Προπολεμικές εκλογές στο Σλα Μαχαλά

ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

ΣΤΟ ΣΛΑ ΜΑΧΑΛΑ

& η συμμετοχή των Γύφτων

της Μαρίας Τζιβελέκη-Πολυμεροπούλου από το βιβλίο της:

«Αγαπητοί μου συμπολίτες…»

Οι  οικογένειες  των  γύφτων  πολυπληθείς  γι' αυτό  και  περιζήτητες από τους
υποψηφίους σε κάθε εκλογική αναμέτρηση. Ο Σλα Μαχαλάς έβγαζε Δήμαρχο.

Οι εκλογές. Δημοτικές και Βουλευτικές ήταν πάντοτε στο επίκεντρο ποικίλων συζητήσεων, τουλάχιστον ένα εξάμηνο πριν τη διεξαγωγή τους. φανατίζοντας ψηφοφόρους και υποψηφίους. Σχόλια για το αποτέλεσμα και ο απόηχος των εκλογών κρατούσαν τουλάχιστον ένα χρόνο, με συζητήσεις σε σπίτια, σε γραφεία υπο­ψηφίων, σε μαγαζιά, σε πηγαδάκια δρόμων και πλατειών.Οι εκλογές άφηναν στον τύπο της εποχής σοβαρά αλλά και σατιρικά ντοκου­μέντα.

Από εφημερίδες και μαρτυρίες της εποχής, βλέπουμε ότι η βασική συνταγή δεν άλλαξε, απλώς προστίθενται «γαρνιτούρες». Τα βασικά υλικά, είναι από τη μια μεριά οι υποσχέσεις και οι κολακείες, από την άλλη «ευκαιρία να επωφεληθούμε». Οι εκλογές ήταν και τότε πολιτικές. Όταν τύχαινε, όπως το 1934, να συμπέσουν με την περίοδο της αποκριάς, τότε ανακατεύονταν τα πανηγύρια, και το «Σπαρματσέτο», η σατιρική εφημερίδα της εποχής στη Λαμία, εύρισκε θέμα να τροφοδοτή­σει τη μούσα των εποχιακών ποιητών συνεκδοτών της.

Την εποχή εκείνη, μιλάμε για τις δημοτικές εκλογές το 1934*, δύο ήταν οι υπο­ψήφιοι δήμαρχοι που πάλευαν για τη δημαρχία της Λαμίας. Ο Πλατής** (Πλάτανοοοος) και ο Σπύρος Πετρούλας*** (Πέτρααααα).

Ο Πλατής γόνος παλιάς πολιτικής οικογένειας, σοβαρός, λιγομίλητος, ευγενής.

Σημειώνουμε από το «Σπαρματσέτο»: «Να λέγεσαι Πλατής και να είσαι τόσο λεπτός ιδίως προς πελάτες και ψηφοφόρους!» Είχε και σχετικά με το μεγάλο του όνομα περιορισμένα οικονομικά. Του σημειώνουν σκωπτικά μετά την αποτυχία: «Ο Γεώργιος Πλατής ώρα 0,35 θα κάνει διάλεξη περί επιδράσεως του χρήματος εις την πολιτική». Ο Πετρούλας πλούσιος τραπεζίτης με κτήματα πολλά, πάντα καλο­ντυμένος με ρούχα ακριβά.

«Μπάρμπα-Σπύρο σε λατρεύω και σε αγαπώ πιστά,
που φοράς ψηλό καπέλο, γάντια, σάλι κι γυαλιά».

Σκόρπαγε το χρήμα, ιδιαίτερα προεκλογικά «Προ ημερών εις τον Πετρούλα χορός δια τα επινίκια, βαρούσαν όλα τα ταμπούρλα και εχαρίσθησαν κι ενοίκια».

   Ένα κουσούρι του ήταν ότι ήταν απότομος στους τρόπους και παρορμητικός χαρακτήρας. Απ' τους λίγους που είχαν τότε αυτοκίνητο. Μέσα στην αντιπαλότη­τα ήταν και η προσπάθεια να ακούσουν, να δουν ή να μάθουν κάποιο κουσουρλίδικο γεγονός ο ένας για τον άλλον.

Και η ευκαιρία ήρθε. Κάποια στιγμή σταμάτησε το αυτοκίνητο του Πετρούλα στη μέση του δρόμου και όπως ήταν προσβεβλημένος από τη συμπεριφορά αυτή του αυτοκινήτου του, βγήκε φουριόζος και έξαλλος να διορθώσει τη βλάβη, σήκω­σε το καπό και, παρ' όλες τις προσπάθειες, δεν έγινε τίποτε. Φουρκισμένος όπως ήταν, κατεβάζει το καπό με τόση δύναμη που ακούστηκε σαν πιστολιά. (Ο Πετρούλας οπλοφορούσε). Να η ευκαιρία για τους αντιπάλους αλλά και για τους Λαμιώτες γενικά. Να το θριαμβευτικό τετράστιχο που αποθανάτισε το ανέλπιστο γεγο­νός.

« Τριν-τριν-τριν είσαι παλαβός

απ' τφέκ σεις τα αυτοκίνητου

γιατί δεν πήρε μπροοοος», του τραγουδούσαν στο σκοπό  του «φορτσάτο μαντολίνο πολύ μας σκλάβωσες». Έγινε τότε το σώσε.

Για βουλευτές, τρεις ήταν οι κυριότεροι υποψήφιοι στη Φθιώτιδα. Ο Χατζίσκος, ο Γραμματίκας και ο Μακρόπουλος. Στη Δημαρχία δούλευε σκουπιδιάρης ο Γιάννης Γιαννακάκης από το Σλα. Περπατούσε και μιλούσε έμμετρα. Είχε ταλέ­ντο, έγραφε ποιήματα. Την εποχή εκείνη έγραψε αρκετά τετράστιχα σχετικά με τις εκλογές. Του τα τύπωναν και τα πετούσε στην Πλατεία Λαού και στα παραδρόμια. Δείγμα της ποίησης του:

Για το Γραμματικά:
«Συ, Γραμματίκα τίμιε και των φτωχών προστάτη,
όλοι θε να το δείξουμε σαν έρθουμε στην κάλπη».

Για το Χατζίσκο:
«Και συ, Χατζίσκε τρομερέ, της Ρούμελης αηδόνι,
που κελαηδάς μες στη βουλή και σε τρομάζουν όλοι».

Για το Μακρόπουλο:
«Εσύ μας έφερες νερό, νερό Γοργοποτάμου,
χαίρε γιατί, Μακρόπουλε, δροσίζεις την καρδιά μου».

Εδώ, σ' αυτό το χρονικό, θα κάνουμε την αναδρομή των δημοτικών εκλογών τότε, αφού είναι πάντα επίκαιρο το θέμα. με προσωπικές μαρτυρίες, σχόλια από τον ημερήσιο τύπο της εποχής και τη σατιρική εφημερίδα «Σπαρματσέτο».

    Ως γνωστόν, ο Σλας ήταν το εκλογικό κριτήριο. Έχεις το Σλα βγαίνεις, δεν τον έχεις, κάηκες. Μέχρι την τελευταία ώρα ο Σλας ήταν στα χάδια και την περιποίη­ση. Αρκούντως υπολογίσιμος ο αριθμός των ψηφοφόρων εκεί διότι: « Η απορία, της γης εν αντιθέσει ευρισκόμενη προς την ευφορίαν και την τεκνογονίαν των κατοίκων της ανατολικής πλευράς της πόλεως μας, απετέλεσαν πάντοτε μίαν αλήθειαν αναμφισβήτητον». Εξαγόραζαν την ψήφο τους με παζάρια. Το θούριον Άσμα το αποδεικνύει.

« Στης Λαμίας την ένδοξη ράχη,

η Γυφτιά περπατώντας μονάχη,

εις την τσέπην το χέρι κρατεί,

και τον κόσμο αναγκάζει να κρίνει

ότι γύφτοι μονάχα έχουν μείνει,

εις την άλλοτε τίμια γη».

«ΣτηςΛαμίας την ένδοξη ράχη
η Γυφτιά περπατώντας μονάχη,
με το χέρι στην τσέπη κρατεί τα.
ολίγα λεπτά που έχουν μείνει
απ' την έντιμη ...ετούτη εκλογή».

Μια βδομάδα προ των εκλογών, οι υποψήφιοι αγκαζάρανε καθένας για τους δικούς του υποτιθέμενους οπαδούς από μια ταβέρνα στα «Στενά». Μαγείρευαν με το μεροκάματο ολημερίς: μακαρόνια, πατάτες, φασουλάδα, ρεβύθια και... κρασί. Εκεί κατέβαινε σχεδόν όλος ο Σλας και την τύλωνε και μεθοκόπαγε. Στα σπίτια των υποψηφίων, Τετάρτη και Παρασκευή μαγείρευαν νηστήσιμα, φασουλάδα-ρεβύθια. Έτυχε κάποτε στου ενός το σπίτι να έχουν καζάνι με φασουλάδα και στου άλλου με ρεβύθια. Οι γύφτοι πήγαιναν και στον έναν και στον άλλον και μπήχναν τον περίδρομο, ενώ διαβεβαίωναν το περιβάλλον ότι αυτό είναι το πρώτο πιάτο. Ένας βαρυστομάχιασε απ' την πολυφαγία και στο σπίτι με τη φασουλάδα, ξέρασε ρεβύθια... Έφαγε το ξύλο της ζωής του.

Για τους κομματάρχες και τους φίλους όμως μαγείρευαν κρέας όπως και για τα επινίκια. Αναγκάστηκαν τα ζώα να διαμαρτυρηθούν: « Επιτροπή εξ αιγών και προβάτων παρουσιασθείσα εις τα γραφεία της εφημερίδος μας, διεμαρτυρήθη δια τον αμείλικτον πόλεμον, ον, εκήρυξεν κατ' αυτών ο μέλλων Δήμαρχος, καθ' α ανακοίνωσαν ημίν εκατοντάδες εξ αυτών έπεσαν θύματα της αιμοβορίας αυτού».

    Επίσης εδίδετο και συνταγή για το ψητό της Λαμίας: «Παίρνετε 1/2 οκά. κρέας γύφτικο ψιλοκομμένο. Ρίχνετε λίγα τάλιρα κοκκινισμένα, τα ανακατεύετε καλά. Ρίχνετε μέσα σιγά-σιγά δύο κουταλιές της σούπας άλειμμα και 100 δράμια κρασί. Όταν δείτε ότι έγινε καλή η μάζα, την κάνετε σφυρίδια τα οποία τυλίγετε σε Πλα­τανόφυλλα, τα βάζετε μέσα σ' ένα καζάνι και τα αφήνετε να βράσουν μια μέρα, αφού προηγουμένως τα σκεπάσετε με μια Πετρούλα. Τα ανοίγετε, άμα δείτε ότι μαύρισαν τα Πλατανόφυλλα και άσπρισε η Πετρούλα. Τα τρώτε και εύχεστε την επιτυχία του φαγητού».

Οι ψηφοφόροι του Σλα για να καλοπιάσουν και τους δύο αντιπάλους, έπαιρναν κονκάρδες και από τα δύο στρατόπεδα. Τη μία την καρφίτσωναν στο πέτο φανε­ρά. Την άλλη από μέσα στη φόδρα. Αν τον συνέφερε να επιδείξει το πέτο πάει καλά. Αν ήταν στον αντίπαλο έδειχνε τη μέσα της φόδρας, δήθεν της καρδιάς. Κάποτε είχε ένας στο πέτο το Γιάννη Μακρόπουλο και στη φόδρα το Γιάννη Τσι­ριμώκο. Τύφλα στο μεθύσι, κοίταζε το πέτο και φώναζε: «Γιάννη, γεια σου». Μετά απευθυνόταν στην κονκάρδα της φόδρας: «Γιάννη, γεια σου και συ» κι άντε πάλι απ' την αρχή περιδιαβαίνοντας τους δρόμους. Αν δε χώνευε τον Τσιριμώκο τού 'λεγε και στη ζούλα: «Τσιριμώκο, κάνε μώκο».

Άλλο κόλπο στις εκλογές με τους γύφτους ήταν ο φάκελος. Μετά από συνεν­νόηση και επιλογή, στέλναν πρωί-πρωί έναν έξυπνο και πονηρό γύφτο να ψηφίσει. Αν δε μπορούσε να κλέψει ένα φάκελο, έκρυβε στον κόρφο του το φάκελο με τη σφραγίδα που τού 'δωσαν να ψηφίσει και παριστάνοντας τον αφελή έψαχνε γύρω του για το φάκελο κλαψουρίζοντας ότι χάθηκε και τι θα κάνει αυτός τώρα. Φασα­ρία, κακό. Τελικά του έδιναν άλλον και ψήφιζε βάζοντας μέσα το έτοιμο ψηφο­δέλτιο που είχε στην τσέπη του. Όταν έβγαινε, πήγαινε στον κομματάρχη έδινε το φάκελο που είχε κονομήσει και του έδινε μισό πενηντάρι (πολλά τα χρήματα για τότε) κομμένο με το ψαλίδι. Αυτό το φάκελο τον έδιναν σε άλλο ψηφοφόρο με το ψηφοδέλτιο μέσα έτοιμο. Εκείνος θα έφερνε πίσω το νέο φάκελο και θα έπαιρνε το άλλο μισό πενηντάρι. Με το προηγούμενο μισό αυτοί θα έπαιρναν από 25 δρχ. Έτσι πήγαινε συνέχεια η φάμπρικα μέχρι να κλείσουν οι κάλπες. Ορισμένοι περί­μεναν να παν αργά το απόγευμα να ψηφίσουν μ' αυτό τον τρόπο, γιατί ακρίβαινε ο φάκελος. Διαβάζουμε σε αγγελία: «Πωλούνται εκλογικά βιβλιάρια εις τιμήν ευκαιρίας πληροφορίες παρά τω Κ...». Και αλλού: «Παρεπέμφθη εις το Πλημμε­λειοδικείων ο συμπολίτης μας Μίνως Μαγκούφης κατηγορούμενος επί παραβάσει τον εκλογικού νόμου και συγκεκριμένως διότι δεν εδέχθη άλειμμα. Ελπίζομεν ότι η τιμωρία του θα είναι βαριά προς παραδειγματισμόν».

     Η ψήφος του Σλα μέχρι την τελευταία στιγμή ήταν πρόβλημα, αγωνία και αμφι­βολία. Δεν τους είχαν εμπιστοσύνη, άλλα λέγαν και άλλα κάναν. Σε μια αναμέ­τρηση ένας εκ των δύο υποψηφίων, θέλοντας να τους βγάλει εκτός μάχης, τους ειδοποίησε ότι αυτός θα τους δώσει χρήματα το απόγευμα πριν παν να ψηφίσουν. Οι κομματάρχες του τους συγκέντρωσαν στο σχολείο της γειτονιάς τους, που ήταν και εκλογικό κέντρο, τους δώσαν χρήματα και τους είπαν: «καθίστε εδώ, θα σας πούμε εμείς πότε θα πάτε, έχουμε ώρα ακόμα». Ήξεραν ότι και ο αντίπαλος είχε δώσει χρήματα. Πόσα; Μήπως περισσότερα; Ποιον θα ψήφιζαν; Καλύτερα λοιπόν να μην ψήφιζαν κανέναν. Οι κομματάρχες εκεί με τα ρολόγια στο χέρι. Μόλις ήρθε το μήνυμα από μέσα ότι έκλεισαν οι κάλπες τους λεν: «Άντε τώρα πηγαίνετε και όπως είπαμε». Δεν τους δέχτηκαν, είχε δύσει ο ήλιος, αυτοί όμως είχαν πάρει από δυο μεριές χρήματα, δεν κακοκάρδισαν κανέναν. Στις ταβέρνες που νοίκιαζαν οι υποψήφιοι στέλναν ανθρώπους τους να συμφάγουν με τους γύφτους, να τους κεράσουν και να τους κολακέψουν με την παρουσία τους. Μεθοκοπάγανε οι γύφτοι, ξέχναγαν ποιος τους τάιζε και σήκωναν το ποτήρι στην υγεία του αντίπα­λου. Από μικρά τα γυφτάκια καταλάβαιναν ότι οι εκλογές παίζαν ξεχωριστό ρόλο στην ζωή των γονιών τους, τους χρησιμοποιούσανε στο Δήμο στην υπηρεσία καθα­ριότητας, εργάτες στους δρόμους και στα δημοτικά έργα. Τα ίδια τα παιδιά περ­νούσαν καλύτερα την εποχή των εκλογών, βαβούρα, γλέντια, φαγοπότια και κάποια χρήματα στο σπίτι. Είχαν εφεύρει ένα παιχνίδι κατά το σχόλιο τοπικής εφημερίδας της εποχής «Παίζουμε ρε τσ' εκλουγές;» Αγόραζε ο μεγαλύτερος λίγες καραμέλες έδινε από μία στους μικρούς και τους έπαιρνε (αγόραζε) τα βιβλιάρια, που ήταν άδεια πακέτα τσιγάρων. Το κάναν και παράκληση στην προσευχή τους «Παναΐτσαμ’, φέρε πίσου τσ'εκλουγές».

Υπήρχαν και προτιμήσεις οικογενειών γύφτων σε έναν υποψήφιο. Η ιστορική οικογένεια των Μπακούμηδων ήταν ταγμένη στον Πλατή.

Πώς επιθυμούσαν οι Λαμιώτες να δουν τις σχέσεις των δύο αντιπάλων κατα­γράφεται κι αυτό: «τον κ. Πλατή αγκαλιά με τον κ. Πετρούλα, την αδελφή του κ. Πλατή δίδα Ευτέρπη ιδιαιτέρα γραμματέα του κ. Πετρούλα».

Μετά την αποτυχία του πρώην δημάρχου Γ. Πλατή δε λείψαν τα σχόλια: «Λέγεται ότι ο αποτυχών το γράμμα ήτα της λέξεως ήττα το γράφει με έψιλον γιώτα» και αλλού για τον ίδιο, «θα κάνει διάλεξη περί προδοσίας και της επιδρά­σεως της φωνής του αλέκτορος» και συνεχίζει «επί τη αναχωρήσει του από τη δημαρχία, εδώρισεν εις τον Δήμον τα χρέη τα οποία ωφελήθη κατά την θητείαν του». Οι εξαγγελίες και οι υποσχέσεις ήταν στο στόχαστρο της διακωμώδησης όπως «ο νέος δήμαρχος υπόσχεται να απαγορεύσει στους δημότες ν' ακούουν μου­σική. Εξαιρούνται: μουσική λατέρνας και πίπιζας» (όργανα που χρησιμοποιούσαν στο Σλα), «το Δημοτικό Θέατρο θ' ανεγερθεί εις Λιμογάρδιον κατόπιν σχετικής υποσχέσεως του κ. Πετρούλα». Επίσης «θα ιδρυθούν δημοτικά λουτρά εις Βαλόγουρναν, ένθα θα παιανίζει και η εκ πιπιζονταουλίων δημοτική ορχήστρα εκάστην Κυριακήν το μεσονύκτιον». «Θα κατασκευάσουν αερογέφυρα μεταξύ Κάστρου και Αγ. Λουκά. Θα καταργήσουν την ηλεκτρική εταιρεία και θα κρεμάσουν φανά­ρια στους δρόμους. Θα καταργήσουν τα χειρομάντηλα και θα καθιερώσουν τα μανίκια για να σκουπίζουν τη μύτη. Θα ξυρίσουν τα κεφάλια και θα φυτέψουν σκόρδα. Θα τοποθετηθούν παλούκια στο Πάρκο για να κρεμούν οι χωριάτες τα. ταγάρια. Θα σπαρεί η Πλατεία Λαού με αγκάθια να τρων τα γαϊδούρια. Θα φυτέ­ψουν την Πλατεία Ελευθερίας με πουρνάρια για να μπερδεύονται οι γυναίκες με τα ψηλοτάκουνα. Θα γίνει διάλεξη για τους επιτυχόντος δημοτικούς συμβούλου: «περί ομονοίας και αγάπης»

Σήμερα στο Σλα για το θέμα των εκλογών δεν παραδέχεται κανένας ότι εξα­γόραζαν την ψήφο τους με χρήματα. Παραδέχονται ότι το αποτέλεσμα κρινόταν απ' το δικό τους μαχαλά κι αυτό γιατί ήταν η μεγαλύτερη συνοικία. Εκεί μαζεύο­νταν οι περισσότεροι ψήφοι, τότε κάθε οικογένεια είχε 8-10 παιδιά, με τ' αδέλφια, τα ξαδέλφια μαζευόντουσαν 50 άτομα. Καταλαβαίνετε φάρα ολόκληρη. Ερχό­ντουσαν οι κομματάρχες και κέρναγαν. Όλοι εδώ, λεν, αγαπούσαν το κρασί, ήταν η ζωή τους κι αν τους δίναν κανένα τάλιρο ή δεκάρικο, κάθονταν μαζί τους και τα πίναν. Πλήρωναν οι γύφτοι με τα λίγα που τους δίναν και αυτοί καλοπερνούσαν με το τζάμπα, γιατί «εμείς ήμασταν αγαθοί άνθρωποι» αθώοι συμπληρώνουν.

* «Κατά τα χρόνια 1934-36 δημιουργήθηκε στη Λαμία το περίφημο Δημοτικό ζήτημα στα πλαί­σια του εκλογικού αγώνα μεταξύ Πλατή - Πετρόπουλου, που είχε πάρει σημαντικές πολιτικές και κοι­νωνικές διαστάσεις». Κων. Φλώρου: «Επαρχία Φθιώτιδας 1988, σελ. 97. Περικλής Φύκας: «Το Δημο­τικό ζήτημα στα 1934-36», Φθιωτικά Χρονικά 1983.

** Ο Γ. Πλατής ήταν Δήμαρχος Λαμίας από το 1929 - 1934, επί χρόνια βουλευτής Φθιώτιδας και αντιπρόεδρος της Βουλής, εργάστηκε πολύ και άφησε αξιόλογο έργο στην πόλη.

***  Ο Σ. Πετρόπουλος εκλέχτηκε Δήμαρχος Λαμίας το 1934 - 1937 και μετά το 1951 - 1955, ήταν ο πρώτος μεταπολεμικός Δήμαρχος της Λαμίας.