Ο Διόνυσος των Δολόπων

Ήταν ο Διόνυσος  θεός

και των Δολόπων;
(του Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή, Αντιστρατήγου ε.α.)

Στην τοποθεσία κάστρο Γλα, του χωριού Χόχλια Ευρυτανίας, όπου  υπήρχε πόλη-ακρόπολη των Δολόπων, βρέθηκε τυχαία από μια αγρότισσα, το 1935, ένα αγαλματίδιο του Θεού Διόνυσου. Είναι από χαλκό, παριστάνει τον Διόνυσο,  αγένειο, στεφανωμένο  με  κισσό,  με  κοντό   χιτώνα,  με δέρμα  ελαφιού  στη  μέση  και  ψηλές  ενδρομίδες,  έχει ύψος 0,48 μ, λείπει το δεξί χέρι του και ανήκει στην κλασική ή ελληνιστική περίοδο. Σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. 

Η εύρεση του αγαλματιδίου έθεσε ένα ερώτημα:  αν ο Διόνυσος ήταν και  θεός των Δολόπων ή αν και οι Δόλοπες στη περί τον Τυμφρηστό χώρα τους  λάτρευαν το θεό Διόνυσο; Υποστηρίχθηκαν και οι δύο απόψεις.  Μερικοί ισχυρίζονται, ότι οι Δόλοπες λάτρευαν το θεό Διόνυσο και ότι το αγαλματίδιο ανήκε σε χώρο λατρείας του και άλλοι, ότι  το  αγαλματίδιο  δεν ανήκε σε χώρο λατρείας του Διόνυσου, ότι το μετέφεραν  οι Δόλοπες στη χώρα τους,  ως λάφυρο, σε κάποια από τις επιδρομές τους.

     Την απάντηση θα πιθανολογήσουν και ίσως να τεκμηριώσουν  τα ιστορικά  και θρησκευτικά στοιχεία  της  ζωής  και δράσης των  Δολόπων.   Θα αναφέρω περιληπτικά, μερικά, τα κυριότερα, από αυτά τα στοιχεία.       

     To κάστρο Γλα ανήκε από την Μεσο-Ελλαδική περίοδο στη χώρα των Δολόπων και ήταν πόλη-ακρόπολη. Η χώρα των Δολόπων ήταν ορεινή και άγονη και οι κάτοικοι έζων  από θήρας και ληστείας, ελήζοντο αλλήλους, ζούσαν από το κυνήγι και τις αρπαγές γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, αλλά και από τις επιδρομές τους στις πεδινές περιοχές του Σπερχειού και της Θεσσαλίας, που ήταν και κοιτίδες λατρείας του Διόνυσου.

    Ο Διόνυσος, κατά την μυθολογία, ανατράφηκε στην πόλη  Νύσσα της Φθιώτιδας και η Θεσσαλία ήταν ένας από τους τόπους της λατρείας του. Στη Λάρισα  βρέθηκαν: ένα μαρμάρινο αγαλματίδιο, που παριστάνει το Διόνυσο, σε μικρή ηλικία να κρατά ένα τσαμπί σταφύλι και μια λίθινη κεφαλή αγάλματος, με κισσό στο κεφάλι, που ανήκει  στο θεό Διόνυσο. 

  Οι Δόλοπες  ήταν λαός θρησκευτικός και ένα από τα δώδεκα φύλα, που συνίδρυσαν τις Αμφικτιονίες της Πυλαίας ή Θερμοπυλών και των Δελφών. Λάτρευαν το θεό Σπερχειό στις πηγές του ποταμού Σπερχειού, καθώς και  τη θεά Δήμητρα στην Ανθήλη και το Θεό Απόλλωνα στους Δελφούς. Συμμετείχαν στα συνέδρια και στις ιερές τελετές των Αμφικτιονιών, με δύο αντιπροσώπους τους, τον Πυλαγόρα και τον Ιερομνήμονα και ορκίζονταν να μην ιεροσυλούν.  «Aν τις ή συλά  τα του θεού  ή συνειδή τι, ή βουλεύση τι κατά των ιερών….. τιμωρήσειν και χειρί και ποδί και φωνή  και πάση δυνάμει», όριζε ο  όρκος τους, όρκος των Αμφικτιονιών.

 Έλαβαν ενεργό μέρος σε όλους τους ιερούς πολέμους που κήρυξαν οι Αμφικτιονίες κατά των ιερόσυλων του Μαντείου των Δελφών. Πολέμησαν, με τα άλλα φύλα των Αμφικτιονιών,  εναντίον όλων των φύλων και λαών, που επιχείρησαν να εκμεταλλευθούν τα ιερά κτήματα ή να αρπάξουν τα ιερά αναθήματα του Μαντείου των Δελφών ή να θέσουν το Μαντείο υπό την κυριαρχία τους. Ήταν λαός αποδεδειγμένα  κατά της ιεροσυλίας.  

    Ο Διόνυσος ήταν ένας από τους δώδεκα Θεούς των Ελλήνων και λατρεύονταν όλα τα ελληνικά φύλα. Τη λατρεία του διέδωσαν στους Δόλοπες, όπως  και στα άλλα φύλα,  οι πλανόδιοι προφήτες του, που διέσχιζαν  από την γεωμετρική περίοδο την Ελλάδα, προς διάδοση της λατρείας του Θεού  Διόνυσου. Οι λάτρες του Διόνυσου «μαζεύονταν τις νύχτες στα βουνά…, όπου χόρευαν υπό τους ήχους κυμβάλων και αυλών, έτρωγαν από τα ιερά σφάγια… και συχνά έπεφταν σε ένα είδος μαντικής έκστασης…».

     Το αγαλματίδιο του Διόνυσου που βρέθηκε στην περιοχή Γλα, έχει πολλά κοινά  χαρακτηριστικά με τα αγαλματίδια του Διόνυσου, που βρέθηκαν στην περιοχή της Λάρισας και αλλαχού, όπως τσαμπιά σταφυλιών, κισσό στο κεφάλι, κ. α. Η θέση, εξ άλλου,  όπου βρέθηκε, εντός πόλης-ακρόπολης των Δολόπων, επιμαρτυρεί ότι  ήταν αντικείμενο λατρείας  και όχι λάφυρο.              

     Τα στοιχεία της ζωής και δράσης των Δολόπων  καταδεικνύουν, ότι οι Δόλοπες ήταν λαός θρησκευτικός, μέλος των Αμφικτιονιών των Ελλήνων που λάτρευε τους Θεούς  των αρχαίων Ελλήνων και πολέμησε κατά των ιερόσυλων και δεν πιθανολογούν, ότι ήταν λαός, που άρπαζε κατά τις επιδρομές του, ως λάφυρα, λατρευτικά ιερά αντικείμενα, ούτε  έχουν καταγραφεί  ποτέ  τέτοιες ιστορικές μαρτυρίες.

  Η απάντηση επομένως στο ερώτημα που τέθηκε είναι:  ο θεός Διόνυσος λατρεύονταν  και από  τους  περί τον Τυμφρηστό  Δόλοπες, με ιεροτελεστίες, όπως και στις άλλες περιοχές της Ελλάδας και το αγαλματίδιο, που βρέθηκε  στην  πόλη-ακρόπολη  ή κάστρο Γλα των Δολόπων ανήκε σε χώρο λατρείας από τους Δόλοπες του θεού  Διόνυσου.

Ο Διόνυσος της Χόχλιας

(του Ηλία Τσέλου: Nature of Roumeli)

Ένα από τα μικρά αριστουργήματα του Εθνικού Αρχαιο-λογικού Μουσείου μας  είναι και ο χάλκινος Διόνυσος της Χόχλιας, έργο του 2ου αιώνα π.Χ. στην δημιουργία του οποίου «διαφαίνεται εξάρτηση από Αργεία πρότυπα, και ίσως κάποια επιβίωση του Πολυκλείτειου κανόνα μετασχηματισμένου σε ένα πολύπλοκο ελληνιστικό σχήμα από έναν Αργείο χαλκοπλάστη». (Γενικός οδηγός του μουσείου, έκδοση 1979).
Ο νεαρός θεός "ενδύθηκε το μέταλλο" την ώρα που  βαδίζει. Φορεί κοντό χιτώνα και νεβρίδα (δέρμα νεαρού ελαφιού). Στα πόδια φέρει ενδρομίδες (μπότες). Είναι στεφανωμένος με κλαδί κισσού τα φύλλα του οποίου ανεμίζουν, ενώ στο πλάι του προσώπου του κρέμονται τσαμπιά σταφύλια. Στο αριστερό του χέρι (που επισκευάστηκε ήδη στην αρχαιότητα) πρέπει να κρατούσε κάνθαρο ενώ στο δεξί, που έχει χαθεί, μάλλον έφερε τον θύρσο  (κλαδί νάρθηκα με φύλλα κισσού και αμπέλου και μία κουκουνάρα στην κορυφή). Το εκπληκτικό αλλά τυχαίο αυτό εύρημα, προέρχεται από τον άγνωστο και ανεξερεύνητο οικισμό του  Γλα, κοντά στη Χόχλια της Ευρυτανίας, όπου οι τοπικές φήμες τοποθετούν και άλλα σημαντικά έργα τέχνης (όπως μία χάλκινη κεφαλή φιλοσόφου) τα οποία δυστυχώς πήραν τον δρόμο της αρχαιοκαπηλίας και της λήθης. 

Η ασθμαίνουσα νεοελληνική πολιτεία, τοις κείνων ρήμασιν πειθόμενη, κατάφερε μόνο να «φυτέψει» μερικές κεραίες  τηλεφωνίας πάνω στον ξεχασμένο και απροστάτευτο αρχαιολογικό  χώρο. Ποια σημασία μπορεί να έχει για τους ηγήτορές μας (τρομάρα τους) ένας ξεχασμένος Ευρυτάνας θεός; Μπορεί να εξασφαλίσει την επανεκλογή τους; Φοβάμαι ότι είναι κομμάτι  δύσκολο…Οπότε κακό του κεφαλιού του!! Δυστυχώς και ως λιγούρηδες προγονικοί μεταπράτες, αποδειχτήκαμε ανίκανοι.
Κλεπταποδόχοι  μόνο  μπορέσαμε να γίνουμε, αλλά κι εκεί έχουμε μείνει μεταξεταστέοι…

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου