Το ανάγλυφο Κάστρου Λαμίας

Το χαμένο μεσαιωνικό ανάγλυφο

του κάστρου της Λαμίας

(της Μαρίας Θερμού από το ΒΗΜΑ – Πολιτισμός, 20-10-2009)

Το ανάγλυφο του κάστρου της Λαμίας. Χρονολογημένο από τον 11ο ως τον 13ο αιώνα, εικονίζει κένταυρο με κάλυμμα στο κεφάλι, στα χέρια ένα λαγούτο και δίπλα του μια μετέωρη, μικρή γυναικεία μορφή που χορεύει

Να επιστραφεί εκεί όπου ανήκει. Στο κάστρο της Λαμίας! Η παρότρυνση είναι δική μας, η επιστημονική τεκμηρίωση όμως ενός μεσαιωνικού ανάγλυφου που κοσμούσε κάποτε το φρούριο, αλλά στη συνέχεια «χάθηκε», ανήκει στον αρχαιολόγο κ. Γιώργο Δεσπίνη, ο οποίος την κατέθεσε πριν από μερικές ημέρες, κατά την τελετή βράβευσής του από το Μουσείο Μπενάκη. «Αντίδωρο» τη χαρακτήρισε ο ίδιος απέναντι στις εμπεριστατωμένες αναφορές συναδέλφων του (μερικοί εκ των οποίων και μαθητές του), αλλά και ένα μικρό μάθημα έρευνας για τους ακόμη νεώτερους. Ο κ. Δεσπίνης, άλλωστε, βαθύς γνώστης της αρχαίας γλυπτικής και αρχιτεκτονικής, ιδίως της Κλασικής και της Ελληνιστικής περιόδου, είναι ο κατ’ εξοχήν έλληνας αρχαιολόγος με το ειδικό ταλέντο της ταύτισης αρχαίων έργων, κάτι το οποίο επισήμαναν όλοι οι ομιλητές.

«Το ανάγλυφο του κάστρου της Λαμίας», τα ίχνη του οποίου φαινόταν να έχουν χαθεί λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, ήταν το θέμα της ομιλίας του, στη διάρκεια της οποίας «πήρε από το χέρι» το πολυπληθές ακροατήριό του για να καταγράψει τη διαδρομή του: η πρώτη καταγραφή του ανάγλυφου είχε γίνει από κάποιον περιηγητή το 1706. Το είδε στη θέση του πάνω από μια πύλη του κάστρου, χωρίς να προσδιορίζει ποια, ενώ ανέφερε ότι σε αυτό εικονιζόταν ένα πρόσωπο που έκρουε όργανο, πιθανώς κιθάρα, και δίπλα του μια μικρότερη μορφή. Αρκετά αργότερα, όμως, στις αρχές του 19ου αιώνα, μια άλλη ερμηνεία της παράστασης ήθελε τα πρόσωπα πιο συγκεκριμένα: τον Κένταυρο Χείρωνα να μαθαίνει λύρα στον Αχιλλέα. 

Στη συνέχεια, το ανάγλυφο «βρίσκεται» στον Πειραιά. Υπάρχει άλλωστε το έγγραφο που βεβαιώνει την παραλαβή του από το Φρουραρχείο της πόλης, το 1869. Και από εκεί όμως μετακινείται προς την... αυλή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, σε έγγραφο του οποίου εντοπίζεται (1880) με την επισήμανση, για πρώτη φορά, ότι πρόκειται για μεσαιωνικό ανάγλυφο που απεικονίζει μορφή Κενταύρου και μια γυναικεία μορφή. Πού βρίσκεται σήμερα αυτό το μαρμάρινο ανάγλυφο; Στο Βυζαντινό Μουσείο, απαντά ο κ. Δεσπίνης, ο οποίος το χρονολογεί στον 11ο ως 13ο αιώνα, διευκρινίζοντας πλέον και την παράστασή του: Κένταυρο με κάλυμμα στο κεφάλι και στα χέρια ένα λαγούτο και δίπλα του μια μετέωρη μικρή γυναικεία μορφή που εμφανώς χορεύει, ενώ στο χέρι της κρατάει σάλι που ανεμίζει. Οι διαστάσεις του είναι 94x72 εκατοστά και το υλικό του μάλλον έχει ως προέλευση τη Λαμία. Τώρα πια, αν όχι το ίδιο αλλά ένα αντίγραφό του μπορεί να τοποθετηθεί πάνω από την πύλη του κάστρου.

Για το ίδιο θέμα διαβάστε το παρακάτω σχετικό κατατοπιστικό άρθρο από το «Εθνικό Δίκτυο Γεωμυθολογικά Μονοπάτια»

ΤΟ 1705, Ο ΓΑΛΛΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΣ ΤΥΧΟΔΙΩΚΤΗΣ (ΑΡΧΑΙΟΘΗΡΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΟΣ, ΨΕΥΤΟΓΙΑΤΡΟΣ Κ.Α. ΑΛΛΑ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΑΦΟΜΟΙΩΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΣΤΙΚΤΟ) PAUL LUCAS, ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΕ ΤΗ ΛΑΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΕΓΡΑΨΕ. ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΝΟΣ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ (ΥΠΕΡΘΥΡΟY)ΠΟΥ ΕΙΔΕ ΣΤΗΝ ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ. Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΧΕΙ ΩΣ ΕΞΗΣ:

"Πάνω από την πύλη, από την οποία μπήκα (στο Κάστρο), είδα ένα μαρμάρινο ανάγλυφο, στο οποίο είναι σκαλισμένο ένα πρόσωπο που παίζει κάποιο όργανο, το οποίο πολύ μοιάζει με λύρα. Δίπλα του βρίσκεται ένα παιδί, που έχει το κεφάλι του καλυμμένο με κουκούλα και δείχνει έτοιμο να χορέψει σύμφωνα με τον ήχο του οργάνου...".

ΤΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΑΥΤΟ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ ΕΚΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ, ΟΠΩΣ ΜΑΡΤΥΡΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ, ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΝ ΝΑ ΕΡΜΗΝΕΥΣΟΥΝ ΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ. ΕΤΣΙ ΔΟΘΗΚΕ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΩΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΟΝ ΚΕΝΤΑΥΡΟ ΧΕΙΡΩΝΑ ΜΕ ΕΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ, JOHN GALT (1810 περ.):

"[..] είδαμε όμως στα τείχη του Κάστρου ένα πολύ προχειροφτιαγμένο κομμάτι αγάλματος, που αναπαριστούσε τον Κένταυρο Χείρωνα να παίζει λύρα σε έναν από τους μαθητές του".

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΟΡΤΣΕΛΑΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: "ΦΘΙΩΤΙΣ Η ΠΡΟΣ ΝΟΤΟΝ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ" (1907), ΓΡΑΦΕΙ ΟΤΙ ΤΟ ΕΙΔΕ, ΤΟ 1860, ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ΟΤΙ ΠΑΡΙΣΤΑΝΕΙ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ ΝΑ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΕΙΡΩΝΑ. ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΧΑΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ Η ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΝΑ ΑΓΝΟΕΙΤΑΙ....ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΠΡΟΠΕΡΥΣΙΝΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟ, ΟΠΟΤΕ ΜΙΑ ΔΙΑΛΕΞΗ, ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ Γ. ΔΕΣΠΙΝΗ, ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΕΝΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΤΟ ΒΗΜΑ", ΤΟ ΦΕΡΝΟΥΝ ΠΑΛΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ.
 

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου