της πόλης μας, μέχρι τη λήξη του Πολέμου (11 Οκτ. 1944)

Λ. Απελευθέρωση 12 Οκτωβρίου 1944. Ο ελληνικός λαός πανηγυρίζει την Ελευθερία του. Η πόλη μας στο κατώφλι της Ειρήνης (ζωγραφικές και φωτογραφικές μαρτυρίες).

Περίπτερα
Σε ειδικά περίπτερα που ανεγέρθηκαν βόρεια του κεντρικού κτιρίου εκτίθενται εργαλεία και σκεύη ταξινομημένα κατά κατηγορίες επαγγελμάτων όπως: ξυλουργείο, πλεκτήριο, αργαλειός, σιδηρουργείο, αποστακτήριο τσίπουρου, γεωργικά σύνεργα και κτηνοτροφικά σκεύη της ευρύτερης περιοχής.

Η επίσκεψη στο Μουσείο της Σπερχειάδας συνδυάζεται από πολλούς συλλόγους και σχολεία και με την επίσκεψη στο γειτονικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Οίτης, που στεγάζεται στην Ιερά Μονή Αγάθωνος, 25 χλμ. περίπου από τη Λαμία και 10 από τη Σπερχειάδα. Λειτουργεί από το 1987 και ανήκει στη Διεύθυνση Δασών Ν. Φθιώτιδας, το οποίο πληροφοριακά, αποτελείται από δύο τμήματα:

Το βοτανικό κήπο Οίτης, ο οποίος περιλαμβάνει φυτά της Οίτης, αυτά που προστατεύονται και σπάνια είδη. Το κυρίως Μουσείο, στο οποίο εκτίθενται θηλαστικά, πτηνά, ερπετά, έντομα, πετρώματα κυρίως από τον Εθνικό Δρυμό Οίτης. Σε ιδιαίτερη αίθουσα εκτίθενται σπάνια είδη από όλη την Ελλάδα. Σε διάφορους χάρτες δίνονται πληροφορίες για το κλίμα και το έδαφος της περιοχής όπως και για ζητήματα περιβάλλοντος.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ  ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Τοπική ιστορία και λαϊκός πολιτισμός. Για εμάς τους Έλληνες που επιβιώνουμε και προοδεύουμε χάρη στην παράδοσή μας, δηλαδή τον ηθικό, θρησκευτικό, πνευματικό, ιστορικό, πολιτιστικό, γλωσσικό και χορευτικό θησαυρό του λαού μας, το μουσείο, σαν θεσμός κατεξοχήν εκπαιδευτικός και μορφωτικός μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει παράλληλα ως συμπληρωματικός μηχανισμός σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθόσον αποσκοπεί στη συλλογή, τη σπουδή και την προβολή μνημείων και αντικειμένων πολιτισμού ή και αντιπροσωπευτικών δειγμάτων της φυσικής ιστορίας μας.

Κάθε άνθρωπος πασχίζει να αφήσει στο πέρασμά του κάποιο αχνάρι, πριν πάρει τον δρόμο για την όποια αιωνιότητα. Για μια ολόκληρη ζωή ταξιδεμένοι αταξίδευτοι στον τόπο μας κουβαλάμε μέσα στην ψυχή μας αναμμένο το προγονικό καντήλι και είναι ευτυχισμένος εκείνος που μπορεί να δει τις ομορφιές της ζωής παραβλέποντας τις ασχήμιες της. Ομορφιές από τη φύση, τη ζωή, την ιστορία και τη λαϊκή παράδοση. Εικόνες που μέσα σ' αυτές βρίσκει ο καθένας μας τις χαμένες ρίζες του και καμαρώνει γι αυτές, γιατί είναι τιμή και περηφάνια για κάθε άνθρωπο, η επιστροφή στα πατροπαράδοτα και μοναδική ευκαιρία για μόρφωση, παιδεία και ψυχαγωγία.

Το  μουσείο με τη συλλογή, καταγραφή, συντήρηση, μελέτη και έκθεση του γλωσσικού, ιστορικού, αρχαιολογικού και λαογραφικού υλικού της πολιτιστικής κληρονομιάς ζωογονεί και συγκινεί το νου και την καρδιά των παλαιότερων, μορφώνει και φρονηματίζει τους νεότερους. Είναι το ιερό μνημόσυνο σε όλους εκείνους, επώνυμους και ανώνυμους, που σημάδεψαν  την ιστορία αυτού του τόπου από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα. Είναι η ελάχιστη μακάρεση στον ταπεινό ραγιά της Ρωμιοσύνης που τίμησε την πίστη και ανάστησε το γένος των Ελλήνων. Είναι το ιερό χρέος στον ανώνυμο ζευγολάτη, το βοσκό, την απαίδευτη πολυφαμελίτισσα μάνα, που σημάδεψαν με το πέρασμά τους την ιστορία του πολύπαθου χωριού τους.  Είναι το τάμα της θείας προσφοράς στις αθώρητες προγονικές μορφές, οι οποίες είναι και οι πρωτομάστοροι και δημιουργοί έργων με τη βαθύτερη έννοια της καλαισθησίας και ευφυούς ευρηματικότητας.

Το Μουσείο Ιστορίας και Λαογραφίας « Αθανασίου και Μαίρης Ακρίδα » που ιδρύθηκε και λειτουργεί , υπό την αιγίδα του Δήμου στην κωμόπολη της Σπερχειάδας, έχει σαν στόχο την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με την προσέγγιση του κοινωνικού βίου των κατοίκων της περιοχής  και του ευρύτερου ελληνισμού, τους τελευταίους τρεις αιώνες και με την καταγραφή και παρουσίαση της τοπικής ιστορίας σε συσχετισμό με τα μεγάλα γεγονότα της εθνικής μας ιστορίας. Η διάταξη των εκθεμάτων και ο τρόπος παρουσίας τους δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη και ιδιαίτερα στο μαθητή να αποκομίζει ευχάριστα μια ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορικής διαδρομής της περιοχής  μας ανά τους αιώνες. Και η περιοχή αυτή της Δυτικής Φθιώτιδας έχει πλούσια ιστορία.

Ευρισκόμενη στην κοιλάδα του «Διογέννητου »Σπερχειού, αποτελούσε, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις τμήμα της Ομηρικής Φθίας και πατρίδα του μεγαλύτερου ήρωα της Ιλιάδας, του Αχιλλέα. Αργότερα κατοικήθηκε από έναν ιστορικό λαό τους Αινιάνες και στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια ανέδειξε αξιόλογους οικισμούς ,των οποίων διασώζονται ακόμη απομεινάρια. Στα μεγάλα προσκλητήρια του Έθνους ήταν πάντα παρούσα, από την Κλεφτουριά ως τον Πόλεμο και την Κατοχή. Σε ένα φτωχοκάλυβο της Σπερχειάδας, το Μάιο του 1942, ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ  Άρης Βελουχιώτης με τους λίγους συντρόφους του ξεκίνησε το αντάρτικο κατά των κατακτητών και τον Ιούνιο του  44, αυτή η μικρή πόλη ,έγινε ολοκαύτωμα από τα  ΕΣ - ΕΣ.

Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του Μουσείου. Καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε οι επισκέψεις των μαθητών να αξιοποιηθούν περισσότερο από όσο με την απλή ξενάγηση - θέαση των εκθεμάτων ή σχετικών με αυτά πληροφοριών. Η βιωματικότητα της άμεσης επαφής με το χώρο όπου φυλάσσονται μαρτυρίες από το παρελθόν του λαού μας, η οποία εξασφαλίζεται στο μουσείο περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, δεν πρέπει να μένει παιδαγωγικά αναξιοποίητη.  Ο φύλακας - ξεναγός του Μουσείου μας, μεθοδικά και με παιδαγωγικό χαρακτήρα, κάνει ότι είναι δυνατόν με τη βοήθεια των συνοδών εκπαιδευτικών , για να αισθητοποιήσουν οι μαθητές τις πληροφορίες που τους έχουν δοθεί με τρόπο θεωρητικό και αφηρημένο. Είναι πια παραδεκτό ότι τα αντικείμενα δε μιλούν από μόνα τους, χρειάζονται ερμηνεία. Όταν υπήρξε ενεργητική συμμετοχή  των μαθητών και των εκπαιδευτικών του σχολείου κατά την επίσκεψη, ο χώρος του Μουσείου έγινε χώρος ευχάριστης και δημιουργικής απασχόλησης.

Καταθέτοντας την εμπειρία της λειτουργίας του ιστορικού και λαογραφικού μας μουσείου, επισημαίνουμε ότι οι διδακτικοί και μορφωτικοί σκοποί και  στόχοι της επίσκεψης ενός σχολείου επιτυγχάνονται στο μέγιστο βαθμό όταν υπάρχει και η κατάλληλη προετοιμασία, κυρίως από τους εκπαιδευτικούς, κάτι που μέχρι τώρα συνέβη ελάχιστες φορές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η προετοιμασία αυτή και οι μαθητικές δραστηριότητες  μπορούν να ακολουθήσουν τα εξής στάδια:

Προγραμματισμός της επίσκεψης από την αρχή  ακόμη του χρόνου.
Επισκέπτεται  ο  εκπαιδευτικός το μουσείο που πρόκειται να επισκεφθεί το σχολείο ή η τάξη του και επιλέγει τα εκθέματα  που ενδιαφέρουν τους μαθητές του και τη διδασκαλία του.
Αναθέτει  σε μαθητές ή ομάδες μαθητών επί μέρους εργασίες συλλογής  πληροφοριών για ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα και  αντικείμενα, οι οποίες μπορούν να ανακοινωθούν είτε στο μουσείο είτε στην τάξη, όχι πάντως με τη μορφή της παθητικής αντιγραφής και ανάγνωσης από τις εγκυκλοπαίδειες. Καταρτίζει  εκ των προτέρων  και μοιράζει στους μαθητές του ειδικά ερωτηματολόγια μέσα στο μουσείο, στοχεύοντας περισσότερο στην ανάπτυξη της παρατηρητικότητας και ευαισθησίας των μαθητών του. Οι μαθητές συμπληρώνουν τα ερωτηματολόγια και εφόσον τούτο είναι εφικτό φωτογραφίζουν ή σχεδιάζουν εκθέματα με βάση το προκαθορισμένο κριτήριο της θεματικής τους ενότητας. Μετά την επιστροφή στο σχολείο οι μαθητές, με τη βοήθεια του δασκάλου τους,  συγκρίνουν και συζητούν τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου καθώς επίσης παρουσιάζουν και συζητούν  τα θέματά  τους στην  τάξη. ( π.χ. με αφορμή τα εργαλεία παλαιότερων εποχών που κατέγραψαν, φωτογράφισαν ή σχεδίασαν, συζητούν για τα επαγγέλματα, τα συγκρίνουν με τα σημερινά και αναζητούν τις αιτίες των όποιων αλλαγών). Με βάση όλα τα παραπάνω εκτιμούμε ότι αξιοποιώντας μια καλά προετοιμασμένη και οργανωμένη επίσκεψη και ξενάγηση  σε ένα ιστορικό και λαογραφικό μουσείο ο επισκέπτης - μαθητής: Μαθαίνει  να σέβεται και να εκτιμά τις συλλογικές προσπάθειες, τους αγώνες και γενικά την κάθε είδους δραστηριότητα των ανθρώπων που έζησαν παλιότερα στο χωριό ή την πόλη του.
Γνωρίζει κι έτσι  αγαπά περισσότερο το περιβάλλον του. Καλλιεργεί την παρατηρητικότητά του και την έμφυτη ερευνητική του ικανότητα, γιατί έχει την ευκαιρία να μελετήσει άμεσες  πηγές της ιστορικής και πολιτιστικής του κληρονομιάς.
Συνειδητοποιεί τη συμβολή των ανθρώπων του άμεσου περίγυρού του και κατ' επέκταση και την προσωπική του συμμετοχή στη δημιουργία της ιστορίας.
Διαμορφώνει πιο ολοκληρωμένη προσωπική, κοινωνική και εθνική ταυτότητα.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου