Τα Υδραγωγεία της Ελάτειας

ΕΛΑΤΕΙΑ. ΤΑ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ, Η ΔΕΞΑΜΕΝΗ,

ΤΟ ΥΔΡΟΓΕΦΥΡΟ ΚΑΙ... ΤΟ ΧΑΒΟΥΖΙ

Του Παναγιώτης Δημάκη, υπεύθυνου ιστορικού αρχείου

Δήμου Αμφικλείας-Ελατείας

  

Η διαδρομή τού ορύγματος, τού νέου Υδραγωγείου, άρχιζε από τήν πηγή Μάνα, ίσως να είχαν γίνει και δοκιμαστικές, απόπειρες μάστευσης, βορειότερων μικροπηγών (ματιών) ανεπιτυχείς... ήδη ο υδροφόρος ορίζοντας έχει ταπεινωθεί. Η φωτογραφία τού ορύγματος, στήν παρειά τού ημιονικού δρόμου, απεικονίζει τον τότε δήμαρχο Λ. Χ. Δημακίδη, να επιστατεί, μάλλον με τον εργολάβο, στήν εκσκαφή, με τους τρείς, μη αναγνωρισήμους εργάτες . Στήν διαδρομή, στήν δεξιά πλευρά, μάλιστα είχε αποκαλυφθεί, ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα, τού οποίου αγνοείται η τύχη. Ο χώρος είναι, εκτός τών τειχών τής πόλης, αλλά κηρυγμένος με προστασία τού Αρχαιολογικού νόμου.

Αυτό ήταν το Τρανό Γεφύρι το 2011 και στην επόμενη το 2014. Το 2017 δεν μπόρεσα να το εντοπίσω. Ποιός γνωρίζει;

Η Ελάτεια πάντα ήταν υδρόχαρη και χλωρή, λόγω τών υδροαποθεμάτων τού Καλλιδρόμου Όρους, αλλά με αυξανόμενες συνεχώς, ανάγκες αγροτικής και οικιακής υδροδότησης, λόγω τής πληθυσμιακής αυξήσεως και τών αλλαγών, τών καλλιεργητικών μεθόδων και τής παραδοσιακής, οικιακής οικονομίας. Παρά τις πρωτοποριακές αλλαγές και κατασκευές, τού Δημάρχου Κοτοπούλη, πρό τού 1900, το πρόβλημα εμφανιζόταν, συμβαδίζοντας με τις καταναλωτικές ανάγκες. Η κατασκευή μεγάλης υδατοδεξαμενής, το 1930, χρειαζόταν ισχυρότερο εξωτερικό δίκτυο μεταφοράς, όπως η προκήρυξη τού τότε προέδρου Ελάτειας, Αθανασίου Δημητρακοπούλου (Κοντύλη) αναφέρει, στήν Εφημερίδα Λαϊκή Φωνή (5-8-1930). 

Το ζήτημα αυτό, ήταν αιτία αντιπαραθέσεων και διενέξεων τότε... με απρόβλεπτες διαστάσεις. Καταχωρείται όμως εδώ και πιστοποιείται, η φροντίδα τής τοπικής ηγεσίας, για τήν λύση τού προβλήματος, ώς ιστορικό τεκμήριο. Είχε προηγηθεί όμως, όπως μάς ενημερώνει, ο ανταποκριτής στήν Ελάτεια τότε, τής καθημερινής έγκριτης εφημερίδος τών Αθηνών ΕΜΠΡΟΣ, εργώδης διεργασία, τής ισχυρής ομάδος νέων προοδευτικών, της Ελατείας, όπως οι Φιλόδενδροι, οι Τεχνίτες και λοιπά, ανανεωτικά στοιχεία τής εποχής, (εφημερίς Εμπρός 2/7/1928 σελίδα 6). Όμως η ιστορία τής υδρονομίας και τής υδρεύσεως, στήν πλουτοπαραγωγική χώρα τής Ελάτειας, είναι αρχαία, όσο και η ίδια, αφού η Πόλη, διέθετε τρία υδραγωγεία*, τών οποίων τα ίχνη, είναι ακόμη ορατά, στα ερείπια τού αρχαίου Άστεως. Οι πόλεμοι, οι καταστροφές, οι δηιώσεις, πού ...είς γήν έφεραν… τα μνημειακά δείγματα πολιτισμού, άφησαν άθικτα τμήματα τών υδροδοτικων δικτύων, να λειτουργούν υπογείως και να "σκάνε", όπως ο Καναλάκος, η Γκιολμπερη, ο Αγιώργης και η ταλαιπωρημένη Λευτόβρυση, και, να εμφανίζονται, σε διάφορα σημεία. Η σημασία και για τούς, κατά καιρούς δυνάστες, τοπάρχες, Λατίνους, Οθωμανούς και όσους οι στέπες τής Ασίας και τα δάση τού Βορρά, κατεύθυναν νότια, τού ευλογημένου νερού, ήταν ζωτική και εξ αυτών οι πλέον προοδευτικοί και ευφάνταστοι, χρησιμοποιώντας παλαιές μεθόδους ή εκσυγχρονίζοντας ότι υπήρχε, φρόντιζαν, να ανακαλύπτουν και να επαναφέρουν. Η Ελάτεια, τύχη αγαθή, ευτύχησε να διασώσει ένα υδρογέφυρο, μονότοξο, θολωτό, το Τρανό Γεφύρι**, μεταφοράς νερού, με ενσωματωμένους πηλοσωλήνες (κιούγκια), πού ένωνε, τις δύο όχθες τού ανατολικού "ρέματος" πού μερικοί αποκαλούσαν Ρέμα τού Μεγάλου Βοδιού και οδηγούσε το νερό, από τήν πηγή Μάνα, αλλά και μία απόπειρα, μαστεύσεως τής 'Α'φ'σου, (Άβυσσος), και, τών πηγών της, (Ρέμα μικρού Βοδιού), σε υδαταποθήκη, στο Χαβούζι, όπως το αποκαλούσαν, σε χωράφι τού Κοντοθανασοπούλου (Βρακά), βόρεια τού οικισμού, στα κράσπεδα τού λόφου Τούμπανος.

Το αρχαίο υδραγωγείο, σκαλισμένο, σε βραχώδη παρειά στα Λυκορρέματα 

Σήμερα δεν υπάρχει πιά, αλλά είναι γνωστό, από περιγραφές, ώς ένα ημιυπόγειο ωοειδές κτίσμα, στεγανοποιημένο με κουρασάνι, πού το τοποθετεί, στα ύστερα Βυζαντινά χρόνια. Η καταστροφή τής κατασκευής αυτής, μάς στερεί μία ασφαλή χρονολόγηση και τού οικισμού Δραχμανίου, εκτός τών γνωστών Οθωμανικών καταστίχων. Άς είναι, η διαδρομή τού νερού, άρχιζε από τήν πηγή Μάνα, στο Μοναστηράκι τού Αγίου Λουκά, συνέχιζε παράλληλα με το Ρέμα, μέχρι το Τρανό Γεφύρι και περνούσε βόρεια, τού παλαιού νεκροταφείου τής Ελάτειας, τής Παναγίας, συνεχίζοντας δυτικά, στα κράσπεδα τού λόφου, μέχρι το Χαβούζι. Στο Τρανό Γεφύρι, κατέληγε, στενός ημιονικός, αγροτικός δρόμος και από εκεί, περνούσαν τα έμφορτα ζώα, οι αγρότες, ποιμένες, ξυλοκόποι κ.λ.π. Η κατασκευή του, από πελεκητούς ημίεργους λίθους, είναι αμελής και παραπέμπει, στήν Μέση τουρκοκρατία. Ο δρόμος του ήταν στενός, με χαμηλό τειχίο (parapet), και οδηγούσε στήν αντίπερα όχθη και στα Γιαννακοπλ'εικα χωράφια, τήν Καλογερού, τα Παλιάμπελα, το Λευτιάνο, τα Β'κουλιά, κ .λ. π. Τα παλαιά Γεφύρια και Γεφυράκια, όπως πάντα, ένωναν δύο όχθες, δύο κόσμους και ήταν τόποι κυκλοφορίας ιδεών και ειδών και προϊόντων, ιερά σημεία και μνημεία, φορτωμένα με μύθους, προλήψεις, ένδοξες ή καθημερινές ιστορίες, ο δε σεβασμός στήν ύπαρξη, τήν προστασία και τήν ανάδειξή τους, θεωρείται αυτονόητος. Δυστυχώς, τα Γεφύρια τής Ελάτειας, δεν είχαν μέχρι σήμερα, Καλή Τύχη, ελπίζουμε πάντα όμως στις επερχόμενες γενιές και σ' αυτές απευθύνεται και η μικρή τούτη ενημέρωση.

Η διακήρυξη τής 5/8/1930, τού διαγωνισμού εξωτερικού δικτύου, στήν εφημερίδα Λαϊκή Φωνή

* Ένα από τα διασωθέντα, επί τού παρόντος, ίχνος σαφές, από τα αρχαία υδραγωγεία τής Ελάτειας.

**Η Ελληνική ονομασία Τρανό Γεφύρι, είναι εν πράγμασι, καθοδηγητικός μίτος και για τούς οικοδόμους του, αντίθετα με τήν ξενική Χαβούζι.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου