Καρπαία, χορός των Αινιάνων

Καρπαία

ο πανάρχαιος χορός των Αινιάνων

(του Κωνσταντίνου Κοτσίλη)

Ο χορός είναι από τις σημαντικότε­ρες και πλέον πρωτόγονες εκδηλώσεις τέχνης στους διάφορους λαούς, που περιέχει την εντονότερη και τελειότερη χαρά και απόλαυση.

Στο πέρασμα των αιώνων διαμορφώ­θηκαν διάφορα είδη χορού οι οποίοι, για τον ελλαδικό χώρο, ανάλογα με τον χαρακτήρα τους, μπορούν να διακρίνο­νται σε πολεμικούς, θρησκευτικούς και ειρηνικούς.

Ο αρχαιότερος τύπος της πρώτης κατηγορίας είναι ο χορός των Κουρητών της Κρήτης και ακόμη ο πυρρί­χιος, που ήταν και αυτός όπως φαίνεται κρητικής επινόησης και επεκτάθηκε σ' όλη την Ελλάδα. Θρησκευτικοί χοροί ήταν αυτοί που χορεύονταν κατά την τέλεση των αρχαίων μυστηρίων και στις θρησκευτικές τελετές, ενώ οι ειρηνικοί χοροί περιλάμβαναν αυτούς του θεάτρου και του ιδιωτικού βίου. Στην τελευταία κατηγορία μπορεί να διακρίνουμε διάφο­ρες υποκατηγορίες, όπως, των συμπο­σίων, των γαμήλιων, του πένθους και τους λαϊκούς, που εκτελούνταν σε διάφο­ρες κοινωνικές συγκεντρώσεις. 

Στην κατηγορία των λαϊκών χορών μπορεί να καταταγεί και ο χορός των Αινιάνων, η Καρπαία, που θα πρέπει να έλαβε το όνομά του από την εποχή που χορεύονταν, είτε κατά την σπορά ή συλ­λογή των καρπών ή επειδή παρουσίαζε σκηνές από την αγροτική ζωή.

Η Καρπαία είναι σύνθετη έκφραση όρχησης και μιμικής, όπως και οι περισ­σότεροι αρχαίοι χοροί. Με τη μιμική εντέχνως εκδηλώνονται τα συναισθήματα και οι σκέψεις των ανθρώπων με εξωτερικά σχήματα, όπως οι χειρονομίες, οι μορφα­σμοί και οι απαγγελίες. Με το πρόσωπο, το κορμί και τα άκρα γίνεται η άφωνη απεικόνιση των ορατών κινήσεων που εκφράζουν τις διάφορες ψυχικές κατα­στάσεις και τα συναισθήματα. Κατά την αρχαιότητα Μίμοι ονομάστηκαν οι κωμι­κές σκηνές, έμμετρες ως επί το πλείστον, τις οποίες πριν από τη γένεση της τραγω­δίας, και κωμωδίας, πρόχειρα εκτελού­σαν οι εορτάζοντες κατά τη συγκομιδή των καρπών. Όπως προαναφέρθηκε, από το λόγο αυτό έλαβε και την ονομασία του ο χορός των Αινιάνων, η Καρπαία.

Όσον αφορά το θέμα της όρχησης, αξίζει τον κόπο να σημειώσουμε όσα ανα­φέρει ο Λουκιανός με περίσσια γλαφυρότητα στο έργο του «Περί Ορχήσεως», από τον οποίο παρατίθενται αποσπάσμα­τα, χωρίς άλλες αναφορές που θα μείω­ναν την περιγραφική δύναμη του συγγρα­φέα (Έκδοση - μετάφραση «Πάπυρος»): «Το επάγγελμα του χορού δεν είναι καινούριο, μήτε κι άρχισε χθες και προ­χθές, μα είναι πιο πολύ και από τους προ­γόνους μας και από τους δικούς τους προγόνους, κι όσοι ασχολήθηκαν με την αληθινή γενεαλογία του χορού που θα σου πούνε ότι και ο χορός πρωτοφανερώθηκε μαζί με τη δημιουργία των όντων κι είναι το ίδιο αρχαίος όσο είναι και ο έρωτας. Η σύναξη των αστεριών, το συνταίριασμα των απλανών με τους πλα­νήτες, η κανονισμένη τους τάξη και η αρμονική τους κίνηση είναι δείγματα πρωτόγονου χορού.

Μα και στη Θεσσαλία τόσο πολύ είχε διαδοθεί η τέχνη του χορού που και τους άρχοντες ακόμη και τους αρχηγούς των τους λέγανε οι Θεσσαλοί πρωτοχορευτές. Αυτό το φανερώνουν και οι επιγρα­φές στ' αγάλματα που στήνουν σ' εκεί­νους που πρωτεύουνε στο χορό.

Τ' άλλα λοιπόν θεάματα και τ' ακροά­ματα παρουσιάζουν το καθένα του ένα έργο, γιατί είναι ή αυλός ή κιθάρα ή φωνη­τική μελωδία ή τραγική δραματολογία ή κωμική γελωτοποιία. Ο χορευτής όμως πρέπει να τα συνταιριάζει όλα και βλέπει κανείς στο χορό μια πολύμορφη και πολυ­σύνθετη παράσταση, τον αυλό, τη σύριγ­γα, τα ποδοκροτήματα, τον ήχο του κυμβάλου, την καλλιφωνία του υποκριτή και την ομοφωνία των τραγουδιστών.

Εκτός απ' αυτό οι λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα είναι διαφορετικές για το κάθε μέρος του, άλλες για την ψυχή κι άλλες για το κορμί. Στο χορό όμως και οι δυο αυτές συνταιριάζονται, γιατί τα δρώ­μενα έχουν σαν σκοπό και την πνευματική επίδειξη και τη σωματική ενέργεια με την άσκηση και το σπουδαιότερο απ' όλα είναι ότι παρουσιάζονται όχι χωρίς νόη­μα».

Η ύπαρξη του χορού της Καρπαίας ήταν γνωστή στην Υπάτη από τους αρχαί­ους συγγραφείς, ενώ μέχρι σήμερα δεν είχε θιγεί το θέμα πέρα από αναφορές προφορικές, χωρίς ειδικές μελέτες και ειδικότερες λεπτομέρειες.

Η καταγραφή μιας τέτοιας έκφρασης, δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητο όποιον ενδιαφέρεται όχι μόνο για τον τόπο του αλλά και για την ιστορία γενικότερα. Τα στοιχεία και οι πηγές είναι περιορισμέ­νες και θα έπρεπε να ερευνηθούν.

Οι σύγχρονες καταγραφές - αναφο­ρές προέρχονται από λεξικά και εγκυκλο­παίδειες που είναι όμως πανομοιότυπες, όπως:

Η Μεγ. Εγκ. Δρανδάκη: «Καρπαία (η) Αρχ. Είδος μιμικής ορχήσεως παρά Μάγνησι και Αινιάσι (Ξεν. Αναβ. Στ. 1,8). Την καρπαίαν εχόρευον δύο πρόσωπα, ο αγρότης και ο κλέπτης. Κατ' αρχάς μόνος ο πρώτος εχόρευε μιμούμενος τις κινή­σεις του σπείροντος γεωργού, στρέφων μετά φόβου τήδε κακείσε τα βλέμματα του. Μετ' ολίγον εμφανίζετο ο κλέπτης, επακολουθούσε συμπλοκή και η όρχησις έληγεν ή δια νίκης του αγρότου και παρα­δόσεως του κλέπτου και αρπαγής του αρότρου μετά των βοών».

Από τις νεότερες αναφορές σημαντι­κή είναι αυτή της «Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής» του Σόλω­να Μιχαηλίδη, έκδοσης Μορφ. Ιδρύματος Εθν. Τραπέζης, Αθήνα 1989, που έχει ως εξής:

«Καρπαία: Δημοτικός ή πολεμικός χορός, που χόρευαν οι Αινιάνες και οι Μαγνήτες, αρχαίες ελληνικές φυλές της Θεσσαλίας. Έγινε γνωστός από μια ενδιαφέρουσα και λεπτομερειακή περι­γραφή του Ξενοφώντα στην Κύρου Ανάβαση (βιβλ. 5, 1, 7-8). Τον χόρευαν δύο πρόσωπα και είχε σκοπό να περιγρά­ψει με τις πολύπλοκες κινήσεις του την πάλη ανάμεσα σ' ένα γεωργό και έναν ληστή.

Σύμφωνα με την περιγραφή του Ξενο­φώντα, «ο πρώτος χορευτής, ο γεωργός, αφού βάλει κατά μέρος τα όπλα του, μιμείται με το χορό του τις κινήσεις της σποράς και του ζευγαρίσματος, ενώ κοι­τάζει γύρω σαν από φόβο. Ο δεύτερος χορευτής, ο ληστής, αρπάζει τα άρματα και του επιτίθεται, η πάλη συνεχίζεται για ένα χρονικό διάστημα και τελειώνει, είτε με τη νίκη του ληστή, ο οποίος δένει το γεωργό και αρπάζει τα βόδια του, είτε με τη νίκη του γεωργού, ο οποίος συλλαμ­βάνει το ληστή, τον δένει πάνω στο ζυγό με τα βόδια και φεύγει.

Αξίζει, τέλος, να σημειώσουμε και μια πολύ σημαντική αναφορά, που οπωσδή­ποτε αφορά τη σύγχρονη εποχή, από την οποία φαίνεται ότι ο χορός αυτός επέζη­σε μέχρι τα τελευταία χρόνια και χάθηκε σχεδόν τις μέρες μας.

Συγκεκριμένα, ο Γεώργιος Αινιάν, που έζησε στην Υπάτη και την περιοχή της τα πρώτα χρόνια μέχρι και τα μέσα του περασμένου αιώνα, σε έκθεση του προς τους πρέσβεις των τριών μεγάλων δυνά­μεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, στην προσπάθεια του και στον αγώνα του να αποδείξει τη συνέχεια της ελληνικής φυλής και της αναγκαιότητας για ένταξη της Στερεάς Ελλάδος στον κύριο κορμό του οροθετούμενου τότε νεοϊδρυόμενου ελληνικού κράτους, μετά την απελευθέ­ρωση του, σε ειδική με την ελληνικότητα της περιοχής σημείωση του αναφέρει και τα ακόλουθα, από τα οποία αποδεικνύε­ται ότι η Καρπαία σώζεται και χορεύεται μέχρι και τους πρώτους χρόνους μετά την απελευθέρωση:

«Εκτός του πεντάθλου, το συνηθέστερον παιγνίδι, εις το οποίον αγωνίζονται οι Έλληνες, και του χορού, ο οποίος γίνεται κατά την περιγραφήν του Ηλιοδώρου απαραλλάκτως, σώζεται εις την πατρίδα μου η Καρπαία, παλαιότατος χορός των Αινιάνων, τον οποίον αναφέρουσι και πολ­λοί άλλοι και ο Ξενοφών μάλιστα, σώζεται δε με πολλά ολίγην διαφοράν και χωρίς μέλος μουσικής ως ήτο το πάλαι».

Είναι λυπηρό που μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει ενδιαφέρον για το ξαναζωντάνεμα του χορού, αλλά ποτέ δεν είναι αργά. Στις μέρες μας, τώρα που η πολιτιστική διέγερση κρίνεται αναγκαία, η πλατεία της Υπάτης που βρίσκεται ακριβώς στην ίδια θέση της αρχαίας πρωτεύουσας των Αινιάνων θα μπορούσε να αποτελέσει και πάλι το χώρο για το ξαναζωντάνεμα του αρχαίου χορού, στον ίδιο ακριβώς τόπο απ' όπου ξεκίνησε. Το ευχόμαστε και το περιμένουμε.

Πηγή: «ΥΠΑΤΗ», τ. 37-41

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου