Οι γητευτές των βδελλών

ΟΙ ΓΗΤΕΥΤΕΣ ΤΩΝ ΒΔΕΛΛΩΝ

Του Παναγιώτης Δημάκη, υπεύθυνου ιστορικού αρχείου

Δήμου Αμφικλείας-Ελατείας

Φωτο 3. Μαζεύοντας βδέλλες

Φωτό 1. Η πηγή Σέλκη (Shelk-I αλβ. Ιτιά). Η υδροφορία τής χώρας,

τής Ελάτειας και σήμερα, παρά τις υδροληψίες, είναι ακμαία

Η βδέλλα HIRUDO MEDICINALIS (Ρίζα Abdel-Βδέλ-ζα-βδάλλω απομυζώ αρμέγω) είναι παράσιτο πού ζεί σε έλη, τενάγη και υγρολίβαδα. Στα Ελατικά Πεδία, ιδανικός χώρος υπήρξαν τα έλη τής Σφάκας-Χούμποβου-Μεραλί όπου οι ακμαίες υδροπηγές Σέλκη και Μαυρομαντήλα δημιουργούσαν ιδανικό τόπο διαβίωσίς των (φωτό 1).

Ο περιηγητής H. Bell πού διέτρεξε το 1861-1874 τήν πεδιάδα τού Κηφισού αναφέρεται στις βδέλλες και τήν συλλογή των, ηθελημένη και αθέλητη. Υπήρξε φόβητρο τών συλλεκτών, υδροχαρών φυτών (ραγάζι 2, καλάμια, σαλώματα).

Η βδέλλα φέρει μυζητήρα με τρία πριονωτά δόντια και προσκολλάται στα θύματά της, εκκρίνοντας τήν ιρουδίνη, μία αντιπηκτική ουσία και απορροφώντας από τον ξενιστή, οκταπλάσιο όγκο τού σώματός της, αίμα, πού αποθηκεύει σε εκπτυχώσεις τού εντερικού συστήματος.
Η λαϊκή ιατρική πιθανώς θα εγνώριζε τις ιδιότητες τής ιρουδίνης. Γι’ αυτό παλαιότερα οι κουρείς τον μήνα Μάϊο έκαναν αφαιμάξεις σε αιματώδη άτομα, με βδέλλες πού συντηρούσαν σε γυάλινο δοχείο (φωτο 2).

Φωτο 2. Υπαίθριοι πωλητές βδελλών σε φιαλίδια στήν Θεσσαλονίκη

Με τον τρόπο αυτό μείωναν την πίεση, ενώ συγχρόνως η έκχυσις και η κυκλοφορία, τής ιρουδίνης στο αίμα, ήταν σημαντική συνέργεια, στον έλεγχο τής πηκτικότητας τού αίματος.
Η χαλκογραφία (φωτο 3) απεικονίζει, τήν συλλογή τών βδελλών, μέσα στούς καλαμιώνες και στα έλη, είτε, από τα γυμνά μέλη τού σώματος, περισσότερο από άλογα, η άλλα αγροτικά υποζύγια, πού έβαζαν στο νερό συνήθως υπέργηρα και ακατάλληλα, για τις αγροτικές εργασίες και μετά, συνέλλεγαν τις βδέλλες, πού τοποθετούσαν σε επίπεδα κοφίνια. Στο Β.Δ. τής 16/03/1843 ορίζονται μεταξύ άλλων, τα δασμολογικά τέλη για κριθή, μαλλιά, βδέλλες κ.λ.π. (φωτό 3,4,5). Η τιμή των βδελλών, αυτή τήν εποχή ήταν 20 δραχμές η οκά. Τα έλη επίσης ενοικιάζονταν από το κράτος, σε ιδιώτες για τήν εκμετάλλευση, υδροχαρών φυτών, αλιεία κ.λ.π. Στήν χαλκογραφία τού Η. Βell η σκηνή της περισυλλογής τών βδελλών, έχει αποτυπωθεί με ενάργεια και ακρίβεια, με τα τρομαγμένα ζώα, αλλά και τούς συλλέκτες αβδελλάδες, πού εκθέτουν, τα ίδια τους σώματα και αποκολλούν τις βδέλλες, με τα χέρια, χωρίς να αποφεύγουν, τα επίχειρα τής αναιμίας και οργανικής, εξ αυτού ανεπάρκειας, πού αποτυπωνόταν καί στο χαλκοπράσινο χρώμα τού δέρματος των.

Φωτό 4. ΤΟ ΙΑΤΡΟΣΟΦΙΟΝ Χειρ. ΚΩΔ. Ε.ΒΕ. 2922 14ου αιώνα + LEXICON BOTANICUM CUM 

Aelliis Alexandrinus promotus Alexandrini με ποικίλας ιατροσοφικάς συνταγάς στο περιθώριο

Όπως όμως προκύπτει από τήν αναφορά υπ’ αριθμ. 6714 του Κ.Ι. Πριτζίλα, (πρακτικά της Βουλής συνεδρ. ΡΛΓ΄27 Απριλίου 1845) η υπεραλιεία τών βδελλών, λόγω τών εξαγωγών, απομείωσε δραματικά, μέχρι εξαφανίσεως τον πληθυσμόν των (φωτό 5).

Φωτό 5. Πρακτικά Βουλής σελ. 1005 27 Απριλίου 1845 Ρ Λ Γ

Έτσι λαμβάνονται για πρώτη φορά μέτρα περιβαλλοντικής, εν σπέρματι, προστασίας από το νεαρό Ελληνικό κράτος, πού παρά τις φοβερές δυσχέρειες τής εποχής, υπήρξε νομοθετική πρόνοια «να κανονισθή δια Νόμου, η προστασία ώς εν τοις πολιτισμένοις Έθνεσι, τών αγρίων πτηνών και ζώων, κατά τήν εποχήν τού τοκετού, είς τρόπον ώστε να μήν ελαττωθεί ο πληθυσμός αυτών». Πρέπει να πιστωθεί η πρόνοια αυτή στα θετικά τής Βαυαροκρατίας, όπως και η συνέργεια τής ανανεωτικής πνοής τής 3ης Σεπτ. 1843. Στην συνεδρίαση αυτή μετείχε και ο εξ Ελατείας, εκλεγείς πρώτος βουλευτής Λοκρίδος, Κωστούλας Ταξιάρχου Σαντάς. Φαίνεται μάλιστα ότι η ζήτησις τών βδελλών ήταν τόση, ώστε να εισάγονται βδέλλες (Διάταγμα 9 Μαρ 1843), διότι η εγχώρια παραγωγή, δεν ήταν επαρκής. Η αποξήρανση όμως τών ελών, τις εξαφάνισε σήμερα και έτσι ο μαραζιάρης κάμπος, ανέκαμψε μεγαλώνοντας και λεβέντες, όχι μόνο άλογα, και το σκωπτικά λεγόμενο για τήν παραγωγή τού «Π'ΛΙ ΚΙ Κ'ΝΟΥΠ’». Παλαιότερα η παροιμία « Ο κάμπος τρέφει άλογα και τα βουνά λεβέντες » καθόριζε ακριβώς, τις ασθένειες τής εύφορης κοιλάδας, τήν φοβερή ελονοσία « μαλάρια » πού έκανε τα παιδιά «μπακανιάρικα» και στούς μεγαλύτερους, αφαιρούσε τήν ικμάδα τής ζωής και εβράχυνε τον βίο. Ο χειρόγραφος ΚΩΔ. ΕΒΕ 2922 14ου αι. αναφέρεται εκτενώς στις βδέλλες όχι μόνο για τήν ρύθμιση τού αίματος, αλλά και από ατυχήματα τών αγροδίαιτων χωρικών, πού έτυχε να καταπιούν βδέλλα, η οποία με τήν διόγκωση τού σώματός της, αν είχε προσκολληθεί στον λάρυγγα, μπορούσε να αποπνίξει, τον ατυχή (φωτό 4). Παραθέτουμε το σχόλιον αυτό παρ’ ότι σήμερα είναι περιττό, προς γνώσιν, όπως και τις οδηγίες «φυλάσσοντες τα κτήνη και τον βίον σου» προς βδέλλας.

Φωτό 6. Glossarium.. DUCANGE...Ioannes Jatrosophifst. M S. cap 121.

Βάλλε είς τας μήλιγγας τας λεγομένας αυδέλας...

Βιβλιογραφία

1. H. BELL ταξίδι στην Ελλάδα.

2. Εκ τού σλαβικου Rogoj και τούτο έκ τού ελληνικού ράχος, στοιβή, σάγμα.

3. Ο Αγάπιος Μοναχός (Du Cange σελ. 1684) αναφερόμενος, στήν θεραπευτική χρήση τών βδελλών, σημειωνει «χοντραίνει το αίμα, αργεί να χωνευθεί και κάμνει φλούσσον τού σώματος»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου