Τα Ταμπάκικα των Σαλώνων

Τα Ταμπάκικα των Σαλώνων

(της Γιάννας Καραγεώργου)

      Λίγες είναι οι ιστορικές πηγές που αναφέρουν τα ταμπάκικα εργαστήρια στην Άμφισσα ή στα Σάλωνα, όπως συνήθως λέγεται η Άμφισ­σα στην λαϊκή επιτόπια διάλεκτο.

Τα Ταμπάκικα είναι μια συνοικία της Άμφισσας που εδώ και 400 χρόνια είναι τόπος επεξεργασίας του δέρματος.

Στην αμφιθεατρική πλευρά της Άμφισσας βρίσκεται η «Χάρμαινα» όπου τον 17^ον αιώνα άνθισε η κατεργασία και το εμπόριο δερμάτων (σαχτιάνια όπως τα λένε ακόμα και σήμερα) και εξήγοντο από την Άμφισσα προς όλους τους τόπους του «Πουνέντε και του Λεβάντε». Υπήρχαν 10 βιοτεχνίες και η παρα­γωγή ήταν 40.000 δέρματα ετησίως, ποσότητα σημαντική για την εποχή εκεί­νη. Τα κίτρινια (σαχτιά) δέρματα της Άμφισσας δεν είχαν ανταγωνιστικό προϊ­όν λόγω της καλής κατεργασίας του δέρ­ματος. Αυτό ώθησε στην ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό των βιοτεχνιών που στα χρόνια της ακμής έφτασαν τις 50 βιοτεχνίες, δίνοντας σε πολλές οικογένειες σκληρή δουλειά αλλά και πολλά έσοδα.

Στην περιοχή «Χάρμαινα» λένε ότι αναδείχθηκαν τα ταμπάκικα εργαστήρια λόγω του καθαρού νερού που κατεβαίνει από τη Γκιώνα και το νερό είχε την εξαι­ρετική ιδιότητα να παρασκευάζει το δέρμα προς ανεξίτηλο και στιλπνό κίτρι­νο χρωματισμό. Εάν το νερό δεν είναι καθαρό και περιέχει προσμίξεις τότε πρέ­πει να απαλλαγεί απ’ αυτές αλλιώς τα δέρματα δεν βγαίνουν καλής ποιότητας. Το νερό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατεργασία του δέρματος. Ένα ταμπάκικο εργαστήρι 4 ατόμων χρειάζε­ται 15m³ την ημέρα.

Υπήρχαν πολλές πηγές ύδατος, μεταξύ των οποίων ωραιότερα και αφθο­νότερα ήταν η πηγή παρά την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής αναβλύζουσα εκ τινος σπηλαίου κατασκευασμένου υπό της φύσεως επί του υπερκειμένου βρά­χου. Μιας πηγής που για την φύλαξη της χρειαζόταν ένα ον, όχι απλά ανθρώπινο ή ζωικό αλλά ακόμη περισσότερο ένα όν που η φαντασία και η ανάγκη του προσέ­δωσαν υπερφυσικό χαρακτήρα.

   Το γνωστό σε όλους τους Σαλωνίτες «Στοιχειό» που η παράδοση το έχει ζώσει με τόσους και τόσους θρύλους. Το «Στοιχειό» προστάτης των βυρσοδεψιών και φύλακας της πολύτιμης πηγής τους,  μπορεί να κατατρόμαζε τους αφελείς της επο­χής εκείνης Σαλωνίτες, αλλά έκλαι­γε και θρηνούσε κάθε φορά για το χαμό ενός βυρσο­δέψη.

Στο διάστημα 1920-1935 τα ταμπάκικα πήραν αξιόλογες διαστάσεις. Δούλευ­αν τότε 200-300 εργάτες. Η πτώση άρχισε το 1936 που ψηφίστηκε ο νόμος περί ανα­πτύξεως των δασών, εις βάρος βέβαια των αιγοπροβάτων. Με τη μείωση του αριθμού των αιγοπροβάτων επήλθε και πτώση παραγωγής δερμάτων η οποία συνεχίστηκε και μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο έως το 1949, Το 1955 έγινε από την τότε κυβέρνηση προσπάθεια αναβιώσεως της εκτροφής των αιγοπροβάτων λόγω έλλειψης του κρέατος. Δόθηκε πρι­μοδότηση στους βοσκούς 100 δρχ. στο σφάξιμο (μεγάλωμα-σφάξιμο) κάθε ζώου. Έτσι τα ταμπάκικα ανασυστάθηκαν.

Το «Τουλασίδι» είναι το κεντρικό κτί­ριο των ταμπάκηδων, πρέπει να είναι το λιγότερο 200-250 ετών, δηλαδή χτίστηκε μεταξύ 17^ου και 18^ου αιώνα. Ένα κτίριο πανέμορφο με τις περιμετρικές κολώνες του ήταν κοινό κτήμα όλων, και στα νερά που σκέπαζε δούλευαν από κοινού οι βυρσοδέψες ακατέργαστα δέρματα από αιγοπρόβατα.

Γύρω από τα ταμπάκικα εργαστήρια αναπτύχθηκε οικισμός ταμπάκηδων. Ο οικισμός αυτός ήταν κατά πάσα πιθανό­τητα οικισμός των εργατών. Οι ιδιοκτή­τες κατοικούσαν μέσα στα εργαστήρια τους στον όροφο. Απόδειξη το τζάκι που συναντάμε σε πολλά ταμπάκικα. Αργό­τερα λόγω της έντονης μυρουδιάς τα ταμπάκικα χρησιμοποιούντο μόνο για εργαστήρια. Οι ιδιοκτήτες πήγαν και κατοικούσαν στα γύρω σπίτια.

Ο  επισκέπτης που θα έρθει στην Άμφισσα θα πρέπει να ξεκινήσει με τα πόδια ανηφορίζοντας σιγά-σιγά προς την αμφιθεατρική πλευρά της πόλης μέσα από τα καλντερίμια, τα πέτρινα σκαλοπά­τια, αυλές γεμάτες λουλούδια, μυρου­διές από τις κουζίνες των νοικοκυρών.

Η μυρουδιά του δέρματος πλανάται ακόμη στην ατμόσφαιρα καθώς οι λιγο­στοί βιοτέχνες συνεχίζουν αυτό ακριβώς που οι προγονοί τους έκαναν από τις αρχές του 1600 στον ίδιο ακριβώς χώρο και όχι με πολύ διαφορετικό τρόπο από τότε.

Τα πλίθινα σπίτια, τα δέρματα που κρέμονται να στεγνώσουν, τα λιθόστρω­τα δρομάκια, οι σιδερένιες μα και ξύλινες πόρτες και παράθυρα, όλα αυτά μας μεταφέρουν πολύ πίσω.

Οι λεπτές σιλουέτες των ταμπάκηδων με τα χέρια γεμάτα ρόζους που δου­λεύουν σκληρά πάνω στα τομάρια, μετατρέποντας το σκληρό τομάρι σε χρήσιμο δέρμα.

Ο συνοικισμός με τα 42 χαρακτηρι­σμένα διατηρητέα κτίρια αποτελεί ένα αυτούσιο κομμάτι από την παλιά Άμφισ­σα και τον παλιό τρόπο βιοτεχνικής επε­ξεργασίας δερμάτων, που οι διαστάσεις του και η ηλικία του τον καθιστούν μονα­δικό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη.

Πηγή: «ΝΕΑ ΤΗΣ ΒΑΡΥΤΙΝΗΣ»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου