TREILER

Το παρόν Ιστολόγιο έχει σκοπό να περισώσει & να προβάλλει τη ρουμελιώτικη ιστοριολαογραφία -

Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου 2018

Το τέμπλο του Αγ, Νικολάου Καστανιάς & ο δημιουργός του



ΤΟ ΤΕΜΠΛΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ
ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ
[Του Ζαχαρία Γ. Ζηνέλη, Θεολόγου]
1.   ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Το χωριό μου, η Καστανιά Ευρυτανίας, έχει τον Άγιο Νικόλαο ως Μητροπολιτικό Ναό της. Είναι  μια Εκκλησία που φέρεται να κτίστηκε στα 1795,  επί ηγεμονίας του Αλή Πασά από το Τεπελένι με δαπάνες των κατοίκων του χωριού,  σε χώρο που δώρισε ειδικά για το σκοπό αυτό και όπου ως τότε ήταν το πατρικό σπίτι του, ο μετέπειτα γνωστός ως λόγιος Ιερομόναχος Ηγούμενος και αναμορφωτής της Μονής Προυσού, ο Κύριλλος Καστανοφύλλης.  Ο ερευνητής συμπατριώτης μας Ι. Δ. Υφαντόπουλος, στον οποίο οφείλουμε τις πληροφορίες αυτές, εκτιμά ότι στον ίδιο χώρο υπήρχε παλιότερα – στα μεταβυζαντινά χρόνια – και πάλι μικρός Ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος ερειπώθηκε και κατέπεσε στα επόμενα χρόνια,  πριν την καταστροφή και όλου του χωριού είτε από ενδημικές αρρώστιες είτε από τις επιδρομές και καταστροφές των κατακτητών. (Από την εισήγησή του “Ο Κύριλλος Καστανοφύλλης και ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Καστανιάς” στην Ημερίδα ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΚΑΣΤΑΝΟΦΥΛΛΗΣ ΤΟ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑΣ ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΠΡΟΥΣΟΥ 10 Αυγούστου 2014, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΕΥΡΥΤΑΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΑΘΗΝΑ 2016, σελ. 53 κ. ε.)
            Αυτός ο μικρός Ναός υπέστη διαδοχικές μικρότερες ή μεγαλύτερες επισκευές και επεκτάσεις με κυριότερη αυτή των αρχών του 20ου αιώνα (1906 – 1910), όπου επεκτάθηκε ως προς όλες τις διαστάσεις. Η τελευταία αυτή επέκταση, ιδιαίτερα η  ανατολική, έγινε σε έδαφος όχι απόλυτα στέρεο, αλλά διαμορφωμένο ίσως και με προσχώσεις πάνω σε ρίζες πανάρχαιων πουρναριών και βράχων όχι συμπαγών. Για το λόγο αυτό, ύστερα από δεκαετίες, το έδαφος υφίσταται διάβρωση και σταδιακά σημειώνεται καθίζηση, η οποία μάλιστα παρατηρείται και σε όλη τη γύρω του παλιά  συνοικία, όπου έχουν συμβεί από τη δεκαετία του 1960 έντονα κατολισθητικά φαινόμενα.
            Έτσι το κτίριο του Ναού, που εκτός από τις γωνίες και τις καμάρες των θυρών και των παραθύρων δεν είναι ιδιαίτερα επιμελημένο, αλλά είναι αρμολογημένο και σοβατισμένο κυρίως με λάσπη (χώμα), το πιο πρόσφορο υλικό της εποχής, και δευτερευόντως με ασβέστη, υφίσταται όλες τις συνέπειες της σταδιακής καθίζησης και παρουσιάζει χρόνο με το χρόνο αυξανόμενες ρωγμές με προφανή κίνδυνο κατάρρευσης. 

2.                ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ  ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ
               Μια πρώτη προσπάθεια συντήρησης του Ναού έγινε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980, με την απομάκρυνση της πλακοσκεπής και επικεράμωσή της – για την καλύτερη στεγανοποίηση από τις βροχές και τα χιόνια καθώς και με εκτεταμένη επισκευή της ανατολικής πλευράς (κόγχης του Ιερού)  και ενίσχυσή της με τσιμέντο. Όμως οι ρωγμές συνεχίστηκαν και συνεχίζονται, γεγονός που σημαίνει πως απαιτούνται ευρύτερες εργασίες για τη σταθεροποίηση του περιβάλλοντος χώρου, των θεμελίων και του ίδιου του κτηρίου.
            Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, η Τοπική Κοινότητα Καστανιάς καθώς και το Δ.Σ. του Συλλόγου των Απανταχού Καστανιωτών έχουν επανειλημμένως  απευθυνθεί αρμοδίως παρουσιάζοντας το πρόβλημα και ζητώντας την ανάλογη παρέμβαση.
      Στις 24-05-2016 έγινε αυτοψία στο Ναό από υπαλλήλους της ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ (ΛΑΜΙΑ), ήτοι: την  Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της Εφορείας Ευθυμία Καράντζαλη, την Αθανασίας Τσόκα, Αρχαιολόγους, και την Ιωάννα Μανωλούδη, μόνιμη υπάλληλο της ΕΦΑΦΕ του κλάδου ΤΕ Μηχανικών. Στις αναφορές τους πιστοποιούν την κακή κατάσταση του κτηρίου και του εδάφους, την ανάγκη σύντομης παρέμβασης για τη στήριξη – συντήρηση και περιγράφουν την αρχιτεκτονική μορφή και τα διακοσμητικά στοιχεία του Ναού. Επίσης αναφέρονται σε κάποια (γνωστά) ιστορικά στοιχεία και αποφαίνονται πως: «επειδή ο ναός εντάσσεται στην εκκλησιαστική παράδοση μιας σειράς μνημείων του τέλους του 19ου αι. και των αρχών του 20ου, της Ευρυτανίας και της Φθιώτιδας,  χωρίς να διαθέτει ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά ή διακοσμητικά στοιχεία ενώ έχει δεχτεί αρκετές νεωτερικές επεμβάσεις,  δεν κρίνεται στη φάση αυτή απαραίτητη η κίνηση διαδικασιών για τον χαρακτηρισμό του ως μνημείου του κράτους». (Εφημερίδα Ο Καστανιώτης φ. 149/2016). Δεν υπόσχονται ενέργειες δικές τους, ούτε ένταξη σε κάποια προγράμματα. Έτσι το πρόβλημα παραμένει με όσα αυτό συνεπάγεται.

3.                 ΤΟ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΟ ΤΕΜΠΛΟ
            Στην αναφορά της αρχαιολόγου κας Αθανασίας Τσόκα λέγονται και τα εξής σχετικά με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Καστανιάς: «Το τέμπλο (μήκος 5,55 μ.) είναι ξυλόγλυπτο σε σκούρο καστανό χρώμα, διατηρείται σε καλή κατάσταση και χρονολογείται μετά το 1920. Παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το τέμπλο του Ι.Ν. Γέννησης της Θεοτόκου στα Φιδάκια Ευρυτανίας (1916), αλλά και μια σειρά ακόμη τέμπλων που φιλοτέχνησε ο Στυλιανός Υφαντής».
            Ο συμπατριώτης μας Ιωάννης Δ. Υφαντόπουλος, φιλόλογος – Ιστορικός με το έργο του: ΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΙ ΤΗΣ ΚΑΣΤΑΝΕΑΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΣΤΑΝΟΦΥΛΛΗΣ  ΚΥΡΙΛΛΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ 1966 έχει ήδη από τότε αναφέρει και για τον Άγιο Νικόλαο μοναδικές πληροφορίες. Μιλώντας στο Ναό αυτό την Κυριακή 10 Αυγούστου 2014 σε εκδήλωση αφιερωμένη στον πρώτο κτήτορα του Ναού Κύριλλο Καστανοφύλλη, Ηγούμενο και αναμορφωτή της Μονής Προυσού, με αφορμή τα διακόσια χρόνια από την επιστροφή του στο Μοναστήρι αυτό, είπε σχετικά με το τέμπλο αυτό: «Το υπάρχον αξιόλογο –κατά γενική ομολογία-ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού αυτού φιλοτεχνήθηκε από Μετσοβίτες ταλιαδόρους (ξυλογλύπτες). Η μακαρίτισσα η μάνα μου, γεννημένη στα 1910,  μου είπε ότι για την κατασκευή του χρειάστηκαν πέντε ολόκληρα χρόνια. Ο μάστορας ξυλογλύπτης διέμενε (με το μικρό παιδί του, που είχε ως βοηθό του) στο πατρικό σπίτι της μητέρας μου, στο Παναϊτέικο -Αθανασιαδέικο σπίτι, ζητώντας μάλιστα και την ανάθεση  - εκ μέρους των γονιών της μητέρας μου - αγροτικών εργασιών ως αντιστάθμισμα της τροφής και της στέγης που του παρείχαν. Ο μάστορας αυτός ήταν βαθιά θρησκευόμενο άτομο. Νήστευε ακόμη και το λάδι όλες τις ημέρες νηστείας και δούλευε (Μάιο, έως το τέλος Οκτωβρίου) από πολύ νωρίς το πρωί μέχρι το σούρουπο, χρησιμοποιώντας – πολλές φορές - και το φως των κεριών για να βλέπει.  Κατά τα λεγόμενα της μητέρας μου, η ολοκλήρωση των εργασιών κατασκευής του τέμπλου έγινε στα 1923, λίγο μετά τη Μικρασιατική καταστροφή». (ΠΑΝΕΥΡΥΤΑΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΚΑΣΤΑΝΟΦΥΛΛΗΣ... ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΠΡΟΥΣΟΥ 10 Αυγούστου 2014, ΑΘΗΝΑ 2016, ΣΕΛ. 60).

4.                ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΗ
            Έχοντας επισκεφτεί το 2006 τον Ι. Ν. Γεννήσεως Θεοτόκου στα Φιδάκια και τον Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής στη Ροσκά μόλις το 2016, έμεινα εντυπωσιασμένος από την εκπληκτική ομοιότητα των τέμπλων τους με το τέμπλο του δικού μας Αγίου Νικολάου – και δεν είναι τα μόνα “αδέλφια” - που δείχνουν το λιγότερο αλληλεπίδραση και  μαρτυρούν πως είναι έργα του ίδιου ξυλογλύπτη. Μάλιστα δε, τα δύο αυτά έργα του (στα Φιδάκια και στη Ροσκά) είναι σαφώς εντυπωσιακότερα, γιατί είναι πιο καλοδιατηρημένα, είναι μεγαλύτερα και φανερώνουν ακόμη λεπτομερέστερη εργασία, ίσως γιατί και οι δωρητές είχαν καλύτερη δυνατότητα. Έχοντας το όνομα “Στέλιος Υφαντής” άρχισα να αναζητώ σχετικές πληροφορίες στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ, την παγκόσμια πλέον διαδικτυακή τράπεζα πληροφοριών πάσης φύσεως. Δε δυσκολεύτηκα να φτάσω στο στόχο μου.
     Εντόπισα το φροντισμένο ιστολόγιο Φθιωτικός Τυμφρηστός (fthiotikos-tymfristos.blogspot.gr) του Τάκη Ευθυμίου, συναταξιούχου δάσκαλου από το 2011 και καταγόμενου από τον Άγιο Γεώργιο Φθιώτιδας, ενός ακάματου και πολυγραφότατου λάτρη της ιστοριολαογραφίας τού Φθιωτικού Τυμφρηστού και γενικότερα της δυτικής Φθιώτιδας. Εκεί υπάρχει μια σειρά δημοσιευμάτων με το γενικότερο τίτλο: «Στέλιος Δ. Υφαντής (1875-1971), ο λαϊκός εκκλησιαστικός λεπτουργός και ιεροψάλτης, ο παππούς μου» του Νίκου Δ. Παπαδιονυσίου, ΜΜΜ/ΕΜΠ.
            Επικοινώνησα με τον κ. Παπαδιονυσίου και μου υπέδειξε τα πιο σχετικά από τα δημοσιεύματά του που προβάλλουν πολύ κατατοπιστικά και από “πρώτο χέρι” τη ζωή και το έργο του «Αγραφιώτη- Μεγαλοκαψιώτη»  παππού του.

5.               ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ Δ. ΥΦΑΝΤΗ
            Ο Στέλιος Δ. Υφαντής, γεννήθηκε στα Άγραφα το 1875, από όπου κατάγονταν  και οι πρόγονοί του. Ο πατέρας του ήταν τσαρουχάς. Είχε ακόμη μία αδελφή, την Αναστασία. Έφηβος ακολούθησε ως παραγιός Ηπειρώτες «τεχνίτες» του ξύλου που πέρασαν απ’ το χωριό του και έτσι έμαθε τα μυστικά της τέχνης του ξυλογλύπτη. Λέει ο εγγονός του: «Αυτό μέχρις που η ομάδα ανέλαβαν το τέμπλο της εκκλησιάς του Αγίου Νικολάου στο τότε χωριό Λάσπη, σημερινό και από χρόνια Άγιο Νικόλαο Ευρυτανίας. Άγνωστο για ποιον λόγο οι Ηπειρώτες ταγιαδόροι με τον αρχηγό τους αποχώρησαν όλοι για πιθανά άλλη κατασκευή αλλού στη Ελλάδα, αφήνοντας το έργο λιγότερο από μισό. Ο Στέλιος Υφαντής, νεότατος, άρπαξε την ευκαιρία να συνεχίσει και τελειώσει την δουλειά μόνος. Πραγματικά τα κατάφερε κι΄ έφτιαξε ένα υπέροχο, όπως λεγόταν, τέμπλο. Από τότε άρχισε η πορεία στην τέχνη του με τα έργα του σε 60 εκκλησιές της Ρούμελης».
            Η ζωή του τού χάρισε μακροβιότητα μα του έδωσε σταδιακά πολύ πόνο και πολλές δυσκολίες. Στις σχετικές ερωτήσεις συγγενών και φίλων, απαντούσε στενοχωρημένος:
- Αφήστε με, μη με ρωτάτε. Πέρασα τα μαρτύρια του Ιώβ !!!
            Παντρεύτηκε τη Φωτεινή απ’ την Καρύτσα της Ευρυτανίας, με την οποία απέκτησε τρία αγόρια, και δυο θυγατέρες. Εγκαταστάθηκε στο Καρπενήσι της εποχής, στην κεντρική του πλατεία, απ’ όπου ανέπτυξε το περισσότερο έργο του στη Ρούμελη. Ως  Καρπενησιώτης ξυλογλύπτης έγινε τότε γνωστός και εργάστηκε σε αρκετά χωριά της περιοχής.
       Η πρώτη του οικογένεια κυριολεκτικά ξεκληρίστηκε, είτε από ασθένειες μη αντιμετωπίσιμες για την εποχή εκείνη, είτε από την γρίπη του 1918, μια επιδημία που είχε σαρώσει την περιοχή το 1918 με 1919 και τον κόσμο όλο με εκατομμύρια θύματα. Επέζησε μόνο αυτός και το τελευταίο παιδί, η Δέσπω, η μητέρα του εγγονού Νίκου, στον οποίο οφείλουμε όλες τις σχετικές πληροφορίες.
            Η αδελφή του Αναστασία, που είχε παντρευτεί στη Μεγάλη Κάψη, του προξένεψε την Ειρήνη (Ρήνω) Ποντικού, χήρα επώνυμου συγχωριανού, του Σακελάρη. Ο δεύτερος γάμος και για τους δυο τους έγινε το 1928. Στη νέα οικογένεια, που έμεινε στη Μεγάλη Κάψη, εντάχθηκε ως το δικό της γάμο και η κόρη του από τον πρώτο γάμο, η Δέσπω. Με την Ειρήνη απόκτησε τον τελευταίο γιο του Βαγγέλη που αργότερα υπηρέτησε ως νομαρχιακός υπάλληλος και σήμερα (2017) είναι 90 ετών.
            Ακολούθησαν το φοβερά χρόνια της Κατοχής και του εκπατρισμού  λόγω Εμφυλίου στη Λαμία. Τότε η σύζυγός του αρρώστησε σοβαρά και αναγκάστηκαν να έλθουν στην περιοχή Καραβά του Πειραιά όπου είχε εγκατασταθεί μετά το γάμο της η κόρη του Δέσποινα. Εκεί, το 1949  έσβησε και η Ειρήνη, και ο εγγονός Νίκος, γιος της Δέσποινας, ήταν αυτόπτης μάρτυρας.
            Τέλη του 1949 με τη λήξη του Εμφυλίου,  ο Στέλιος Υφαντής ανέβηκε στην Μεγάλη Κάψη, όπου αρχικά εγκαταστάθηκε στο ετοιμόρροπο παλιό σπίτι της Ρήνως. Ετοιμόρροπο εν πολλοίς καθώς διερχόμενοι αντάρτες ή και στρατιώτες  στρατωνίζονταν εκεί το χειμώνα και έκαιγαν ακόμα και πάτερα για να ζεσταθούν. Το σπίτι αυτό αναγκάστηκε να καθαιρέσει  ο Στέλιος Υφαντής με την βοήθεια του γιου του Βαγγέλη και με υλικό του επισκεύασαν κι΄ έμεινε σαν κοσμοκαλόγερος, στο σε επαφή ευρισκόμενο βοηθητικό σπίτι, ονομαζόμενο «παλιόσπιτο». Εκεί έμενε και ο γιος του Βαγγέλης, όταν ανέβαινε από τον Πειραιά όπου εργαζόταν κι΄ έμενε μαζί του, κατά μεγάλα διαστήματα.
         Ήταν απλός, λιτοδίαιτος, λακωνικός στις συζητήσεις του, θύμιζε σε πολλά τον Παπαδιαμάντη. Ήταν βαθύτατα θρησκευόμενος, προσευχόμενος «ἔργῳ τε καί λόγῳ», εκκλησιαζόταν τακτικά και έψαλλε.
            Από ταπεινότητα δεν υπέγραφε τα έργα του, μόνο τη χρονολογία έχει σημειώσει σε μερικά από αυτά, σε κάποιον από τους κύκλους μεταξύ των ιερών αμπέλων με τα φύλλα τους, τα τσαμπιά τους με σταφύλια, τα κοτσύφια, τις γιρλάντες, περιστερές και άλλες λεπτομέρειες. Είχε τα γνωρίσματα που περιγράφει ο Παντελής Πρεβελάκης για το χριστιανό ζωγράφο (Χρονικό μιας πολιτείας): «Προσευχή είναι και αυτουνού η δουλειά... Μόνο η νηστεία, η αγιότητα κι η υποταγή κάνουν το Άγιο Πνεύμα να επιφοιτήσει στο κεφάλι του δούλου του Θεού... Για τούτο ο ζωγράφος (και κάθε εκκλησιαστικός τεχνίτης) δε θα βάλει ποτέ το όνομά του στην εικόνα (στο έργο του) ούτε θα διαλαλήσει μια δόξα που δεν είναι δική του». Έσβησε πλήρης ημερών και δοκιμασιών το 1971 και αναπαύεται στη Μεγάλη Κάψη της Δ. Φθιώτιδας, σ’ ένα ταπεινό τάφο, αφήνοντας πίσω του πάμπολλα δημιουργήματα.  
            Τα εργαλεία του ήταν όλα χειροποίητα, δικής του υπόδειξης και επίβλεψης κατά την κατασκευή τους από τους σιδηρουργούς της εποχής.
            Λέει ο εγγονός του που ευτύχησε να τον παρακολουθήσει εργαζόμενο σε κάποιες από τις τελευταίες εργασίες του στο “παλιόσπιτο” στην Μεγάλη Κάψη: «Εκεί σε ηλικία 9 χρόνων, το 1950, μείναμε οι δυο μας με τον παππού καλοκαίρι και τον παρακολούθησα με μνήμη φωτογραφική στην κατασκευή του τέμπλου της νεκροταφειακής Παναγιάς. Το σχεδίασμα μ΄ ένα μελανί μολύβι που σάλιωνε πάνω σε ημιδιαφανή χαρτιά, ιερών αμπέλων με τα φύλλα τους, τα τσαμπιά τους με σταφύλια, τις γιρλάντες, περιστερές και άλλα, που μετά τα περνούσε σε καλολειασμένη καρυδιά, για ν’ αρχίσει στη συνέχεια τη ξυλογλυπτική, χωρίς κανένα από τα σύγχρονα εργαλεία, μόνο με τα κοφτερά του σκαρπέλα και το ξύλινο σφυρί. Κάθε τόσο έλεγχε με μεγάλη προσήλωση το έργο του από κάθε μεριά με το μάτι και την αφή του, διορθώνοντας μικρολεπτομέρειες. Στο τέλος ετοίμαζε και το πέρναγε με λούστρο».
           Ο θάνατος βρήκε το Στέλιο Υφαντή στη Λιβαδειά το 1971, τρεις μήνες μετά αφού πήρε και τις τελευταίες του πίκρες: τον θάνατο στα 58 της από οικιακό ατύχημα της κόρης του Δέσπως και 15 ημέρες μετά του συζύγου της και γαμβρού του Δημητρίου από στενοχώρια,  γονέων του εγγονού του Νίκου Παπαδιονυσίου, που μας έκανε γνωστό το βίο και το έργο του λαϊκού εκκλησιαστικού λεπτουργού και ιεροψάλτη, Αγραφιώτη- Μεγαλοκαψιώτη παππού του.
6.             ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΥΦΑΝΤΗ
       Σύμφωνα με τον εγγονό του Νίκο Παπαδιονυσίου, ύστερα από δικές του φορτικές παρακλήσεις, ο παππούς έγραψε κατάλογο των έργων του σε κόλλες αναφοράς  κάποιο απόγευμα με το μελανί του μολύβι στο μπαλκονάκι του σπιτιού του στο Κάψη το 1964. Είναι θαυμαστά όλα τα έργα του που κοσμούν τα χωριά μας. Απλά και μεγαλοπρεπή ταυτόχρονα, λαϊκά και αποπνέοντα την Εκκλησιαστική παράδοση και υποβλητικότητα. Το γερό ξύλο της καρυδιάς (και μόνο) με την καθαρότητα και τη γλυκιά όψη του επεξεργασμένο με θαυμαστή τεχνική δεξιότητα, αποκτά στα χέρια του λαϊκού αυτού ξυλογλύπτη μοναδική εκφραστικότητα και αποδίδει μορφές και σχήματα με ζωντάνια και φυσικότητα! Με την πρώτη ματιά ο εισερχόμενος σε ναό που κοσμείται με τέμπλο έργο των χειρών του Στέλιου Υφαντή,  αισθάνεται ακόμη περισσότερο την ιερότητα του χώρου. Αν το Τέμπλο δεν είναι απλό διαχωριστικό του Ιερού Βήματος από τον Κύριο Ναό, δεν είναι μόνο εικονοστάσι, αλλά είναι και αφορμή διαρκούς προσήλωσης του ευσεβούς εκκλησιάσματος σύμφωνα με τη λατρευτική προτροπή « Ἂνω σχῶμεν τάς καρδίας», την ώρα που καλούμαστε «πᾶσαν τὴν βιοτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν», τότε ο Υφαντής με τα έργα του συμβάλλει με τον καλύτερο τρόπο στο λατρευτικό αυτό στόχο...
             Όπως μαρτυρεί ο εγγονός του,  «οι αμοιβές του ήταν ελάχιστες. Κέρδιζε μόνο τόσα, όσα του επαρκούσαν να ζει με την οικογένειά του όσο ο μέσος όρος των ορεσίβιων συμπολιτών και συγχωριανών του. Σε δύσκολες μάλιστα εποχές, όπως με την Γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο, αναγκάστηκε να προσφέρει το ταλέντο του για ένα- δυο σακιά καλαμπόκι ή να κατασκευάζει ξύλινα σκεύη κουζίνας για τα προς το ζην».  
            Την πρωτότυπη κατάσταση των έργων του, που παρουσιάζουμε στη συνέχεια,  κατέχει ο γιος του  ο Βαγγέλης, από το οποίο  ο εγγονός Νίκος κράτησε φωτοαντίγραφο.
            Εργάστηκε λοιπόν για τουλάχιστον 58 Εκκλησίες της Ευρυτανίας – Φθιώτιδας, Φωκίδας, Βοιωτίας και Ναυπακτίας, κατασκευάζοντας είτε το τέμπλο (τέμπλεο το ονόμαζε, ονομασία που καταγράφει και ο Εκκλησιαστικός συγγραφέας πρωτοπρεσβύτερος Κων/νος Καλλίνικος στο έργο του Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΕΛΟΥΜΕΝΑ ΕΝ ΑΥΤΩ, σελ. 108)) είτε λοιπό ξυλόγλυπτο εξοπλισμό: Προσκυνητάρι, Δεσποτικό Θρόνο, Άμβωνα κλπ. Το τέμπλο του Αγίου Νικολάου Καστανιάς καταγράφεται ως ένατο στη σειρά. Έργο του ήταν και το τέμπλο στον Άγιο Νικόλαο (Λάσπη) που έκανε το 1912 και δυστυχώς έκαψαν οι Γερμανοί το 1943.  
            Μερικά ακόμη από τα δικά του έργα που καταγράφει στους Ενοριακούς Ναούς στα παρακάτω κοντινά ή γνωστά μας χωριά είναι: Καρύτσα, Ανιάδα, Κλαυσί (1909), Μεγ. Χωριό, Δίκαστρο, (Φθιώτιδας), Καλεσμένο, Ραπτόπουλο, Ροσκά, Δολιανά, Τσεκλείστα (Σκοπιά),  Γοριανάδες, Φιδάκια, Υπάτη και σε άλλα ακόμη.  Η Μεγάλη Κάψη, το χωριό του, έχει χαρακτηριστικά έργα του. Από τους Γερμανούς κάηκε και το τέμπλο της Παναγίας της Μονής Κουμασίων (Μικρό Χωριό), ενώ το τέμπλο στο Περίβλεπτο Φθιώτιδας κάηκε από πυρκαγιά που προκλήθηκε εκ των ένδω από αμέλεια χωριανών.
           Επικοινώνησα και πάλι με τον εγγονό του κ. Νίκο Παπαδιονυσίου που έχει καταγράψει τα σχετικά στοιχεία από τη ζωή και το έργο του «Αγραφιώτη- Μεγαλοκαψιώτη λαϊκού εκκλησιαστικού λεπτουργού και ιεροψάλτη»  παππού του.  Του  έστειλα φωτογραφίες από το τέμπλο και το λοιπό ξυλόγλυπτο  εξοπλισμό του Αγίου Νικολάου Καστανιάς, αλλά και της Ροσκάς, καθώς και όσα σχετικά ανέφερε ο κ. Υφαντόπουλος που απηχούν την οικογενειακή του παράδοση για τον ξυλογλύπτη τεχνίτη της Εκκλησιάς μας. Ο κ. Παπαδιονυσίου παρατήρησε:
            «Μόλις εξέτασα τις υπέροχες φωτογραφίες σας που μου στείλατε. Δεν έχω αμφιβολία ότι το τέμπλο ή τέμπλεον όπως τα αποκαλούσε ο παππούς μου Στέλιος Υφαντής, είναι έργο δικό του.
            Το μόνο που μου προκαλεί εντύπωση είναι ότι λείπουν οι περιστερές που από τα στόματά τους κρέμονταν, σαν απαράβατος κανόνας του, τα καντήλια. Τουλάχιστον αυτό ισχύει σε όλες τις εκκλησιές των οποίων τα τέμπλα έχει κατασκευάσει, μεταξύ τους του Μ. Χωριού και της Μ. Κάψης, ακόμη και του τελευταίου, αυτό της αρχαίας, 1693, νεκροταφειακής Κοίμησης της Θεοτόκου της Μεγ.Κάψης, και όσες έχω επισκεφτεί. Δυστυχώς από σεμνότητα, γιατί έτσι ήταν, σεμνός, δεν υπέγραφε τα έργα του. Δεν τον ενδιέφερε η υστεροφημία του. Δεσποτικό και το προσκυνητάρι δεν έχουν σχέση μ΄ αυτόν. Άλλωστε θα το ανέφερε».
            Ο κ. Παπαδιονυσίου συμπλήρωσε:
            «1.Οι γιοι και η μια κόρη του Στέλιου Υφαντή, μαζί και η γιαγιά μου, μάνα της μάνας μου Δέσποινας από Καρύτσα, είχαν ήδη αποδημήσει το 1918 στο Καρπενήσι από πνευμονίες και τη γρίπη του 1918. Επομένως να έχει μαζί του ο παππούς γιο στην Καστανιά, αποκλείεται.  
            2.Ο παππούς αποκλείεται να ασχολιόταν με αγροτικές εργασίες, ειδικά τρίτων, ποτέ δεν τον έζησα στο Κάψη να ασχολείται με αγροτικά. Συνήθως έδινε τα γιούρτια σε άλλους μεσιακά.
            3. Πριν αναλάβει μια δουλειά έκανε συμφωνία, ποιος θα τον φιλοξενεί, ποιος θα τον τροφοδοτεί, κανόνας του απαράβατος.. Επομένως το ν΄ απασχολείται με αγροτικές εργασίες τρίτων για τα προς το ζην το βρίσκω μη αληθές. Ούτε καν θα έχανε τον χρόνο του για κάτι τέτοιο.
            4.Τα πέντε χρόνια εργασίας τα βλέπω υπερβολικά. Δεν νομίζω να έκανε πάνω από ένα ή δυο χρόνια. Έχοντας χώρο και σχετική θέρμανση δούλευε και χειμώνα. Άλλωστε υπολογίστε 34 τέμπλα επί όχι 5 αλλά επί τρία χρόνια, ίσον 102 χρόνια. Αν βάλετε και τις άλλες του εργασίες και τα χαμένα χρόνια του Εμφύλιου που ζούσε χωρίς σημαντικές εργασίες στη Λαμία φιλοξενούμενος από Λαμιώτες που φιλοξενούσε πριν στο Κάψη, θα ζούσε και σήμερα.
            5. Οι πολλές καρυδιές είναι κι΄ αυτό υπερβολή. Συνήθως δούλευε μια μεγάλη, δυο το πολύ καρυδιές. Τέλος, το προσκυνητάρι και ο Δεσποτικός Θρόνος δεν έχουν σχέση με το παππού μου. Αν ήταν δικά του έργα, θα τα ανέφερε».
            Αλλά και ο κ. Παπαδιονυσίου επεσήμανε: «Και κάτι επείγον το οποίο είναι εμφανές, δεν απαιτούνται οι γνώσεις μου Τεχνικής Γεωλογίας: Από μια σας φωτογραφία βλέπω ότι η εκκλησιά του Αγίου Νικολάου κινδυνεύει άμεσα. Ο περίφημος φλύσχης, το άσχημο αυτό πέτρωμα για την αστάθειά του, υπεύθυνο για κατακρημνίσεις σε Δυτ. Φθιώτιδα και Ευρυτανία και αλλού στη Ρούμελη, σίγουρα θα τον αφανίσει. Ότι είναι να σώσετε, σώστε το έγκαιρα. Μάλιστα, κάτι που έχει σημαντικό κόστος, «ξηλώστε» την εκκλησιά πέτρα προς πέτρα και μεταφέρατέ την, παρόμοια, σε πιο σταθερό έδαφος.. Πρέπει η κοινότητά σας να σκεφτεί χωρίς μεμψιμοιρίες και χρονοτριβές την απομάκρυνση του τέμπλου, αν πραγματικά το θέλει, πριν καταπέσει η εκκλησιά του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου και το καταστρέψει..Ο σημερινός Ι.Ν. του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης της Μεσαίας Κάψης έχει το τέμπλο του παππού Στέλιου που διέσωσαν και μετέφεραν από την καταστροφή του παλιού με την καθίζηση του χωριού τους από τον ίδιο φλύσχη».
            Σε πολύ λίγα χρόνια, το τέμπλο του Αγίου Νικολάου, ΑΝ ΘΑ ΥΠΑΡΧΕΙ, θα είναι εκατό χρόνων... Αν δεν θα υπάρχει, και θα ευθυνόμαστε όλοι μας γι’ αυτό, θα πηγαίνουμε ντροπιασμένοι στα άλλα χωριά να βλέπουμε τα όμοιά του. Οι πρόγονοί μας το έκαναν και μας το παρέδωσαν, εμείς ίσως δε θα μπορέσουμε να το κρατήσουμε. ΔΥΣΤΥΧΩΣ... Τουλάχιστον αξιωθήκαμε να μάθουμε την ιστορία του.
            Ευχαριστούμε θερμά τον εγγονό κ. Νίκο Παπαδιονυσίου, από τον οποίο μάθαμε για τον  Αγραφιώτη- Μεγαλοκαψιώτη λαϊκό εκκλησιαστικό λεπτουργό και ιεροψάλτη παππού του Στέλιο Δ. Υφαντή, τον κατασκευαστή και του δικού μας τέμπλου στον Άγ. Νικόλαο Καστανιάς, που ευχόμαστε να απολαμβάνει και στον Παράδεισο πλέον την ανταμοιβή των κόπων του επί γης για τη δόξα του Κυρίου μας.

Στέλιος Δ. Υφαντής, (1875-1971) ο  Αγραφιώτης- Μεγαλοκαψιώτης λαϊκός εκκλησιαστικός λεπτουργός και ιεροψάλτης, ο κατασκευαστής και του τέμπλου του Αγ. Νικ. Καστανιάς. Από το Αρχείο του εγγονού του Νίκου Δ. Παπαδιονυσίου.
Το τέμπλο του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Καστανιάς. Φωτογραφία Ζαχ. Ζηνέλη, 1990

Λεπτομέρειες από το τέμπλο του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Καστανιάς

Τα Βημόθυρα
   Λεπτομέρειες από το τέμπλο Αγίου Νικολάου Καστανιάς
                             Πανομοιότυπο τέμπλο της Αγίας Παρασκευής Ροσκάς Ευρυτανίας

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Ζαχαρίας Ζηνέλης κατάγεται από την Καστανιά Προυσού Ευρυτανίας, είναι Θεολόγος σε σύνταξη, διετέλεσε Διευθυντής Γυμνασίου και ζει στην Αθήνα. Η εργασία του αυτή δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα του Συλλόγου των Απανταχού Καστανιωτών Ευρυτανίας στο φ 155, Oκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2017, που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 2018. Για επικοινωνία μαζί του: Τηλ.: 210-7564334 και 69 77 36 42 18, EMAIL: zzinelis@gmail.com

Συγχαίρουμε από καρδιάς τον αγαπητό Ζαχαρία Ζηνέλη για τη συγγραφή τού παρόντος ερευνητικού άρθρου και τον ευχαριστούμε θερμά για την τιμή που μας έκανε να το δημοσιεύσει στον «Φθιωτικό Τυμφρηστό».

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου

2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Η μονή Κουμασιων ανήκει στις Κορυσχαδες. Όχι στο Μικρό Χωριό....

Νίκος Παπαδιονυσίου είπε...

Σωστά..Στους Κορυσχάδες, υπαγόμενη στη Ι.Μ.Παναγίας Προυσού..

Ν.Παπ.