Η εικόνα της Παναγίας Δικάστρου

H  Εικόνα της Παναγίας 
του Δικάστρου

[Του Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή, Αντιστρατήγου ε.α.]

Η Εικόνα της Παναγίας  του Δικάστρου  (Τέμπλο)

           Η Εκκλησία της Παναγίας Δικάστρου

        Η Εκκλησία της Παναγίας Δικάστρου  είναι  η αρχαιότερη στο Δίκαστρο και στην ευρύτερη περιοχή Τυμφρηστού. Πρωτοκτίστηκε, το 1450, από τους Χριστιανούς των πεδινών οικισμών  της Επισκοπής Υπάτης, που κατέφευγαν στις «αποκλείστρες» της περιοχής Δικάστρου, για να διασωθούν  από τις σφαγές,  την αιχμαλωσία και τον εξισλαμισμό, κατά τις συνεχείς και εξοντωτικές  επιδρομές των Τούρκων.

         Κτίστηκε στη νότια πλευρά της πόλης-ακρόπολης των Δολόπων (κάστρο κορφή-τσούκα), όπου υπήρχε αρχαίος ναός. Στην επιλογή της θέσης συνέτρεξαν και συνυπήρξαν σπουδαίοι παράγοντες. Η ασφαλής από τις επιδρομές των Τούρκων τοποθεσία (αποκλείστρες-κάστρο), ή  οίκηση και συνοίκηση κατοίκων και προσφύγων και μια Βυζαντινή Διάταξη του Ιουστινιανού, από τον 6^ο αιώνα, που όριζε, «να κτίζονται οι χριστιανικοί  Ναοί, πάνω σε αρχαίους Ναούς».

  

Ο πέρα-Μαχαλάς Δικάστρου, η Εκκλησία της Παναγίας,

το κάστρο και οι αποκλείστρες (αεροφωτογραφία)

  

        Δεν κτίστηκε ως Εξωκλήσι. Κτίσθηκε ως ενοριακός Ναός, στον πέρα-Μαχαλά, για τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων και ήταν η πρώτη και μόνη  Εκκλησία του χωριού μέχρι το 1498, οπότε ανεγέρθη στον μεγάλο-Μαχαλά, ο Ναός του πολιούχου  Αγίου Γεωργίου Δικάστρου.  Η Εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Παναγία, «Παναγία του Δικάστρου» αποκαλείται, προστάτης και φρουρά ασφαλέστατη  του χωριού, «εν ειρήνη και  εν πολέμω».

    Ο Ναός Της έχει όλα τα χαρακτηριστικά της Βυζαντινής Ναοδομίας, που  καθιερώθηκαν, τον 9^ο αιώνα, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Φώτιο και τηρούνταν, έκτοτε, για τους ενοριακούς Ναούς των οικισμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έχει Είσοδο, με  υπέρθυρο  πέτρινο τόξο, Γυναικωνίτη  με διάζωμα (δεν διασώζεται σήμερα), κυρίως Ναό και Ιερό.

Η Εκκλησία της  Παναγίας  του Δικάστρου (δυτική όψη)

    Η Εκκλησία ήταν πάντοτε «ευπρεπής  και σεπτός Οίκος» της Παναγίας του Δικάστρου. «Πολλάκις επαλαιώθη και πολλάκις ανεκαινίσθη». Οι τελευταίες ανακαινίσεις έγιναν το 1909, με δαπάνες των ομογενών της Αμερικής  και το 2006 με δαπάνες της ομογενούς της Αμερικής Αικατερίνης Χαμπέρη. Σήμερα η Εκκλησία της Παναγίας είναι ένας «περικαλλής  Ναός και Προσκύνημα» στον πέρα-Μαχαλά του Δικάστρου.          

        H  Εικόνα της Παναγίας Δικάστρου

     Στην Κοίμηση και την Μετάσταση της Θεοτόκου είναι αφιερωμένη η επώνυμη Εικόνα του Τέμπλου της Εκκλησίας. Εορτάζει στις 15 Αυγούστου, την μεγαλύτερη από τις Θεομητορικές γιορτές της Ορθοδοξίας. Στην επώνυμη Εικόνα  εικονίζονται: η Κοίμηση και η Μετάσταση της Παναγίας, ο Χριστός, οι  δώδεκα Απόστολοι, τέσσερες Ιεράρχες, τέσσερες Άγγελοι, τέσσερες γυναίκες,  ένα Εξαπτέρυγο, η Τίμια Ζώνη και ο Άδης.

  Η Εικόνα είναι πολυπρόσωπη, πολυσύνθετη και εξαιρετικής αυτοδίδακτης εικονογραφικής τέχνης (nife art). Ο αυτοδίδακτος εικονογράφος, πιθανότατα, είχε ως πρότυπο την Σύνοψη των περιγραφών των  Εικόνων της Παναγίας, που συνέγραψε, τα έτη 1728-1733,  ο εκ Φουρνάς των Αγράφων, ιερομόναχος και εικονογράφος, Διονύσιος και περιέλαβε στο έργο του  «Ερμηνεία των Ζωγράφων»,  για την διευκόλυνση των  εικονογράφων.   

Ο ιερομόναχος και εικονογράφος  Διονύσιος,

 ο εκ Φουρνάς των Αγράφων (1670-1746)

   Είναι Εικόνα αχρονολόγητη και ανυπόγραφη. Εικονογραφήθηκε, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, κατά την ανακαίνιση της Εκκλησίας, ειδικά, για το Τέμπλο της Παναγίας, από θεόπνευστο εικονογράφο, που επέλεξε και καθοδήγησε ο μακαριστός ιερέας, δάσκαλος του Γραμματο-Διδασκαλείου Δικάστρου και Αρχιερατικός Επίτροπος Τυμφρηστού, παπα-Γρηγόρης Παπαδημητρίου. Η Εικόνα είναι εξαίσια,  δεν έχει «ούτε τι υπεράγαν, ούτε τι ενδεός» και αποτελεί «παντός του Ναού και πάντων  των κατοίκων  αγαλλίαμα».   

Ο   ιερέας και δάσκαλος  παπα-Γρηγόρης Παπαδημητρίου,

 ο εκ Δικάστρου (1859-1946)

        Η Παναγία, ο Χριστός,  οι Απόστολοι

     Στην εικόνα εικονίζεται η «Κοίμησις της Θεοτόκου». Η Παναγία κοιμάται σε εστρωμένη κλίνη, με σταυρωμένα τα χέρια Της (άπνους κείται, ηπλωμένη). Αριστερά Της εικονίζονται: ένας Άγγελος, ο Απόστολος Πέτρος να θυμιατίζει την Παναγία, τέσσερες Απόστολοι, τρείς Ιεράρχες και δύο γυναίκες και δεξιά Της: ένας Άγγελος, ο Απόστολος Παύλος να προσκυνά την Παναγία, πέντε Απόστολοι, ένας Ιεράρχης  και  δύο γυναίκες.

        Πάνω από την κλίνη εικονίζονται:  η Πύλη του Ουρανού ανοικτή (τη ενδόξω Κοιμήσει, οι ουρανοί επαγάλλονται)  και εντός της Πύλης,  ο Χριστός, να  κρατάει στο αριστερό Του χέρι την ψυχή  της Παναγίας (την θείαν ψυχήν ο Υιός αγκαλίζεται λαμπρώς), σε μορφή σπαργανωμένου μωρού (Υιέ και Θεέ μου παράλαβέ μου το πνεύμα). Δεξιά και αριστερά της Πύλης εικονίζονται δύο Άγγελοι και στην κορυφή της ένα Εξαπτέρυγο. Στο βάθος της Εικόνας   υπάρχουν  δύο αρχαιόπρεπα κτήρια.

       Οι τέσσερες Ιεράρχες, που παρευρέθηκαν στην Κοίμηση και εικονίζονται,  με ανοιχτά υμνολόγια στα χέρια τους, να υμνούν (ύμνοις ουρανίοις μελωδούσιν), είναι ο αδελφόθεος Ιάκωβος, ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης, ο Τιμόθεος και ο Ιερόθεος και οι τέσσερες γυναίκες συμβολίζουν το πλήρωμα της Εκκλησίας. Στα  πρόσωπα  όλων  είναι εμφανής η έκφραση της λύπης και της ελπίδας  (χαροποιόν πένθος),  για την Κοίμηση και Δόξα της Παναγίας.

        Η Παναγία, η Τίμια Ζώνη, ο Απόστολος Θωμάς

           Στην Εικόνα εικονίζεται και η  «Μετάστασις της Θεοτόκου». Η Παναγία  είναι  στον Ουρανό (τάφος και νέκρωσις ουκ εκράτησεν και από γής εις ουρανόν μεταβέβηκεν μεταστάσα εις αιώνιον ζωήν), όπου καθήμενη,  σε θρόνο, δωρίζει την Τίμια Ζώνη της στον Απόστολο Θωμά, (δεδώρησαι τω Αποστόλω Θωμά την πάνσεπτον Ζώνην, προς ακήρατον δόξαν), υμνούμενη υπό  δύο Αγγέλων. Αριστερά της Παναγίας εικονίζονται  έξι  και δεξιά  Της πέντε Απόστολοι,  να έρχονται, πάνω σε δύο σύννεφα, στη Γεσθημανή, για την κηδεία Της, οδηγούμενοι υπό δύο Αγγέλων (θεαρχίω νεύματι, πανταχόθεν οι θεοφόροι Απόστολοι υπό νεφών μεταρσίως αιρόμενοι).

      Στο κάτω μέρος της εικόνας εικονίζεται:  ένας Άγγελος,  να  τεμαχίζει  με το σπαθί του τον Άδη και τα κομμένα χέρια και το πρόσωπο  του  «δούλου της αμαρτίας και οπαδού της πλάνης»  Εβραίου Ιεφονία, που επιχείρησε να κρατήσει  στη γη το Σώμα της Παναγίας (του τολμήσαντος προσψαύσαι, απέκοψεν ο Αρχάγγελος τας χείρας  τρομερώς) και να εμποδίσει την Μετάστασή Της στους Ουρανούς,

           Εικόνα, ζωής, τιμής και μνήμης

      Η Εικόνα της Παναγίας Δικάστρου  είναι το διαχρονικό  Ιερό και Άγιο Προσκύνημα των  ευλαβών κατοίκων και Καύχημα μέγα και Τιμή και Ευλογία. Η Παναγία υμνείται ως όπλο σωτηρίας, τείχος απόρθητο, ισχύς και δύναμη στους πολέμους. Ως άτρωτος προστάτης, πρεσβεία θερμή, θεία σκέπη, ελέους πηγή, νόσων και τραυμάτων ίασης, στήριγμα αβοηθήτων, καταφύγιο και λύτρωσης  από τα δεινά και τις συμφορές της ζωής.

        Προς την Παναγία τους πέμπουν, τις παρακλήσεις, τις προσευχές, τις  δεήσεις, τις ευχαριστίες και τις  αιτήσεις  τους, οι απανταχού Δικαστριώτες, «ίνα μεσιτεύση αλήκτως προς τον Υιόν Της και Θεόν,  του αντικαταπέμψειν το άπειρον έλεος Του τοις τιμώσιν την Κοίμησιν και Μετάστασιν». Ο Σύλλογος των απανταχού Δικαστριωτών, επίσης,  τιμά, πανηγυρικά και επίσημα, την ιερή μνήμη της Κοίμησης και Μετάστασης της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου, κάθε έτους, με Αρτοκλασία και με την διοργάνωση πάνδημων εορταστικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων.   

        Διήγηση του ιερού Δαμασκηνού

      Την Κοίμηση και Μετάσταση της Θεοτόκου διηγείται ο Ιερός Δαμασκηνός, ως εξής: «Ο Ιουβενάλης, Πατριάρχης Ιεροσολύμων, αντλώντας στοιχεία από την αρχαία και αληθινή παράδοση, διηγήθηκε τα εξής  για την Κοίμηση της Θεοτόκου:

      Τον καιρό που κοιμήθηκε η Μητέρα του Θεού, οι Άγιοι Απόστολοι  μαζεύτηκαν σε μια στιγμή  στα Ιεροσόλυμα,  πετώντας πάνω στη γη,  και όταν έφθασαν κοντά της, Άγγελοι τους φανέρωσαν ότι, με δόξα θεϊκή και ουράνια, παρέδωσε στα χέρια του Θεού την Αγία της Ψυχή,  με τρόπο που δεν περιγράφεται.

      Και ως για το Σώμα της,  με ύμνους αγγελικούς  και συνοδεία αποστολική,   απετέθη στον τάφο,  στην Γεσθημανή, όπου επί τρεις ημέρες δεν σταμάτησαν οι Άγγελοι να υμνούν. Την Τρίτη ημέρα άνοιξαν το μνήμα,  για να προσκυνήσει το Θεοδόχο Σώμα και ο Θωμάς που  δεν πρόφθασε την κηδεία. Δεν βρήκαν όμως  το πολυδοξασμένο Σώμα της, παρά μόνον  τα σάβανα που ευωδίαζαν.

        Έκπληκτοι, εμπρός στο θαυμαστό μυστήριο, έκλεισαν τον τάφο, σκεπτόμενοι, ότι Αυτός  που ευδόκησε να σαρκωθεί  και να γίνει άνθρωπος, Αυτός δέχθηκε  και το Σώμα της, το αμόλυντο και άχραντο, δια να το τιμήσει κάνοντάς το άφθαρτο και μεταθέτοντάς το  στον ουρανό, πριν από την κοινή  ανάσταση των  νεκρών.

        Στην κηδεία της Παναγίας  βρέθηκαν και Εβραίοι. Ένας από αυτούς,  δούλος της αμαρτίας και  οπαδός της πλάνης, με θράσος,   άπλωσε  τα χέρια του  στο Θείο Σκήνωμα  της Παναγίας,  με σκοπό  να το ρίξει στη γη.  Στη στιγμή όμως κόπηκαν τα χέρια του  και εμφανίσθηκε κουλός. Τότε άλλαξε γνώμη, στράφηκε στην πίστη, μετανόησε, ακούμπησε τα χέρια του στο Ζωαρχικό Σκήνος  και έγινε από κουλός γερός».  

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου