Σαμαράς

Ο ΣΑΜΑΡΑΣ & ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ

 του Τάκη Ευθυμίου

Ο σαμαράς Γιώργος Παπαχρήστος στο εργαστήρι του & ο σαμαράς Τάκης Τσιρώνης

Ο Άη Γιώργης, ως ορεινό χωριό με δύσβατους δρόμους, πάντοτε είχε την ανάγκη των ζώων ως μεταφορικών μέσων. Το σαμάρι ήταν αναπόσπαστο σύνεργο των υποζυγίων και χρειαζόταν τον κατασκευαστή του. Σαμαράς λέγεται ο επαγγελματίας τεχνίτης που κατασκευάζει σαμάρια τα οποία χρησιμοποιούνται στη ράχη του ζώου για να κάθεται ο αναβάτης ή για να μεταφέρει διάφορα φορτία. Η λέξη σαμάρι, πιθανότατα, προέκυψε από το υποκοριστικό της αρχαίας λέξης: σάγμα - σάττω - σαμαρώνω.

Επαγγελματίες σαμαράδες στο χωριό μας υπήρξαν οι: Δημήτριος Μητσάκης (Κουτσονικόλας), Κώστας Χρ. Κουμαντάνος και ο Βασίλης Κ. Γόνης στην πέρα συνοικία, καθώς και ο Γιώργος Παπαχρήστος στη μεσαία ο οποίος υπήρξε ο τελευταίος σαμαράς του χωριού μου.

   Σύμφωνα με τις θεωρητικές και πρακτικές αναφορές των χωριανών μας σαμαράδων ακολουθεί παρουσίαση του τρόπου κατασκευής του σαμαριού. Τα εργαστήρια τους οι σαμαράδες τα είχαν σε κάποιο δωματιάκι στο σπίτι τους. Ο χώρος αυτός της δουλειάς τους ήταν μικρός και εργάζονταν καθιστοί σ' ένα καρεκλάκι με ενσωματωμένο ένα κορμό δέντρου πάνω στον οποίο πελεκούσαν τα ξύλινα εξαρτήματα του σαμαριού. Γύρω τους υπήρχαν τοποθετημένα με τάξη τα διάφορα εργαλεία και υλικά για να χρησιμοποιούνται εύκολα. Σκεπάρνια κοφτερά για το πελέκημα των ξύλων, πριόνια για το κόψιμο, πλάνες και ροκάνια για τη λείανση του ξύλου, τανάλιες, ψαλίδια, βελόνες, σφυριά και άλλα μικροεργαλεία βοηθούσαν το σαμαρά να εφαρμόσει την τέχνη του. Στον τοίχο κρέμονταν τα τυποποιημένα από οξιά ξύλα για το σκελετό, προερχόμενα συνήθως από το Μέτσοβο. Μερικές φορές χρησιμοποιούσαν και ντόπια ξύλα από μουριά και πλάτανο.

     Ο Βασίλης Γόνης ο οποίος μαθήτευσε την τέχνη του σαμαρά στον Άγιο Κωνσταντίνο και συνεργαζόταν με τον Γιώργο Παπαχρήστο, χρησιμοποιούσε πάντα ντόπιο ξύλο από μουριά. Μάλιστα από ένα τεράστιο τουμπρούκι   κατασκεύασε   τριακόσιες παΐδες. Συνολικά   ισχυρίστηκε   ότι   κατασκεύασε τριακόσια σαμάρια πελατών από τα γειτονοχώρια. Στο εργαστήρι του οι παΐδες ήταν αραδιασμένα χάμω. Στα ράφια υπήρχαν κουτιά με σαμαρόκαρφα, χάντρες και στολίδια. Ακόμη είχαν υλικά όπως λινάτσα, δέρμα, βριζιά, σακοράφα, σπάγκο και κορδόνι για να κατασκευάζουν το σαμαροσκούτι, δηλαδή ένα μαξιλαράκι που τοποθετείται κάτω από το σκελετό του σαμαριού για να μην πληγώνει το ζώο, επειδή το βάρος του σαμαριού είναι γύρω στα δεκαπέντε κιλά, φανταστείτε επιπλέον και την επιβάρυνση από το πολλαπλάσιο Βάρος του φορτίου. Η κατασκευή τού σαμαριού έχει πολλά μυστικά και χρειάζεται εξειδικευμένη δουλειά. Κάθε σαμάρι γίνεται ύστερα από παραγγελία για να εφαρμόζει απόλυτα πάνω στο ζώο ώστε να μην πληγώνεται. Ο αγρότης που παράγγελνε σαμάρι, έφερνε και το ζώο στον τεχνίτη για να του πάρει τα μέτρα. Πρώτα - πρώτα ο σαμαράς έφτιαχνε το ξυλίκι, δηλαδή τον ξύλινο σκελετό του σαμαριού, έραβε ύστερα το σαμαροσκούτι και το έδενε στο ξυλίκι. 0 ξύλινος σκελετός αποτελείται από το μπροστάρι και πιστάρι με δυο κοτσάκια από ξύλο ανθεκτικό και από τρία ζευγάρια παίδες από εύκαμπτο ξύλο. Στο μπροστάρι τοποθετούσαν τη λαιμαριά σύμφωνα με το πάχος του λαιμού του ζώου. Η λαιμαριά αποτελείται από δέρμα εξωτερικά και παραγεμίζεται εσωτερικά με γιδΐσιες τρίχες. Έχει σχήμα πετάλου και το ένα μέρος είναι ανοιχτό για να μπαίνει στο λαιμό, όπου δένεται με λουράκι για να στηρίζεται. Το πιστάρι έμπαινε στα καπούλια. Πάνω του κάρφωναν δυο κοτσάκια που βοηθούσαν το χωρικό ν' ανέβει στο σαμάρι. Εκεί, δένονταν και οι τριχιές που προορίζονταν για το φόρτωμα. Οι πλαϊνές παίδες λυγίζονταν για να εφαρμόζουν στα πλευρά του ζώου και οι άλλες δύο για να διαμορφώνουν άνετο κάθισμα για τον καβαλάρη. Προκειμένου να λυγίσουν την παΐδα τη βούλιαζαν στο νερό να φουσκώσει και ύστερα την καψάλιζαν στη φλόγα. Φουσκωμένο και ζεστό όπως ήταν το ξύλο εύκολα το δούλευε ο σαμαράς και το λύγιζε σε ξύλινη σκάλα. Το τελειωμένο ξυλίκι το έβαφαν με ώχρα ή κάσια και το λουστράριζαν για να είναι ανθεκτικό και φιγουράτο. Οι Αγιωργΐίτες σαμαράδες έδιναν ιδιαίτερη σημασία στον καλλωπισμό του σαμαριού για να φαίνεται μερακλίδικο. Το σαμαροσκούτι έπρεπε να χωρέσει άνετα μέσα στον ξύλινο σκελετό, γι' αυτό κοβότανε και ραβότανε στα μέτρα του ζώου. Η μια πλευρά του που ακουμπούσε στη ράχη του ζώου ήταν από τσουβάλι ή πολύχρωμο ύφααμα και η άλλη από δέρμα γιδίσιο για να είναι ανθεκτικό. Η θήκη γέμιζε με βριζιά, δηλαδή ξερή σίκαλη. Τα μακριά κοτσάνια έμπαιναν στα καπούλια και στο λαιμό, ενώ τα μαλακά στο υπόλοιπο σαμαροσκούτι. Κατόπιν, έραβαν το στρώμα για να μη σκορπάει η βριζιά και χάνει τη φόρμα του. Το σαμαροσκούτι δενόταν γερά στο ξυλίκι με χοντρό σπάγκο. Ακόμη, κατασκεύαζαν δυο μαξιλαράκια παραγεμισμένα με άχυρο και τα τοποθετούσαν στο εσωτερικό του στρώματος για να του δώσουν την κατάλληλη φόρμα, ώστε να μην πληγιάζεται το ζώο. Ο σαμαράς, τέλος, στόλιζε το μπροστάρι με γεωμετρικά σχήματα που τα τύλιγε με λεπτό άσπρο σχοινί. Αν ο πελάτης ήταν μερακλής, το περιποιούνταν ιδιαιτέρως με πολύχρωμες χάντρες και γούρια όπως καθρεφτάκι κολλημένο σε δέρμα. Το σαμάρι στερεώνεται στο ζώο με τέσσερα λουριά. Την ίγκλα που δένεται στην κοιλιά, το ψυχούνι με τον καπουλοδέτη γύρω στα καπούλια και την μπροστινίλα ολόγυρα στο σβέρκο του ζώου.

Στο χωριό μας, το σαμάρι οι μανάδες το χρησιμοποιούσαν σαν πρόχειρη κούνια για τα μωρά στα χωράφια όπου δούλευαν. Οι Αγιωργίτες σαμαράδες πρόσφεραν χρήσιμες υπηρεσίες στους χωριανούς μας και τα σαμάρια που απόμειναν διαλαλούν την απαράμιλλη τέχνη τους.



Ο αείμνηστος σαμαράς Βασίλης Κ. Γόνης

ΤΟ ΑΓΡΙΟΜΟΥΛΑΡΟ

                  -Έχω ένα αγριομούλαρο, δεν το ‘χω σαμαρώσει,

                  μήπως μπορείς, Τσιρώνη μου, να φκιάσεις το σαμάρι;

                  Είναι τέτοιο το πείσμα του κι η ζάντζα του είναι τόση,

                  μην το ζυγώσεις στις τσινιές αμέσως θα σε πάρει!

                  Ο Κουμαντάνος δεν μπορεί, ούτε ο Κουτσονικόλας,

                  ο Γόνης μια το μάλαξε και βρήκε τον μπελά του,

                  ακόμα δεν το τήραξες κλωτσομανίζει κιόλας,

                  θα πάει για τους Τουρκόγυφτους, αυτή η κακοριζιά του!

                                                                        Σαντάρμης Αν. Γιάννης