Οι λαοί του Πηλέα-Αχιλλέα

Οι λαοί στο βασίλειο του Πηλέα-Αχιλλέα

Των: Αδάμη Θύμιου-Ευθυμίου Τάκη-Κανέλλου Βασίλη

Σύνοψη από την έρευνά τους: «Αναζητώντας ίχνη του

ομηρικού Αχιλλέα στην κοιλάδα του Σπερχειού»

Οι Μυρμηδόνες

Εμφανίζονται ως αρχαίο θεσσαλικό φύλο, που ζούσε στην Αχαΐα Φθιώτιδα, χωρίς να γνωρίζουμε γι’ αυτό πολλά στοιχεία ή αν ήταν αιολόφωνο. Η μόνη αναφορά που έχουμε γι’ αυτούς προέρχεται από τον Όμηρο, ο οποίος τους συνδέει στενά με τον Αχιλλέα και διευκρινίζει ότι ονομάζονταν Έλληνες και Αχαιοί (Β 683-685).

  Αυτή η τριπλή θεώρηση σημαίνει πολλά για την καταγωγή τους, γιατί τους συνδέει στενά με τους Έλληνες, συνεπώς και με την Ελλάδα (πόλη ή περιοχή), αλλά και με το φύλο των Αχαιών. Οι μύθοι τους σχετίζουν με τον Αιακό και την Αίγινα και την προέλευσή τους από τα μυρμήγκια. Αξιοπρόσεκτη είναι η αναφορά του Ησιόδου προς τον Αιακό, τον οποίο ονομάζει «ιππιοχάρμη», που σημαίνει «αυτός που μάχεται με τους ίππους». Η ιδιότητά του αυτή σχετίζεται στενά με τον Αχιλλέα και τους Μυρμηδόνες του, οι οποίοι στην Τροία διέθεταν πολλά και καλά άλογα. Επίσης ενδιαφέρουσα είναι και η εκτίμηση του Ησύχιου, ότι η λέξη Μυρμηδόνες προέρχεται από το «μύρμος» που σημαίνει φόβος.

Οι Έλληνες

Εμφανίζονται ως λαός πρώτη φορά στον  Όμηρο και το όνομά τους φαίνεται να αποτελεί μια παράλληλη ονομασία των Μυρμηδόνων, χωρίς να επεκτείνεται σ’ άλλα φύλα. Συνδέονται στενά με τον Αχιλλέα και η διάκριση που κάνει ο Όμηρος μεταξύ Ελλάδας και Φθίας, δείχνει ότι είναι οι κάτοικοι της Ελλάδας, ένα κομμάτι των Μυρμηδόνων, γι’ αυτό και η σύγχρονη έρευνα δέχεται ότι ήταν μόνο ένα μικρό φύλο, που βρισκόταν στην Αχαΐα Φθιώτιδα. Το γεγονός ότι αναφέρεται στην Ιλιάδα τοποθεσία ή πόλη Ελλάς και λαός Έλληνες στην περιοχή του βασιλείου του Αχιλλέα (Φθία), δείχνει ότι η ονομασία συνδέεται στενά με την περιοχή αυτή και με τους λαούς της, με μια μακρόχρονη παράδοση.

  Έτσι ο μύθος του κατακλυσμού, ο κοινός γενάρχης των Ελλήνων, ο Έλληνας, που οι γιοι του υπήρξαν οι γενάρχες των ελληνικών φύλων, αποτελούν τη μυθική (;) εκδοχή της ελληνικής φυλής.

   Πώς όμως το συγκεκριμένο όνομα επεκράτησε παντού στον ελληνικό χώρο και κάτω από ποιες συνθήκες συνέβη αυτό, είναι ένα μεγάλο ζήτημα.

Οι Δόλοπες

Δόλοπες ονομάστηκαν οι κάτοικοι της περιοχής βορείως του Τυμφρηστού, μεταξύ Ευρυτανίας και Φθιώτιδας, που έφερε το όνομα Δολοπία. Συνδέθηκαν από τον Όμηρο με το βασίλειο του Πηλέα (βρισκόταν στα όρια της Φθίας) και ήταν πολυάριθμος λαός (Ι 485). Ο Πηλέας τους στέλνει βασιλιά το Φοίνικα, ο οποίος φέρεται να διοικεί το τέταρτο σώμα των Μυρμηδόνων  στην εκστρατεία κατά της Τροίας(Π 195). Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ότι προέρχονταν από τους Δόλοπες.

  Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Δόλοπες κατοικούσαν στη Σκύρο μέχρι το 470 π.Χ. Ως βασιλιάς των Δολόπων της Σκύρου εμφανίζεται ο Λυκομήδης. Ο Όμηρος αναφέρει επίσης ότι ο Αχιλλέας  κατέκτησε τη Σκύρο, κατά τις εκστρατείες από την Τροία, ότι έζησε στο νησί και παντρεύτηκε την κόρη του Λυκομήδη, αποκτώντας μαζί της τον Νεοπτόλεμο.

  Στα ιστορικά χρόνια οι Δόλοπες αναφέρονται ότι συντάχθηκαν το 480 π.Χ. με τον Ξέρξη, το 334 π.Χ. συμμάχησαν με το Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, το 323 π.Χ. συμμετείχαν στο Λαμιακό πόλεμο και, τέλος, εντάχθηκαν  στην Αιτωλική Συμπολιτεία. 

Οι Αχαιοί ως ελληνικό φύλο της Φθίας

Οι Αχαιοί ανήκουν σ’ εκείνα τα ελληνικά φύλα, που αποτέλεσαν την Πρωτο-Αιολική ομάδα, κάτι που συμπεραίνεται από τα κείμενα των μυκηναϊκών πινακίδων, τα οποία μας πληροφορούν, κυρίως, για τη γλώσσα που μιλούσαν. Σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα, πρώτα εισήλθαν στη νότια Θεσσαλία, περίπου στα 1900 π.Χ. και εκεί συνάντησαν έναν προελληνικό λαό, τους «Πρωτο-Αχαιούς», τους οποίους υπέταξαν και πήραν από αυτούς το όνομά τους, καθώς, επίσης και δυο λατρείες: του Αχιλλέα (θεού των υδάτων) και της Δήμητρας (θεάς της γης). Γύρω στα 1600, κινήθηκαν προς το νότο, φτάνοντας μέχρι τη  βόρεια Πελοπόννησο, άλλοτε εισδύοντας ειρηνικά και άλλοτε κατακτώντας λαούς. Ειρηνική διείσδυση διαφαίνεται στην περίπτωση των Δαναών, γιατί η παράδοση αναφέρει τους γάμους με τις κόρες του Δαναού. Εκεί στην Πελοπόννησο (Αργολίδα), εξέλιξαν την αιολόφωνη γλώσσα τους, η οποία απέκτησε άλλα χαρακτηριστικά (επαφή και με άλλους αρκαδόφωνες).

  Οι Αχαιοί είναι φορείς ενός από τους πιο ένδοξους και τους πιο πολυσυζητημένους πολιτισμούς, του Μυκηναϊκού, που άκμασε από 1600-1100 π.Χ., ενώ η γλώσσα τους είναι γλώσσα που διαβάζουμε στις πήλινες πινακίδες.

  Η παράδοση και οι μύθοι αναφέρουν ότι, ως φύλο, κατάγονται από το μυθικό γενάρχη «Αχαιό», το γιο του Ξούθου και εγγονού του Έλληνα. Ο Ξούθος, κατά την παράδοση, ήρθε στην Αθήνα και παντρεύτηκε την Κρέουσα, την κόρη του Ερεχθέα. Ο γιος του Αχαιός, ξεκινώντας από την Αθήνα, έδιωξε τους Πελασγούς της Αργολίδας και της Λακωνίας, ενώ κατ’ άλλες παραδόσεις, επέστρεψε πίσω στη Θεσσαλία, από όπου οι δυο γιοι του, Άρχανδρος και Αρχιτέλης, ήρθαν στην Πελοπόννησο και κυρίευσαν πρώτα το Άργος και στη συνέχεια ολόκληρη την Πελοπόννησο, εκτός από την Αρκαδία.  Ο Οβίδιος μνημονεύει Αχαιούς ακόμα και στις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου.

  Μεγάλη σημασία έχει η αναφορά του Ομήρου, για τους Αχαιούς, αφού στα έπη του μνημονεύει, κυρίως το φύλο των Αχαιών, περιγράφοντάς το ως πολεμικό λαό, που διαχειρίζεται έναν πολιτισμό υψηλού επιπέδου, με στενή σχέση με τη θάλασσα. Κέντρο του αχαϊκού κόσμου είναι οι Μυκήνες, τις οποίες ονομάζει «πολύχρυσες», ενώ με τις συχνές περιγραφές του στα παλάτια των Αχαιών βασιλέων, εκθειάζει το μεγάλο τους πλούτο, κάτι που σήμερα επιβεβαιώθηκε από τα αρχαιολογικά ευρήματα.

  Έμμεση αναφορά στους Αχαιούς κάνει και ο Ησίοδος, αναφερόμενος στο γένος των «ηρώων», που έζησε πριν το σιδερένιο γένος (1100  π.Χ. και πριν). Επίσης και ο Ηρόδοτος μιλάει για τους Αχαιούς, τον Αχαιό γενάρχη, που καταγόταν από τη Θεσσαλία…

  Οι Αχαιοί, αφού είχαν επικρατήσει απόλυτα στην κυρίως Ελλάδα, εξαπλώνονται αργότερα και κατακτούν την Κρήτη, φθάνοντας μέχρι την Κύπρο, όπου δημιουργούν αποικίες. Κατά την παράδοση εκδιώχτηκαν από την Πελοπόννησο με την κάθοδο των Δωριέων.

                                                                       Οι Γράικες

Οι Γράικες ή Γραικοί δεν μνημονεύονται από τον Όμηρο, όμως σχετίζονται με την ονομασία των Ελλήνων. Ήταν αρχαίο ελληνικό φύλο, που είχε κοιτίδα την Ήπειρο και τοποθετούνται στην περιοχή της Δωδώνης. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι έτσι ονομάζονταν οι Έλληνες προ του κατακλυσμού, όταν κατοικούσαν στην αρχαία Ελλάδα, κοντά στη Δωδώνη και στον Αχελώο.

  Πιστεύεται ότι ένα τμήμα του φύλου πέρασε από τον Αχελώο και κατόπιν  στη Θεσσαλία, όπου έγινε ένδοξο στη Φθία, με τον Αχιλλέα. Κάποιο άλλο τμήμα κατέβηκε νοτιότερα στη Βοιωτία, την Εύβοια και πιθανόν και στην Αττική. Βέβαια κάποιες ομάδες Γραικών παρέμειναν στην Ήπειρο, που αφομοιώθηκαν, ενώ, όπως όλα δείχνουν, ένα τμήμα μετακινήθηκε δυτικά προς την Ιταλία, όπου οι Λατίνοι γνώρισαν πρώτα τους Γραικούς ως ελληνόφωνους, πρώτα από όλους τους Έλληνες. Με το όνομά τους Graeci ονόμασαν κατόπιν όλους τους Έλληνες και έτσι πέρασε στην παράδοση της Δύσης.

Οι λαοί βορείως του Σπερχειού, της ευρύτερης Φθίας

Οι Κένταυροι ήταν τερατώδη όντα, βουνίσια θηρία τα ονόμαζε ο Όμηρος, που κατοικούσαν στο Πήλιο, έως ότου εκδιωχθούν από τους Λαπίθες. Η Κενταυρομαχία και γενικά οι κένταυροι, ήταν το αγαπημένο μυθολογικό θέμα των αρχαίων Ελλήνων.

   Οι Λαπίθες ήταν αρχαίο αιολόφωνο φύλο, οι οποίοι από τη Μακεδονία μετακινήθηκαν προς την Πίνδο, τη Θεσσαλία και νοτιότερα. Οι ομηρικές αναφορές τους φέρουν να κατέχουν πόλεις στη βόρεια Πελασγιώτιδα και τη νότια Περραιβία, να συμμετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με μεγάλη δύναμη, 40 πλοία και βασιλείς τους Πολυποίτη και Λεοντέα. Αξιοπρόσεκτη είναι η συμμετοχή ονομαστών Λαπιθών σε όλες τις συλλογικές ηρωικές δράσεις των Ελλήνων. Πιστεύεται ότι κατοίκησαν και στην κοιλάδα του Σπερχειού, αφού αναφέρεται κάποια πόλη με το όνομα Λαπίθη.

   Οι Αινιάνες ήταν αιολικό ελληνικό φύλο, που στα 1900 π.Χ. περίπου μετακινήθηκε από τη δυτική Μακεδονία προς τη Θεσσαλία. Η μαρτυρία του Ομήρου τους τοποθετεί στην περιοχή της Όσσας και να εκστρατεύουν μαζί με τους Περραιβούς κατά της Τροίας, με κοινό αρχηγό το Γουνέα. Εκδιώχθηκαν από εκεί, από άλλα φύλα, και ύστερα από μακροχρόνια περιπλάνηση εγκαταστάθηκαν οριστικά στην κοιλάδα του Σπερχειού, στην περιοχή περί τον Ίναχο, παραπόταμό του, που την ονόμασαν Αινίδα. Στα ιστορικά χρόνια τους συναντάμε με πρωτεύουσα την Υπάτη και μαζί με τους γειτόνους τους Δόλοπες, Μαλιείς, Λοκρούς και Αιτωλούς να ιδρύουν την Πυλαία Αμφικτυονία.

  Oι Περραιβοί ήταν αιολικό φύλο που έζησε μαζί με τους Αινιάνες και συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο του Γουνέα.

  Οι Μάγνητες ήταν φύλο συγγενικό με τους Μακεδόνες. Το 1400 π.Χ. φθάνουν στην Πιερία και από εκεί εκτοπίζονται προς την Όσσα και το Πήλιο, ονομάζοντας την περιοχή Μαγνησία. Ο Όμηρος τους τοποθετεί στα Τέμπη και το Πήλιο και αναφέρει ότι πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο, με αρχηγό τον Πρόθοο και 40 πλοία. Ο Ησίοδος παρουσιάζει γενάρχη τους το Μάγνητα να συνδέεται στενά με τον Έλληνα, αφού ήταν γιος της κόρης του Δευκαλίωνα, της Θυίας και αδερφής του Έλληνα.

   Οι Φθίοι. Τους αναφέρει ο Όμηρος, σε ειδικά σημεία και το όνομα καλύπτει τους στρατιώτες των Φιλοκτήτη και Πρωτεσίλαου. Η ονομασία αφορούσε, πιθανόν, και τους υπόλοιπους κατοίκους των άλλων βασιλείων της περιοχής (Εύμηλος-Ευρύπυλος).

                 Οι λαοί νοτίως του Σπερχειού και του βασιλείου του Πηλέα-Αχιλλέα

Οι Λοκροί ήταν τρία συγγενικά φύλα (Οπούντιοι, Επικνημίδες και Οζόλες) και ανήκαν στο βασίλειο του Αίαντα. Οι επιστήμονες σήμερα εκτιμούν ότι ήταν ηπειρωτικό φύλο και πριν το 1200 π.Χ. μετακινήθηκαν προς τη Στερεά Ελλάδα, όπου ήλθαν σε επιμειξία με τους Λέλεγες, τους οποίους και θα αφομοίωσαν, ενώ θα υιοθετήσουν πολλά έθιμα τους, όπως τη λατρεία της Αριάδνης (μινωικής προέλευσης). Συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο με αρχηγό τον Αίαντα, που κατά την παράδοση ήταν εγωιστής και αθυρόστομος. Από την Οπούντα ήλθε ο Πάτροκλος στη Φθία, ύστερα από έναν ακούσιο φόνο που διέπραξε.

   Οι Μινύες υπήρξαν πρωτοαιολικό φύλο που μετακινήθηκε από τη Θεσσαλία προς τη Βοιωτία, με κεντρική πόλη τον Ορχομενό. Οι ερευνητές παρατηρούν στενή σχέση των Μινύων με τη δράση πολλών πρώιμων ηρωικών μορφών της ελληνικής μυθολογίας και κυρίως της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Όμηρος τους φέρει να εκστρατεύουν κατά της Τροίας, με αρχηγούς τους Ασκάλαφο και Ιάλμενο, με τόπο διαμονής τους τη δυτική Βοιωτία. Το όνομά τους συνδέθηκε με την «μινυακή κεραμική», ένα από τα καλύτερα είδη προϊστορικής κεραμικής.

   Οι Βοιωτοί συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο των Πηνέλεω, Λήιτου, είχαν κοιτίδα τη βόρεια Πίνδο και μετακινήθηκαν περί το 1200 π.Χ. νότια και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που ονομάστηκε από αυτούς Βοιωτία.

Η εικόνα των ιστορικών χρόνων – Οι Θεσσαλοί

Οι Θεσσαλοί, στις αρχές του 12^ου π.Χ. αιώνα, μετά τον Τρωικό πόλεμο, αρχίζουν να μετακινούνται σταδιακά και καταλαμβάνουν τη χώρα που ονομάσθηκε από αυτούς Θεσσαλία. Ήρθαν από τα σύνορα της Ηπείρου με τη Θεσσαλία, όπου ζούσαν στις αρχές της 2^ης χιλιετίας π.Χ. και εκεί είχαν διαμορφώσει τη δική τους διάλεκτο, που βρίσκεται μεταξύ της δυτικής ηπειρωτικής και αιολικής. Η έλευση των Θεσσαλών επέβαλε τη μετακίνηση σε άλλα φύλα που ζούσαν εκεί, ενώ κάποιοι υποδουλώθηκαν.

  Στην αρχή, ο ανώτατος άρχοντάς τους ήταν αιρετός και ονομαζόταν ταγός, όμως μετά χωρίστηκαν σε τέσσερις περιοχές, με επικεφαλείς τους τετράρχες: Θεσσαλιώτιδα, Πελασγιώτιδα, Ισταιώτιδα, Φθιώτιδα ή Αχαΐα Φθιώτιδα. Οι ονομασίες Πελασγιώτιδα - Αχαΐα Φθιώτιδα  μας υποψιάζουν για το μυκηναϊκό παρελθόν των περιοχών αυτών.