Η σπορά

Η  Σ Π Ο Ρ Α

(του Γιάννη Σαντάρμη)

                              Ξανθό-ξανθό που φαίνεται το φωτερό φεγγάρι,

                              ξανθό-ξανθό και τ’ όργωμα που φαίνεται κι εκείνο,

                              χρυσές είναι και καστανές του φεγγαριού οι αχτίδες,

                              σαν χτενισμένα λες μαλλιά στην πλάση απλωμένα,

                              χρυσές είναι και καστανές κι οι αυλακιές στο χώμα,

                              στο χώμα τ’ αλετρόσχιστο, στο νιόργωτο χωράφι,

                              σαν γνέματα είναι καστανές και πυκναραδιασμένες.

                              -Γεννοβολήτρα μάνα γη και θρέφτρα ευλογημένη,
                              τώρα που σε καμάτεψε το υνί του ζευγολάτη,

                              ήρθε ο καιρός της γέννας σου και της κοιλοπονιάς σου,

                              γι’ αυτό ετοιμάσου γλήγορα και πριν γεννοβολήσεις,

                              πάρε απ’ τον ήλιο μάλαμα, πάρε απ’ τον ήλιο ασήμι

                              και λιάσε σ’ όλο τ’ όργωμα και σ’ όλο το χωράφι

                              τις ανοιγμένες σου αυλακιές, τις σηκωμένες μπλάνες,

                              που ’ναι αργυρές πλέξες θαρρείς, που ’ναι σμαλτένιες τούφες.

                              Η γη οργωμένη τρίσβαθα, η γη ζευγαρισμένη,

                              τα χωματένια της μαλλιά, τα πήλινα πλεξούδια

                              όξω στον ήλιο τ’ άπλωσε και στη χρυσή λιακάδα

                              και τα ’χει αράδες τα μαλλιά κι αράδες τα πλεξούδια

                              κι αράδες και τις αυλακιές κι αυτές τις μπλάνες έχει.

                              Η γη λιάζει τους κόρφους της, λυμένους απ’ τ’ αλέτρι.

                              Έτσι καλοδιβόλιστη κι έτσι καλολιασμένη,

                              σαν κόρη μες στα σπλάχνα της, σαν νια στα σωθικά της,

                              το νιο το σπόρο καρτερεί για να γεννοβολήσει.

                              Αυτή το σπόρο καρτερεί κι ο σπόρος παραπέρα

                              προσμένει το σποριά κι αυτός στην ταργαζίκα μέσα.

                              Κοιτά ο ξωμάχος στα ψηλά και κάνει το σταυρό του,

                              σπάζει ένα ρόιδο καταγή, που κλείνει άμετρα σπόρια

                              και τον ουράνιο το Γεωργό παρακαλεί και λέει.

                              -Θεέ μου, όπως με σπυριά το ρόιδο είναι γιομάτο,
                              βλόγησε με πολύ καρπό τ’ αστάχυα να γιομίσουν,
                              το κάθε σιταροσπυρί, κάν’ το εκατό να γίνει

                              και χίλιασε τα, τα εκατό, τα χίλια, μύριασέ τα.

                              Τέτοια στον πλάστη λέει ο σποριάς κι άλλοι εύχονται σ’ εκείνον.

                              -Καλή σπορά, γερο-ζευγά, καλή κι ευλογημένη.

                              -Στον ώμο του ο γερο-ζευγάς φορτώνει το δισάκι,

                              που σπόρο μέσα του κρατεί, που σπόρο μέσα του έχει,

                              χοντρό, καθάριο, διαλεχτό, κίτρινο μονοχάρι.

                              Και σε καθένα πάτημα, σε κάθε αδρασκελιά του,

                              απλώνει το πολύπραγο και το σοφό του χέρι

                              και παίρνει μέσ’ απ’ το σακί κι αδράχνει και χεριάζει

                              και ρίχνει χούφτες τα κλωνιά κι απλόχερα το σπόρο,

                              άλλον τινάζει στα δεξιά, άλλον ζερβά σκορπάει,

                              σπέρνει από δω, σπέρνει από κει, σπέρνει όπου θέλει ο τόπος.

                              Σε κάθε βοϊδοπατησιά, πέντ’ έξι σπόρους ρίχνει,

                              τι το χωράφ’ είναι παχύ, μαυρόειο τ’ όργωμα είναι.

                              Κι εκεί που σπέρνει μια βολά κι άλλη βολά γυρνάει,

                              ο σπόρος για ν’ αδερφωθεί, ο σπόρος να σταυρώσει.

                              -Μες στ’ όργωμα τ’ ολόξανθο, μες στ’ απλωτό χωράφι,
                              ολούθε ο σπόρος χύνεται, ολούθε ο σπόρος πέφτει,
                              σαν πεντακάθαρο φλουρί, σαν λαγαρό λογάρι.

                              Κι όσο τον τόπο του να βρει κι όσο να κατακάτσει,

                              χοροπηδάει εδώ κι εκεί μες στο χωράφι ο σπόρος.

                              Κι εκεί που κάθε απλόχερο σκορπολογιέται γύρα,

                              έρχεται ο σταροκόρακας και σταροκόκκι αρπάζει

                              από καμιά χοντρή αυλακιά κι από παραυλακίδα,

                              χαμοπετάν κι άλλα πουλιά, κλέβουν σπυρί και φεύγουν

                              και τα μυρμήγκια στις φωλιές, από το σπορολόγι,

                              κάτι κι εκείνα κουβαλάν, παίρνουν το μερδικό τους.

                              Κάποτε τα πετούμενα χουγιάζει ο χερομάχος,

                              κάποτε ρίχνει βήσσαλο κι απ’ τ’ όργωμα τα διώχνει,

                              μα εκείνα πάλι έρχονται, ξαναγυρίζουν πάλι,

                              χερονομεί η ξωμάχισσα, ξαμώνει, όλο ξαμώνει,

                              σηκώνει και τη μπόλια της κι ανάερα τη σαλεύει.

                              -Βρόντα κανέναν πάφιλα και σκιάξτα τα σκασμένα.
                              Βλέπει κι ακούει και το σκυλί το γερο-αφεντικό του
                              και με γαυγίσματα κι αυτό και με γοργό κυνήγι
                              προγκάει από τη σπαρμουδιά τους φτερωτούς τους κλέφτες.
                              Στο χώμα ο μαυροκότσυφας το σγάρλισμ’ απαριάζει

                              και κρύβεται στη ρεματιά τη χλωμοφυλλιασμένη,

                              με λάλημα τραχύλαλο, μονάχα ο καλογιάννος,

                              του χινοπώρου το πουλί, μεράδι αυτός δεν παίρνει,

                              αλλά σε κάθε σκούξιμο, σε κάθε θρο που φτάνει,

                              πότε σε μπλάνα στέκεται, πότε σε λιθοσώρι

                              κι άλλοτε πάει και κάθεται στη χερολάβ’ απάνω

                              τ’ αλετριού, π’ απόμεινε παράμερα γερμένο,

                              κι αλάργ’ απ’ το τιρνέκι του τον κόσμο ξαγναντεύει,

                              τον απλοϊκό κόσμο της γης, και με την ταπεινή του

                              χινοπωριάτικη φωνή γλυκά τον συντροφεύει.

                              Κι εκεί στην αναμεσαριά κι εκεί στην παράβολα,

                              στο πρώτο δάκρυ της βροχής, βγήκε η χινοπωρίτσα,

                              το σαλιγκάρι περπατά κι η αθώα η βροχαλίδα,

                              αυτή μέσα στην αυλακιά, εκείνο στο χορτάρι.

                              Απ’ άκρη σ’ άκρη ασπρίζ’ η γη και κιτρινοβολάει

                              από το σπόρ’ ολόσπαρτη, απ’ τον καθάριο σπόρο.

                              Βλέπει, καθώς αποσχολά, το σπόρ’ ο ζευγολάτης

                              και χαίρεται κι ονείρεται ξανθόσταχο χωράφι,

                              τον βλέπουν κι οι διαβατικοί κι ευχές χρυσές του λένε.

                              -Αφέντη, καλοφύτρωτος ο σπόρος που  ’χεις σπείρει,
                              όσα σπυριά  ’σπειρες στη γη, τόσα να βγούνε αστάχυα,
                              κάθε αστάχυ και χούφτα μια σιτάρι να σου δώσει

                              και κάθ’ ένα χερόβολο να βγάνει κι ένα μόδι.

Γλωσσάρι

αδρασκελιά, η = μεγάλο βήμα, διασκελισμός.

αναμεσαριά, η = το ακαλλιέργητο κομμάτι γης, ανάμεσα σε καλλιεργημένο   χωράφι, που χρησιμεύει ως οδικό πέρασμα ανθρώπων και ζώων, μεσαριά.

απαριάζω = αφήνω, εγκαταλείπω.

απλόχερο, το = το περιεχόμενο που χωράει στην κεκαμμένη χούφτα του ενός χεριού.

βήσσαλο, το = κομμάτι από λιθάρι ή πλίνθο, που χωράει στη χούφτα, μόχαλο.

βροχαλίδα, η = είδος σαύρας, έχει μήκος 10 εχατοστά περίπου, είναι πιο μεγάλη απ’ την πρασινοκίτρινη σαύρα και πιο χοντρή στο σώμα της, το γυαλιστερό δέρμα της είναι έντονα μαύρο, στη ράχη της και στα πόδια της έχει κίτρινες δαντε­λωτές νησίδες και στρογγυλεύματα και δύο κουκίδες επάνω στο κεφάλι της, λες κι είναι μάτια, είναι βραδυκίνητη, λημεριάζει σε χώρους που έχουν υγρασία και εμφανίζεται τον καιρό του φθινοπώρου και των βροχών, απ’ όπου πήρε τ’ όνομα της, βροχαλήθρα.

γνέμα, το = νήμα, κλώσμα.

δισάκι, το = διπλός σάκος που ενώνεται με φαρδιά πάνινη λωρί­δα, κατάλληλος να φορτώνεται σε σαμάρι ζώου, με τον τρόπο που κάθεται χιαστί κανείς σ’ αυτό καβάλα ή σε ώμο ανθρώπου.

ζευγαρισμένη, η = η οργωμένη γη με το αλέτρι απ’ το ζευγάρι των βοδιών ή των αλόγων.

καλοδιβόλιστη, η = η γη που οργώνεται για δεύτερη φορά, για να διαλυθεί περισσότερο το χώμα.

καματεύω = οργώνω τη γη με τα βόδια(καματερά), εργάζομαι στον αγρό.

κλωνί, το = κόκκος, σπυρί.

λαγαρό, το = καθαρό, διαυγές.

λογάρι, το = θησαυρός, χρυσάφι.

μαυρόειο, το = μαύρο χώμα, παχύ και γόνιμο.

μόδι, το = μέτρο χωρητικότητας σιτηρών και άλλων δημητρια­κών καρπών, που ισοδυναμεί με 8,75 λίτρα ή με μισό κοιλό, που το μισό κοιλό είναι ίσο με δώδεκα οκάδες.

μονοχάρι, το = άριστης ποιότητας σπόρος σιταριού, που προέρ­χεται από στάχυ του οποίου κόβεται το κεφάλι από τις δύο άκρες και μένει η μέση, που στουμπίζεται, γι’ αυτό το λόγο, ξεχωριστά, κουτσολάγι, ξωτρίχι.

μπλάνα, η = μεγάλο κομμάτι από στέρεο χώμα, σύμπλεγμα από χώματα και αγριάδες που βγάζει το αλέτρι κατά το όργω­μα ή η τσάπα στο σκάψιμο.

μπόλια, η = μαντίλι, τσεμπέρι.

ξαμώνω = απειλώ με απλωτά τα χέρια, απλώνω τα χέρια να σταματήσω ζώο, χειροδικώ.

παραβόλα, η = ακαλλιέργητη λωρίδα, μισό μέτρο περίπου, που έχει πάντοτε χορτάρι, μεταξύ της τελευταίας αυλακιάς του οργώματος του χωραφιού και του συνόρου ή του φράχτη.

παραυλακίδα, η = μικρή και λοξή αυλακιά, που γίνεται γύρω από μεγάλη πέτρα ή κορμό δένδρου, κοντά στην κύρια και ευθεία αυλακιά στ’ όργωμα του χωραφιού.

πάφιλας, ο = λευκοσίδερος, τσίγκος.

προγκώ = αποδιώχνω με φωνές ή θόρυβο ζώα, εκδιώκω, απο­μακρύνω, ξαφνιάζω κάποιον.

σγάρλισμα, το = το ανασκάλεμα του χώματος.

σταροκόρακας, ο = είδος κοράκου, στο μέγεθος της κουρούνας, το μικρότερο απ’ όλα τα κορακοειδή, έχει φτέρωμα ολό­μαυρο και γυαλιστερό, μύτη κίτρινη, ζει κοπαδιαστά, τρώει έντομα, κάμπιες, ποντίκια, λεηλατεί τα περιβόλια και τα σπαρτά, προτιμώντας απ’ τους δημητριακούς σπόρους το σιτάρι, το οποίο για να το βρει ανοίγει με το ράμφος του τρύπες στη γη, καλιακούδα, κάργια, χαβαρόνι, κόραξ ο καρπολόγος.

ταργαζίκα, η = ειδικός σάκος, υφασμάτινος ή δερμάτινος, για την τοποθέτηση καρπών ή αλευριού, τραγαζίκα.

τι, σύνδ. = γιατί.

τιρνέκι, το = ακρινό αποφυλλωμένο κλαδί ή λιθάρι σε ψήλωμα, ασβεστωμένο από τις κουτσουλιές, όπου ενεδρεύουν για τη λεία τους ορισμένα είδη πουλιών, ζαρίστρα.

υνί, το = σιδερένιο τριγωνικό ή πλακέ κοπτερό αντικείμενο στο μπροστινό μέρος του αλετριού, που ακουμπάει στη γη και σχίζει το χώμα, όταν γίνεται όργωμα.

χερόβολο, το = η ποσότητα από στάχυα που χωράει σε μια χού­φτα, χεριά, αδραξιά.

χερολάβα, η = η κάθε μια λαβή του αλετριού που κρατεί ο ζευ­γάς κατά το όργωμα, αλετρονουρά, χέρα, χερούλι.

χερομάχος, ο = ο γεωργός που οι γεωργικές εργασίες του επι­τελούνται με τα χέρια.

χινοπωρίτσα, η = το κυκλάμινο που ανθίζει το φθινόπωρο.

χουγιάζω = φωνάζω δυνατά και παρατεταμένα. 

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου