Ο ΦΘΙΩΤΙΚΟΣ ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΣ
Του Περικλή Φύκα από το βιβλίο του: «Ο Τυμφρηστός που αγαπήσαμε»
Οι Θεοί, η φύση, οι μύθοι και η Ιστορία
φερθήκανε με πολύ μεγάλη απλοχεριά
στο πλέον αποξεχασμένο και ακριανό
αυτό κομμάτι της φθιωτικής γης και κοιλάδας.
Ο δημιουργός και οι αέναες και μακροχρόνιες φυσικές διεργασίες και διαδικασίες ευεργέτησαν πλουσιοπάροχα τις πλαγιές του Ανατολικού Τυμφρηστού και επροίκισαν και επριμοδότησαν, με ξεχωριστή υπεραξία, τον τόπο και τους ανθρώπους του. Σπάνια, είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις που καταγράφει η χωρογεωγραφία, ώστε ένα ορεινό κομμάτι γης, ένα πολύχρωμο ξεχωριστό οικοσύστημα να φωτογραφίζει και να βάζει τη σφραγίδα του σε μια πλειάδα ορεινών χωριών με κοινή πανάρχαια καταγωγή, καθαρότητα γλώσσας, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, μόχθο, κόπο, ιστορικά γεγονότα και πολεμικούς αγώνες, ειρηνικά έργα, σύγχρονη παρουσία και δραστηριότητα!
Κάστρα, εκκλησίες, παραδοσιακοί οικισμοί, χοροστάσια, βρύσες, λιθόστρωτα, αγροικίες, εξωκκλήσια, παμπάλαια γεφύρια, φιδίσια μονοπάτια, ελατιάδες, δρυοδάση, καστανόλογγοι, βαθύσκιωτα πλατάνια, απόκρημνες ρεματιές, βουνά θεόχτιστα, διάσελα, νεφοσκεπής πανύψηλες κορφές, φωτεινά ξέφωτα, λογγές, καλλιεργημένα μικροχώραφα, πλούσια χορτολίβαδα, πολύχρωμες πανέμορφες βουνοπλαγιές, πολυάριθμη πανίδα και χλωρίδα!
Κι όλα αυτά ενταγμένα και αξιολογημένα σε μια περιοχή που παρουσιάζει σπάνια συνοχή και ουρανόπεμπτη αρμονία, σε μια περιοχή που είναι από τη φύση της και μπορεί να καταστεί, κάποια στιγμή, αυτάρκης και αυτοδύναμη. Σε μια περιοχή όπου οι οικισμοί της, μεγάλοι και μικροί, ημιορεινοί και ορεινοί, καλύπτουν σφαιρικά και πολυμερώς, σε όλο το μήκος και το πλάτος, όλο το φάσμα της οργανωμένης κοινωνικής ζωής και τους οικονομικούς - παραγωγικούς της παραμέτρους.
Ας αφήσουμε όμως, από εδώ και πέρα, τον οδοιπόρο και τραγουδιστή της Φθιώτιδας, της δεκαετίας 1950 - 1960, τον Σεραφείμ Τσιτσά, να μας περιγράψει τον ίδιο αυτό χώρο και με τον δικό του τρόπο: «Ίσως είναι τα ωραιότερα χωριά της Φθιώτιδας. Οι εναλλασσόμενες αποχρώσεις του πράσινου της άγριας χλωρίδας, το βαθύ γαλάζιο των ελατιάδων, το κιτρινοπράσινο των δρυμώνων, το ξανθό των πλατανιάδων και η χρυσαφένια άνθιση των καστανόλογγων - μέσα στους αρμονικότατους κυματισμούς των εξάρσεων των βουνών - συνθέτουν μια συμφωνία γραμμών, χρωμάτων, μορφών, απαράμιλλη σε αισθητική απόλαυση. Μία πράσινη ειρήνη κυριεύει την ψυχή του επισκέπτη, που νιώθει τον εαυτό του εκμηδενισμένο μέσα στο θάμπος της φύσεως. Υπεράνω του φαντασμαγορικού αυτού τοπίου υψώνεται μεγαλόπρεπα ο ανυπόταχτος πάλλευκος όγκος του Τυμφρηστού, τόσο απότομα, ωσάν εκείνη τη στιγμή να προσπαθεί ν’ απαλλαγεί από τα δεσμά της ύλης του, για να βυθιστεί μέσα στο γαλάζιο φως των αιθέρων. Την εξαίσια ομορφιά αυτού του βουνού ψάλλει και η δημοτική μας μούσα:
Βελούχι μου περήφανο, Οξιά ζωγραφισμένη
λιώστε τα χιόνια γλήγορα να χορταριάσει ο τόπος
να βγούνε οι Βλάχοι στα βουνά, να βγουν κι οι βλαχοπούλες
να βγουν και τα βλαχόπουλα λαλώντας τις φλογέρες.
Ο τοπικός θρύλος τοποθετεί αντίκρυ, σε μια δευτερεύουσα κορφή του βουνού, μαρμαρωμένη τη μορφή του Δία, που αγναντεύει προς τους τόπους της όμορης Θεσσαλίας, προς τα πανάρχαια ανάκτορα του Ολύμπου, σαν άλλος Προμηθέας Δεσμώτης, που τον ξεθρόνισε η επιβλητική γοητεία του Ναζωραίου. Η ανάγλυφη μορφή του αρχαίου θεού, όπως την εσμίλεψαν «όμβροι και υετοί» και αστραπόβροντα χιλιάδων χρόνων, δείχνεται με σεβασμό στους ξένους διαβάτες. Τόσο ήρεμη και συμπαθητική η μορφή του θλιμμένου αρχαίου θεού, που την ατενίζει ο ταξιδιώτης ευλαβικά, δίχως τις αστραπές και τις βροντές του Σινά»1.
Και σ’ όλα μέσα αυτά, το πιο μεγάλο χωριό της περιοχής ο ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΣ, το πάλαι-ποτέ Πέρα Κάψι, κρατάει δεξιά του το προεπαναστατικό και διαλελυμένο σήμερα Μουτζουράκι, του οποίου οι σημερινοί Τυμφρηστιώτες νιώθουνε, έργω και λόγω, φύσει και θέσει, καθολικοί διάδοχοι, κληρονόμοι και συνεχιστές. Ακοίμητος φρουρός, Ακρίτας της Φθιώτιδας, με τους δυναμικούς του κατοίκους, τους δύσκολους αλλά πάντα πρόθυμους, φιλότιμους, φιλόξενους και πάντα προσδραμόντες. Ζωντανό χωριό, που το κάνει ακόμα πιο δυνατό η πλεονεκτική του θέση πάνω στον κύριο άξονα της εθνικής οδού Λαμίας - Καρπενησίου, με αξιοπρόσεκτη υποδομή, με λυμένα πάρα πολλά προβλήματα, με Δημοτικό Σχολείο και Νηπιαγωγείο, Αγροτικό Ιατρείο, με αξιόλογο και πολυπληθές ανθρώπινο εργατικό δυναμικό, κύτταρο μιας μικρής αλλά σύγχρονης κοινωνίας, που αποτελεί τη μελλοντική μοναδική ελπίδα μίας ευρύτερης αντίστοιχης κοινωνίας, που ακολουθεί φθίνουσα πορεία και έπαψε προ πολλού να ελπίζει. Με το θαλερό κοινοτικό του ελατοδάσος, πηγή πλούτου και ευμάρειας, τα δρυοδάση, τους καστανεώνες, τα περιβόλια, τους υδραύλακες και τις δενδροκαλλιέργειες. Στα αριστερά του κρατάει την προπολεμική παλαιά Μεσαία Κάψη, ερειπωμένη σήμερα, που ωστόσο τους κατοίκους της τους συνέδεαν πολλά πράγματα με εκείνους του Τυμφρηστού.
Πιο κάτω η μικρή Μεσαία Κάψη με τα λίγα σπίτια, διάδοχος ωστόσο πλούσιας κληρονομιάς και ενός παλιού χωριού, που τα λιγοστά εναπομείναντα σημάδια του χάνονται στο πράσινο και την οργιώδη βλάστηση.
Πιο πέρα η Μεγάλη Κάψη, ένα πολύ παλιό μεγάλο χωριό που αναπολεί εκείνα τα “δοξασμένα χρόνια”. Η γεωγραφική θέση και ο προσανατολισμός του το αναδεικνύουν σήμερα ως το κατεξοχήν αντιπροσωπευτικότερο θέρετρο της περιοχής, που δεν προσέχθηκε όσο θα έπρεπε και όσο θα του άξιζε. Μία πρωτοποριακή προσπάθεια που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του εξήντα, για τη δημιουργία τουριστικής υποδομής, πολλά υποσχόμενης, ανεκόπη στη συνέχεια άδοξα και απότομα, προφανέστατα γιατί δεν υπήρξαν άξιοι συνεχιστές και διάδοχοι.
Παρά δίπλα η Μερκάς, η πάλαι ποτέ Μυριάς, χωριό με δικιά του αυτόνομη πορεία, χτυπημένο κι αυτό βέβαια από την εσωτερική αστική μετανάστευση, με απόδημους όμως που ο πλούτος, η προκοπή και ακτινοβολία τους, αντικαθρεπτίζεται και αντανακλάται στο πλήθος των σύγχρονων οικοδομών της και την ποιότητα της κατασκευής τους.
Και πως θα μπορούσε να διέλθει κανείς αυτό το σημείωμα, παραλείποντας και αγνοώντας την καρδιά του Φθιωτικού Τυμφρηστού, το αποξεχασμένο και λησμονημένο Μαυρίλλο; Την πρωτεύουσα του πάλαι ποτέ Δήμου Τυμφρηστού, την πλούσια νερομάνα του Ανατολικού Τυμφρηστού, με το αρχαίο Κεφαλόβρυσο, τον κύριο τροφοδότη των πηγών του Σπερχειού, “με τα εργαστήρια της φωτιάς”, τους μπαρουτόμυλους, την πλούσια μοναδική Ιστορία της περιοχής, τον Άγιο Δημήτριο, το Μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, το ξεχωριστό φυσικό περιβάλλον. Εκεί στις πλαγιές του Τυμφρηστού υπό τα βλέμματα των θεών και των ηρώων, περιφρονημένο από την Πολιτεία το Μαυρίλλο, δείχνει τον δρόμο της αξιοπρέπειας και της υπερηφάνειας.
Στην άλλη άκρη, στο σύνορο με τη διασέλα του Αϊ Λιά, που διαχωρίζει τη Φθιώτιδα από την Ευρυτανία, κείται το Νεοχώρι. Πολυπληθές και εύρωστο οικονομικά χωριό παλιότερα, με ισχυρό μεταναστευτικό ρεύμα, ησυχάζει σήμερα και ιδιωτεύει.
Αντικριστά μέσα από δύσκολες προσβάσεις και περάσματα, στη βάση του “Ζυγού”, στον πόδα αυτής της “Ορεινής Λεωφόρου”, η Πιτσιωτά και το Περίβλεπτο φυλάττουν Θερμοπύλες.
Το Δίκαστρο και το Παλιόκαστρο, πανάρχαιοι οικισμοί που η αφετηρία τους χάνεται στο χάραμα των ιστορικών μας χρόνων, διαφέντευαν, πάντα, με τα Κάστρα τους τον Φθιωτικό κάμπο, αλλά και ελέγχανε τους παρόχθιους δρόμους και τους αυχένες που οδηγούσανε στη γειτονική Ευρυτανία.
Τέλος ο Αϊ Γιώργης, το κεφαλοχώρι του Φθιωτικού Τυμφρηστού, σημαντικότατος διαμετακομιστικός εμπορικός σταθμός στα χρόνια του μεσοπολέμου, η κεντρική σημερινή οικιστική ενότητα, με οικονομική κίνηση, εκπαιδευτικό κέντρο με Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο, γραφείο ΕΛΤΑ και την Αγροτολέσχη. Και δεν είναι τυχαίο, το ότι δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε εκεί όπου συμβάλλουν οι δύο κύριοι κλάδοι των πηγών του Σπερχειού, εκεί όπου συναντάται και διοχετεύεται όλο το ανθρώπινο δυναμικό των υπόλοιπων χωριών.
Και με πιο τρόπο θα ήτανε δυνατόν να περιγράψει κανείς τον Φθιωτικό Τυμφρηστό, έστω και μέσα από ένα μικρό σημείωμα, χωρίς να αναφέρει το εξαρτημένο μεν από τον Άγιο Γεώργιο αλλά αυθύπαρκτο Νεοχωράκι, τον πρεσβευτή και υποδοχέα του Ανατολικού Τυμφρηστού, την Εδέμ της Δυτικής Φθιώτιδας, τον τροφοδότη, με τις πρώιμες καλλιέργειες, όχι μόνο του δικού μας ορεινού όγκου, αλλά και του πολυάνθρωπου και πλησιόχωρου Καρπενησιού.
Ο γεωγραφικός χώρος του Ανατολικού Τυμφρηστού κατείχε πάντα ξεχωριστή θέση στα ιστορικά γεγονότα της περιοχής, καθώς αποτελεί, από τα πανάρχαια χρόνια, το φυσικό σύνορο της Φθιώτιδας με τη γειτονική Ευρυτανία, ιδιαίτερα το βουνό Τυμφρηστός, το χιλιοτραγουδισμένο Βελούχι, του οποίου η προέλευση του ονόματος επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Τη λέξη Τυμφρηστός τη συναντάμε σε πολλούς συγγραφείς και σαν Τυφρηστός, οι ειδικοί λένε ότι ο τύπος αυτός είναι και ο πιο σωστός. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Τυμφρηστός (Τυφρηστός) πήρε το όνομά του από τον Βασιλιά Τυμφρηστό που ήταν γιος του Σπερχειού. Έχτισε λένε μάλιστα και πόλη στις όχθες του ποταμού προφανώς για να τιμήσει τον πατέρα του. Ο Παυσανίας μας δίνει και μίαν άλλη πληροφορία, ότι δηλαδή πόλη με το όνομα Τυμφρηστός υπήρχε και στην Πελοπόννησο, στην Μαιναλία Αρκαδία. Δεν ξέρουμε ποιος συνδετικό κρίκος μπορεί να υπάρχει πίσω απ’ αυτές τις δύο πόλεις. Ίσως να προέρχονται από μετακινήσεις του πληθυσμού στους προϊστορικούς χρόνους.
Ο αείμνηστος Ιωάννης Βορτσέλας στο περισπούδαστο έργο του “ΦΘΙΩΤΙΣ” (η προς Νότον της Όθρυος, Αθήνα 1907), αποδίδει στον Τυμφρηστό τα επίθετα «Τυμφρηστόν Λέπας», «Τυμφρήστειος Πάγος» και «Τυμφρήστειον αίπος». Λέπας, δε, σημαίνει «ορεινή τραχύτης» και «Τυμφρήστειον αίπος» θα πει «Τυμφρήστεια κορυφή». Τέλος θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν μνημονεύαμε και την άποψη του μεγάλου Τυμφρήστειου Μαυριλλιώτη, Δημήτριου Αινιάνα, για την ετυμολογία της λέξης Τυμφρηστός. Σαν κύριο συνθετικό της λέξης Τυμφρηστός θέλει το Τύμφη, που προέρχεται το τύμβος. Τύμβος, δε, σημαίνει ύψωμα πιο πάνω από τα γύρω πράγματα. Και στην αλήθεια ο Τυμφρηστός είναι το ψηλότερο βουνό από τα γύρω, την Οίτη και την Όθρυ.
Μέχρι εδώ έφθαναν οι Αχαιοί Φθιώτες, στο Μαυριλλιώτικο κεφαλόβρυσο, την κυριότερη πηγή του ποταμού Σπερχειού, λέγεται ότι βρισκόταν το θερινό ανάκτορο του Πηλέα.
Μετά τα Τρωϊκά υπερισχύει στην περιοχή άλλο ισχυρό Ελληνικό φύλο, οι Αινιάνες, ο ανατολικός Τυμφρηστός γίνεται η κοιτίδα τους, ο φυσικός τους χώρος, από όπου εξαπλώνονται στη συνέχεια σ’ όλη τη Δυτική Φθιώτιδα.
Ελληνικός παραμένει ο χαρακτήρας της περιοχής για χιλιάδες χρόνια, ούτε η Φραγκοκρατία, ούτε η μακρόχρονη Τουρκοκρατία, ούτε άλλος ξενικός παράγοντας κατορθώνει να αλλοιώσει τον χώρο αυτό. Ιδιαίτερα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ισχυροποιούνται οι σημερινοί οικισμοί και ενισχύεται ο αυτόνομος χαρακτήρας της περιοχής. Ξεχωριστά του γνωρίσματα, η καθαρότητα της γλώσσας και ο γνήσιος Ελληνικός φυλετικός τύπος. Παράγοντες που αναπτύσσονται και δημιουργούνε σ’ ένα φυσικό περιβάλλον αφάνταστης ομορφιάς, φυσικού πλούτου και έντονης κοινωνικής δραστηριότητας. Ο Μαυριλλιώτης λόγιος, αγωνιστής του 1821 και κοινωνικός οραματιστής Δημήτριος Αινιάν, υιός Παπα-Ζαχαρία, σε υπόμνημά του, αμέσως μετά την επανάσταση, προς την Μικτή Ελληνική Επιτροπή, για το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Περιοχής, διατυπώνει τα εξής: «Οι Τούρκοι ουδέποτε επάτησαν τον Τυμφρηστό, εισέπραττον, όμως, οι Σπαχήδες τα δοσίσματα κανονικά». Και αργότερα, ο ίδιος, στο βιβλίο του «Αναμνήσεις μιας θερινής νυκτός εν Υπάτη», για ό,τι προηγήθηκε και ακολούθησε της Τουρκικής κατάκτησης, γράφει χαρακτηριστικά: «Ανθίστατο οι Τυμφρήστιοι μέχρι τέλους και δεν υπετάγησαν διά των όπλων, αλλά διά συνθήκης, εξασφαλίσαντες τοιουτοτρόπως αυτονομία και προνόμια».
Έτσι πορεύονταν οι Τυμφρήστιοι για εκατοντάδες χρόνια, άλλοτε μέσα από ειρηνικά έργα και άλλοτε μέσα από τον πόλεμο και τις έριδες. Πότε ριζωμένοι βαθιά στη γη τους και πότε ξενιτεμένοι και πολυταξιδεμένοι, πότε μέσα από ψυχικές ανατάσεις και μεγαλοσύνες, αλλά και πτώσεις και εθνικές περιπέτειες. Μέσα από εμφύλιες διαμάχες αλλά και ειρηνικές περιόδους. Ρωμαλέα πορεία μέσα στον χρόνο, που δοκιμάζεται σήμερα για τους γνωστούς και αναπόφευκτους λόγους, που δημιούργησε η μεταπολεμική πορεία αυτού του τόπου.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου