Εγκώμιον Εξάρχου Α

 ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΞΑΡΧΟΥ Α'
ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΣΤΟ ΜΠΟΓΚΝΤΑΝ

Γράφει ο Παναγιώτης Δημάκης,

υπεύθυνος ιστορικού αρχείου Αμφικλείας-Ελατείας 

 

Η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής, δεν είναι παλαιά, ούτε εξαιρετικής τέχνης, φέρει όμως τον συγκινησιακό φόρτο της ευλάβειας, πού ανιχνεύεται στο χειροποίητο κέντημα ψιλοβελονιά, πού περιβάλλει τον ανθοφόρο Σταυρό, και στον στολισμό της από τις κόρες του Εξάρχου, με άνθη του κήπου, όχι ανθοπωλείου, λεπτομέρειες που φαίνονται, αλλά δεν είναι καθόλου ασήμαντες.

Το Μπογκντάν είναι ένα από τα παλαιότερα, χαμένα μεσαιωνικά χωριά, της Λοκρίδας, ευρισκόμενο επάνω, στον άξονα, των νομαδικών μετακινήσεων Βορρά-Νότου, τής λεγόμενης Βλαχόστρατας, πού καταγράφεται όμως, στις Οθωμανικές καταστιχώσεις, στο 15ο και 16ο αιώνα*, στις οποίες αναφέρονται και οι παραγωγικές δραστηριότητες, όπως και το ασταθές οικιστικό πλέγμα της περιοχής, μεταβαλλόμενο συνεχώς και διαχρονικά, ανάλογα με τα εκχωρούμενα τιμάρια. Ως τοπωνύμιο το Μπογδάν, επιχωριάζει στην αρχαία Φωκίδα τής κοιλάδας του Κηφισού, στο Μόδι, Δαδί, Αγ. Μαρίνα κ.α. Υπάρχει επώνυμο Μπόγδος από την Δόριζα, με κατιόντες μέχρι σήμερα, στα Ενετικά Αρχεία του 16ου αι., ενώ εκτόπισε και το αρχαίο όνομα του ποταμού Άσσου (σήμερα Μπογδανόρεμα). Αξιοσημείωτο ότι το Μπογντάν παρουσιάζεται με 32 φορολογούμενα νοικοκυριά στην Οθωμανική απογραφή του 1466, ενώ ο σημερινός Έξαρχος με 24. Λίγες οικογένειες αυτοπροσδιορίζονται ώς Μπογδαναίοι,σήμερα, πού μετά την διάλυση του οικισμού του,το Μπογδαν, διαδέχτηκε την ιστορική Φωκική πόλη, Υάμπολη που ίδρυσαν οι Ύαντες, στην κοιλάδα αυτή και αποτελούσε ιερό χώρο, για τους Φωκείς, με την "Φωκικη απόνοια" αλλά και το πανάρχαιο Μαντείο των Αβών προγενέστερου του Δελφικού.

Όμως αν ο οδηγητικός κρίκος της ιστορίας έχει απολεσθεί, μερικά θρησκευτικά και κοινωνικά δρώμενα, έθιμα και ήθη, παραμένουν βαθειά στο συνειδός και υποσυνείδητο, των κατοίκων, όπως τώρα η εορταστική μαζική εστίαση, με την τελετουργική ετήσια προσφορά ιερείων (αμνών) από τα νοικοκυριά, πού βόσκουν ποίμνια πλησίον των εκκλησιών της υπαίθρου, θεωρούμενα εξ αυτού του λόγου ευλογημένα, για ιεροθυσία, Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, στο Μπογντάν, Αγίου Αθανασίου και Αγίου Νικολάου του Νέου,στα περίχωρα του Εξαρχου.  Επίσης οι περιηγητές** Leak, Pouqueville, Gell, Dodwell, Μελέτιος, Βαλβί, Φιλιππίδης - Κωνσταντάς κ.α. αναφέρονται στην Ιστορία και την Τοπογραφία της περιοχής. Αξιοσημείωτο ότι το Μπογντάν παρουσιάζεται με 32 φορολογούμενα νοικοκυριά στην Οθωμανική απογραφή του 1466, ενώ ο σημερινός Έξαρχος με 24. Λίγες οικογένειες αυτοπροσδιορίζονται ώς Μπογδαναίοι, σήμερα, πού μετά την διάλυση του οικισμού του,το Μπογδάν, διαδέχτηκε την ιστορική Φωκική πόλη, Υάμπολη που ίδρυσαν οι Ύαντες, στην κοιλάδα αυτή και αποτελούσε ιερό χώρο, για τους Φωκείς, με την "Φωκική απόνοια" αλλά και το πανάρχαιο Μαντείο των Αβών προγενέστερου του Δελφικού. Όμως αν ο οδηγητικός κρίκος της ιστορίας έχει απολεσθεί, μερικά θρησκευτικά και κοινωνικά δρώμενα, έθιμα και ήθη, παραμένουν βαθειά στο συνειδός και υποσυνείδητο, των κατοίκων, όπως τώρα η εορταστική μαζική εστίαση, με την τελετουργική ετήσια προσφορά ιερείων (αμνών) από τα νοικοκυριά, πού βόσκουν ποίμνια πλησίον των εκκλησιών της υπαίθρου, θεωρούμενα εξ αυτού του λόγου ευλογημένα, για ιεροθυσία, Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, στο Μπογντάν, Αγίου Αθανασίου και Αγίου Νικολάου του Νέου,στα περίχωρα του Εξάρχου.
Τα ιέρεια (αμνοί) αυτά ετοιμάζονται, ψήνονται σε σούβλες, τεμαχίζονται και προσφέρονται μετά την Θεία Λειτουργία, ευλογημένα, στους προσκυνητές-πανηγυριστές, από όλη την περιοχή, συνοδευόμενα γενναιόδωρα με πίττες, σαλάτες, τυριά, σπιτικό κρασί, και επακολουθεί ο κλασσικός κυκλικός Ρουμελιώτικος χορός μέχρι αργά, στα ρείθρα και τους αναβαθμούς του Άσσου, όπου κοιμούνται τα αερικά, τα πνεύματα, ο μέγας Πάν, τις ανοιξιάτικες βραδιές, αναταράσσοντας με τους ήχους, τους κεκοιμημένους και την βασιλεύουσα αρχαία σιωπή.

Στην φωτό αριστερά ο Μπογδαναίος Παν. Σίδερης στο τραπέζι απολαμβάνει την ατμοσφαιρική στιγμή, υπό τούς βαρείς ήχους, του τυμπάνου και του κλαρίνου. Η συνεστίαση γίνεται στην ανατολική παρειά του Άσσου, σε ειδικά σύγχρονα, διαμορφωμένο χώρο, με όλα τα απαραίτητα.

Είναι φανερό ότι σκοπός τής πανηγυρικής, μαζικής, ετήσιας συνεστίασης, των μελών της τοπικής κοινότητας, ήταν και είναι, να συντείνει, στην άμβλυνση των αντιθέσεων, την σύσφιξη των δεσμών και την ανάληψη της συλλογικής ευθύνης για τα τοπικά πατροπαράδοτα έθιμα, τα οποία καταγράφονται εδώ ακροθιγώς σήμερα και είναι μοναδικά στην Κεντρική Ελλάδα.

* Basbakanlik Osmanli Arsivi (Αρχείο πρωθυπουργού Κων/πολης).
** Ο. Miller Η Μαρκιωνία Βουδουνίτσας μετ. Σ. Λάμπρου. K.M. Setton The Papacy and the Levant τ2 Φιλαδέλφεια 1976. Α. Σαββίδη Η Οθωμανική κατάκτηση της Θήβας και της Λεβαδείας. M. Gokbilkin kanuni sultan Souleiman ... belleten xx 1956. Α. Βακαλόπουλος Ιστορία Νέου Ελληνισμού τ. Α' Θεσ/νικη 1974 κ.α. Επίσης οι περιηγητές* Leak, Pouqueville, Gell, Dodwell, Μελέτιος, Βαλβί, Φιλιππίδης - Κωνσταντάς κ.α. αναφέρονται στην Ιστορία και την Τοπογραφία της περιοχής.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου