Το μαθητικό πηλήκιο

 

Το Μαθητικό Πηλήκιο – Σήμα Τιμής και Μνήμης

[Του Τάκη Ευθυμίου]

Στην κιτρινισμένη από τον πανδαμάτορα χρόνο ασπρόμαυρη φωτογραφία  του 1963 από το Γυμνάσιο Αγίου Γεωργίου Φθιώτιδας, οι μαθητές παρελαύνουν φορώντας το πηλήκιό τους με σοβαρότητα και υπερηφάνεια. Το βήμα τους είναι ρυθμικό, τα πρόσωπά τους σφιγμένα, και στο μέτωπο καθρεφτίζεται όχι μόνο η παιδική ηλικία, αλλά κι ένα ολόκληρο ήθος εποχής. Το μαθητικό πηλήκιο δεν ήταν ένα απλό κομμάτι στολής· ήταν ένα σύμβολο τιμής, πειθαρχίας και συλλογικής ταυτότητας.

Η ιστορία του πηληκίου ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν το ελληνικό σχολείο προσπαθεί να αποκτήσει ενιαία μορφή και να εμφυσήσει στους μαθητές το πνεύμα της ευταξίας και της αξιοπρέπειας. Το πηλήκιο, εμπνευσμένο από τα στρατιωτικά πρότυπα της εποχής, φοριόταν με τον ίδιο σεβασμό που ένας στρατιώτης φορεί το πηλήκιό του. Στο χείλος του πηληκίου λαμπύριζε το εθνόσημο και το σήμα του σχολείου ΓΑΓ κι από κάτω, στις ψυχές τους, το άγγιγμα μιας εποχής που πίστευε πως η παιδεία ήταν ιερή τελετή.   Θύμιζε ότι ο μαθητής δεν εκπροσωπούσε μόνο τον εαυτό του, αλλά και έναν θεσμό: τη γνώση, την πατρίδα, το μέλλον.

Κατά τον Μεσοπόλεμο και τις δεκαετίες που ακολούθησαν, το πηλήκιο έγινε σχεδόν ιερό. Κανένας μαθητής δεν τολμούσε να εμφανιστεί χωρίς αυτό· ακόμα και οι πιο φτωχοί φρόντιζαν να το έχουν καθαρό, γυαλισμένο, ευθυγραμμισμένο. Οι δρόμοι γέμιζαν κάθε 25η Μαρτίου και 28η Οκτωβρίου με σειρές μαθητών που παρήλαυναν με πειθαρχία, όλοι ίδιοι, όλοι ίσοι. Ήταν μια στιγμή συλλογικής περηφάνειας, ένα μάθημα σεβασμού που ξεπερνούσε τα βιβλία.

Όμως με το πέρασμα του χρόνου, οι εποχές άλλαξαν. Η δεκαετία του ’60 και κυρίως του ’70 έφερε νέες ιδέες, αμφισβήτηση, πνεύμα ελευθερίας. Το πηλήκιο, που κάποτε θεωρούνταν σύμβολο ευπρέπειας, άρχισε να μοιάζει με σημάδι καταναγκασμού. Το 1982, με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, το μαθητικό πηλήκιο καταργήθηκε επίσημα — μαζί του έσβησε και μια ολόκληρη εικόνα του ελληνικού σχολείου.

Κι όμως, όσοι το φόρεσαν θυμούνται ακόμη την αίσθησή του. Το βάρος του πάνω στο κεφάλι, τον ήχο της κονκάρδας που χτυπούσε όταν φυσούσε, τη συγκίνηση της παρέλασης κάτω από τη σημαία. Γιατί το πηλήκιο δεν ήταν απλώς ένα σύμβολο πειθαρχίας· ήταν και ένας τρόπος να μαθαίνεις την αξία της συμμετοχής, της προσπάθειας, της υπευθυνότητας.

Σήμερα, το μαθητικό πηλήκιο ζει μόνο σε κιτρινισμένες φωτογραφίες και σε αναμνήσεις. Μα κάθε φορά που το βλέπουμε, μας θυμίζει μια εποχή που η παιδεία είχε τελετουργία, που το σχολείο δεν ήταν απλώς χώρος μάθησης, αλλά ένα μικρό εργαστήριο ήθους. Ένα καπέλο που χωρούσε, με τον τρόπο του, ολόκληρη την ψυχή μιας γενιάς!