Μαγκιά και Λαϊκό τραγούδι

«ΜΑΓΚΙΑ!» ΚΑΙ «ΛΑΪΚΟ ΑΣΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ»

[Του Μπάμπη Κ. Μώκου] 

 «Μάγκας θα πεί: Μια… οκά φιλότιμο κι’ ένα …παπόρο  μπέσσα»

                                                                                            Μάρκος

Μαγκιά! Τι είναι μαγκιά; Τα λεξικά …ζαλίζονται …Αδυνατούν να προσδιορίσουν ετυμολογικά τη λέξη. Εννοιολογικά, χρηστικά οι ερμηνείες δίνουν και παίρνουν. Ο καθένας προσδιορίζει αντιλαμβάνεται τον όρο κατά πως τον …βολεύει, τον εξυπηρετεί, κυρίως επιδεικτικά και εγωκεντρικά. Άλλωστε ο εγωταυρισμός είναι με τον Έλληνα σύμφυτος.  Αν αποπειραθούμε απλή ερμηνευτική θεώρηση, έξω από σχολαστικισμούς, μαγκιά θεωρείται η στάση, η συμπεριφορά του μάγκα.

Όλα αυτά έχουν την εξήγησή τους, γιατί με τη λέξη, ως τα σήμερα, οι πλειονότητα θεωρεί την «μαγκιά» ταυτισμένη με την ιδιαίτερα …εξυπνακίστικη συμπεριφορά που υπερβαίνει την απλή, συνήθη εκδηλωτική διάθεση του κοινού νου, καταφέρνοντας, επιχειρώντας να εφευρίσκει, να υποδηλοί, να επιδεικνύει και, εν τέλει, να εφαρμόζει λύσεις «πρωτότυπες», αλόγιστες, πρωτοφανείς, αδιάκριτα ευχερείς και, εν πολλοίς, ημινομιμοφανείς.

Πολλοί ανέκαθεν γι’ αυτό ταυτίσουν την μαγκιά με την …κομπίνα, τη λοβιτούρα, τον δόλο τη …λαμογιά, τον υπέρτατο σαχλό εγωκεντρισμό και βέβαια την ύποπτη θρασυδειλία.  Κατά την άποψή μου, μαγκιά είναι ο καθαρός, ευθύς λόγος, να είσαι στις εξηγήσεις σου «σπαθί», απλός, ευγενικός, συνετός, ειλικρινής, ανιδιοτελής και προ πάντων έντιμος και αλληλλέγγυος απέναντι στους συνανθρώπους σου.

Στο Λαϊκό Αστικό Τραγούδι  η λέξη μαγκιά είναι ίσως η πιο …πολυφορεμένη έκφραση. Τώρα, στη μουσική παρέα, αλλά και παραέξω-δυστυχώς πολλοί ταυτίζουν, ακόμα και σήμερα, την εν γένει στάση τους με την… μαγκιά… 

Πρόκειται για καταφανέστατο στοιχείο παντελούς έλλειψης αυτογνωσίας, με αποτέλεσμα ο όρος - η λέξη μαγκιά να κινείται ανάμεσα στην …δαιμονοποίηση και, για ελάχιστους ανεύθυνους  στον …καθαγιασμό!... 

Πάντως, όσοι ισχυρίζονται πως έχουν κάνει τη μαγκιά τρόπο ζωής, καλά θα κάνουν να …ενσκήψουν στο «Λάθε Βιώσας» του Επίκουρου!

«Η …προέλευση (;)»

Σχετικά τώρα με την προέλευση της λέξης «μάγκας», δεν είναι ευκρινής ο  ετυμολογικός αλλά και  ο  θεματικός προσδιορισμός  της. Πληροφοριακά στοιχεία αναφέρουν ότι ετυμολογικά έχει ρίζα λατινογενή από τον όρο magister=ευνοούμενος   της  αυλής, ανώτατος  αξιωματούχος πολιτικοθρησκευτικός σύμβουλος   της ύστερης Ρωμαϊκής εποχής και στη συνέχεια της  Βυζαντινής. Πρόσωπο  φόβητρο, με  εξουσία  διοικητική απεριόριστη. «Αρχιρουφιάνος» - αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών με «περιβάλλον» της απόλυτης επιλογής  του.
Έδινε λόγο απολογισμό  απευθείας  στον  «πρώτο»  κρατούντα  της αυτοκρατορίας. Οι   notam του (διαταγές  με επίπλαστο νομικό ένδυμα) προκαλούσαν  «λαϊκή συστολή» - διάχυτο κοινωνικό φόβο και είχαν εφαρμογή που δεν  σήκωνε …αντίρρηση - «αξιωματικές». 

Ιστορικά αναφέρεται ο Μέγας Μάγιστρος των Οφικκίων,(ειδικών προνομίων), στη  λατινική  Magister  officiorum. To αξίωμα, ο  τίτλος,  έπαυσε να  αναφέρεται μετά τα μέσα του13^ου αιώνα. Σήμερα συναντώνται  σαν αξιωματούχοι οι Μεγάλοι Μάγιστροι των Ναιτών Ιπποτών.

Άλλη πληροφορία – δοξασία, ορίζει  την  προέλευση από τον όρο Maga =άτακτη «αλβανική» πολεμική ενωμοτία. (Δεν είναι ακριβές, γιατί οι  Maga  ήσαν επιλεγμένοι  ρωμαϊκοί αυτόχθονες  σκληροτράχηλοι  φρουροί, ορεινής - σχεδόν  απρόσιτης περιοχής, καταγωγής  από την πλέον δυτική Ρωμαϊκή περιοχή   ALBA,  κοντά  στα  Λευκά Όρη και όχι Αλβανοί. Ο Ν. Ανδριώτης αποδίδει τον όρο στο λατινικό  Mango-Magnis. 

Στην Αθήνα, τον Πειραιά αλλά και άλλες μεγάλες πόλεις μετά  το  1925 συγκροτήθηκαν  ομάδες από  περιθωριακούς και παράνομους κυρίως. Οι ίδιοι σύμφωνα με τον ιδιόμορφο κώδικα  συμπεριφοράς τους ονόμασαν αυτές τις ομάδες «Μάγκες». (Η «Μάγκα  του  Ψυρρή», η «Μάγκα  των Βούρλων» η «Μάγκα της Ιωνίας – Βόλου», κ.α.).

Για το Λαϊκό Αστικό Τραγούδι  ο τύπος του μάγκα αρχίζει να αναδεικνύεται  γύρω στα  1924-28. Αφορά  τον αρσενικό των λαϊκών στρωμάτων,  μορφή   με συμπεριφορά  ιδιόμορφη –ιδιότυπη 
στην εκφορά  του  λόγου (αργκό)  και  στο  ντύσιμο. Λαϊκής επί το πλείστον προέλευσης νταής, για πολλούς ψευτοπαλληκαράς, κουτσαβάκι, «μπελαλής», προκλητικός, ύποπτος στην «πιάτσα», στην κάθε  θέση  και κοινωνική παρουσία.  Άτομο που  χρησιμοποιεί   οποιονδήποτε  τρόπο  και  μέσον, θεμιτό η αθέμιτο προκειμένου να επιβιώσει. Άτομο του περιθωρίου, κατά κακή απομίμηση των κουτσαβάκηδων της εποχής του Όθωνα. 

Σημ: Σαν παράγωγα της λέξης μάγκας, είναι η λέξη μαγκούρα=Ραβδί από ξύλο φροξυλιάς η ελιάς με το οποίο αμύνονταν η ξυλοκοπούσαν οι Οθωνικοί κουτσαβάκηδες τους τότε χωροφυλάκους. Επίσης το ρήμα μαγκώνω=Σφίγγω δυνατά σαν μέγκενη, συλλαμβάνω, πιάνω σφικτά – ακινητοποιώ κάποιον(;). 

Για  τον  όρο  «μάγκα»  σαν ομάδα από  ρεμπετοπαίχτες κάνει  αναφορά   ο  Ηλίας Πετρόπουλος  στο βιβλίο του «Ρεμπέτικα  Τραγούδια», όπου μιλά για τη «Μάγκα» του Ψυρρήκαι  τη  «Μάγκα» του  Πειραιά, επιχειρώντας να διευκρινίσει αν μουσικά και κατά νοοτροπία το ρεμπέτικο τραγούδι είναι τραγούδι  Αστικό  Λαϊκό  ή  του  περιθωρίου. Ο  ίδιος επίσης επισημαίνει  την ιδιομορφία συμπεριφορών  και νοοτροπίας των  τότε συμπαθούντων ομάδων προς το συγκεκριμένο μουσικό είδος.

(Σχετ. Τραγ. «Είμαι ο μάγκας του Ψυρρή». Συνθέτης ο Α. Διαμαντίδης (Νταλγκάς). Στο τραγούδι  ο Τέτος Δημητριάδης.  Ηχογράφηση  στην Αθήνα  το  1932. Παίζει αρμόνικα  ο Α.  Αμιράλης η «Παπαντζής» και  κιθάρα  ο  Γιώργος  Καρράς.  Δίσκος  Victor  VI -58071).

«Μάγκας είμαι απ’ του Ψυρρή

που με τρέμουνε πολλοί.

Είμαι ένας μάγκας ξακουστός

κι’ από τον κόσμο ζηλευτός.*

Στο παιχνίδι σαν θα μπω 

δεν μπορώ να σας το πω.

Όλοι στρίβουν σαν με δουν

για να μη ρεζιλευτούν.

Δεν ξέρουν πως τους το ξηγώ

γι’ αυτό μου κάνουν τον κουτό.

-Να ζήσει η μαγκιά!..

-Για σου Παπαντζή μου…

-Για σου κι’ εσύ Καρρά ….»

Στην  πορεία του  χρόνου, ο όρος μάγκας  αποκτά για  τον νεοέλληνα  τον  χαρακτήρα  του …ξύπνιου, του  καταφερντζή, του «εξηγημένου», του σωστού, αυτού που, δυστυχώς, «όλα τα …σφάζει, όλα  τα …μαχαιρώνει, που  γενικά  «καθαρίζει»! 

Έτσι «η  μαγκιά»  ταυτίζεται  στους καιρούς μας  με την συνέπεια, τη «μπέσα», το «κιμπαρλίκι», τον  «τσαμπουκά»   και …«μπολιάζει» ύποπτα, αρρωστημένα  τις ανθρώπινες  σχέσεις.

Πολλοί  σημερινοί, κατά  δήλωσή τους …«περπατημένοι», θεωρούν  τον  μάγκα  «έμπειρο», «υποψιασμένο» για  το κάθε τι φανερό ή …κρυφό στην …πιάτσα, άτομο «παντός καιρού» με αναμφισβήτητο 

«ειδικό βάρος», γι’ αυτό και τον έχουν σαν πρότυπο, στο …απυρόβλητο.

Τώρα γι’ αυτό   το τελευταίο ο καθένας ας κρατήσει την άποψή του, ας βγάλει τα συμπεράσματά του. Στην κοινωνία  όμως, ο «μάγκας»

δεν είναι …κλειδί, είναι …αντικλείδι, άρα;

Κατά  την  άποψή  μου μάγκας (για όσους βέβαια αποδέχονται τον χαρακτηρισμό  η τη λέξη) είναι  ο καθαρός - ευθύς άνθρωπος, ο ανεπηρέαστα γνωστικός διαχειριστής της ανθρώπινης  ευαισθησίας και σκέψης των  συνανθρώπων, που  δεν έχει  ανάγκη  από αναγνώριση, υπεράσπιση  ή  προστασία κάποιων αφελών, πονηρών, ημιμαθών και συνηθέστατα ύποπτων η «λούμπεν»  κοινωνικά στοιχείων. (Προσωπικά δεν αποδέχομαι ούτε τον όρο, ούτε  τη χρήση του. Τον θεωρώ σκόπιμο, παρελκυστικό  λεκτικό …άλλοθι). Αλλά αυτά  δεν είναι του παρόντος. Η κοινωνία  δυστυχώς «ανεβάζει»  η «κατεβάζει» ανθρώπους, σπιλώνει  υπολήψεις  η εκθειάζει  ανθρωπάρια  με βάση  το τι φαίνονται και  όχι το τι πραγματικά  είναι.  Μέχρι να έρθει η στιγμή της …κάθαρσης. Της νέμεσης. Και …τότε;

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου