Το αυγό & η κότα ως νόμισμα

Το αυγό & η κότα ως νόμισμα

& μέσον συναλλαγής

[Ένα θέμα που επανέρχεται στην επικαιρότητα]

του Ζάχου Ξηροτύρη

Μυστήριον άλυτο αυτό το μικροσκοπικό προϊόν της κότας που χρησιμεύει για τροφή σε μικρούς και μεγάλους, σε γερούς και αρρώστους και ο Λαός διερωτάται κάθε μέρα και ερωτά «η κότα γέννησε το αυγό ή το αυγό την κότα»; Αίνιγμα παραμένει ανεξήγητο, όπως αίνιγμα είναι και η ηλικία του αυγού, από ποτέ φάνηκε το αυγό και πότε ο άνθρωπος το χρησιμοποίησε. Όπως όμως και αν έχουν τα πράγματα, το αυγό έχει πρόσφε­ρα πολλά στον άνθρωπο. Τροφή υγιεινή σε χωριά και πόλεις. Κάθε χωρικός θα έχει και λίγες κοτούλες, ούτε όμως και από την πόλη έλειπαν.

Ένα αυγουλάκι για προσφάι, ένα αυγό για τον άρρωστο, ένα αυγουλάκι φρέσκο για τα παιδιά και γινόταν πόλεμος στις πόλεις, πως να βρεθεί το αυγό της ημέρας.

Όλες οι τάξεις δεν είχαν να το αγορά­σουν, το κυνηγούσαν να το βρουν οι πλού­σιοι και το προμήθευαν τα γύρω χωριά. Δεν ήταν τα πράγματα τόσο εύκολα, όπως σήμερα που γέμισε ο τόπος ορνιθοτροφεία και αυγά της ημέρας και ψυγεία για μεταφο­ρά από μακριά και από ξένα μάλιστα κράτη.

Σήμερα γέμισε ο τόπος αυγά και δεν του δίνομε τόση σημασία, γιατί δεν παρου­σιάζεται έλλειψη. Το αυγό έβαψε ο Χριστιανός το Πάσχα, να αναγγείλει το Χριστός Ανέστη.

Μα δεν είναι αυτές μόνο οι ιδιότητες του αυγού. Σε προηγούμενες εποχές και ακόμα συνεχίζει στα χωριά, το αυγό είχε αντικαταστήσει το νόμισμα, ήταν κι αυτό νόμισμα, χρηματικόν μέτρον. Στο μπακάλη, στο γυρολόγο, στον κοτά, στον πραματευ­τή, στον εμποράκο, η γυναίκα το αυγό είχε για νόμισμα. Αγόραζε ότι ήθελε χωρίς να έχει πεντάρα απάνω της, χωρίς μεταλλικόν νόμισμα ή χαρτονόμισμα. Και το λαδάκι και το σαπούνι και το πετρέλαιο και όλα τα είδη οικιακής χρήσεως, ακόμη και για την προίκα του κοριτσιού και για τα νήματα και οι βαφές, για το ρουχισμό του νοικοκυρι­ού, τα πάντα εξηγόραζε ο μικρός αυτός στρογγυλός δαίμονας με το ασπροκίτρινο περιεχόμενο του. Νόμισμα και νόμισμα σταθερό, χρυσός χωρίς εύκολες διακυμάνσεις και άγρυπνος παρακολουθητής και κατάσκοπος της οικονομικής σταθερότητος του κρατικού προϋπολογισμού.

Δεν πήγαιναν καλά τα οικονομικά, ανυψούτο ο τιμάριθμος, άμεσος και η ύψωσις της τιμής του αυγού, ακόλουθος πιστός του τιμάριθμου. Αφήνομε την εποχή των πολέμων και των σιτοδειών, τότε όπως και στο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, που για να βρεις φρέσκο αυγό ήταν δύσκο­λο και πάντα από τα χωριά ερχόταν και ως που να φτάσουν με τα τότε συγκοινωνιακά μέσα γινόταν μπαγιάτικα. Εν τούτοις σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις, το φρέσκο ιδίως αυγό, περνούσε στη μαύρη αγορά και από κάτασπρο που είναι γινόταν μαυραγορίτης. Δυο-τρεις-πέντε-δέκα κότες της αυλής ήταν πόρος ζωής για την οικογένεια και θησαυρός για την νοικοκυρά που αυτή είχε προνομιακώς την διαχείριση των αυγών.

Ανέξοδο δεν ήταν ποτέ το αυγό, γιατί και ο Εβραίος δεν το συνιστά αυτό το εμπόριο, ήταν όμως ακούραστο και χωρίς ειδική επαγγελματική απασχόληση, ήταν εύκολη η διατήρηση ενός κοτετσιού παρά­μερα στην αυλή, στην αχυρώνα ή στο υπό­γειο με λίγες κοτούλες.

Η πτηνοτροφία και η αυγοπαραγωγή, εξηρτάτο από το εργατικόν δαιμόνιον της νοικοκυράς, χωρίς καμία ιδιαίτερη επαγ­γελματική απασχόληση. Σήμερα έρχονται αεροπορικώς μυριάδες αυγά και μυριάδες κλωσσόπουλα της μηχανής από την Ευρώπη και από την Αμερική εις μικρή νηπιακή ηλικία και ράτσες λογής-λογής. Τότε ένα το είδος της κότας μία ράτσα καλή για όλη την Ελλάδα κάποια παραλλαγή αποτελούσαν οι βλαχόκοτες, ένα είδος που διατηρούσαν οι βλάχοι οι σκηνίτες συνήθως φασιανές που πηγαινοέρχονταν φορτωμένες πάνω στα ζώα, πότε για το χειμαδιό και πότε για το καλοκαιριά.

Κατά τον ίδιον τρόπο τις κουβαλούσαν στα τουρνέ τους και οι γύφτοι, δεν τους έλλειπαν οι κότες που τις έπαιρναν για αντάλλαγμα. Δεν ήταν μόνο το αυγό, αλλά και η κότα σύνηθες ανταλλακτικό μέσον, αλλά για κάπως σοβαρότερες εμπορικές πράξεις. Τώρα και οι γύφτοι έγιναν μηχα­νοκίνητοι και οι βλάχοι λιγόστεψαν και τα καραβάνια χάθηκαν με την γραφικότητα τους και τις φορτωμένες κότες.

Απαραίτητος στο κοτέτσι ήταν και ο βασιλιάς της αυλής ο υπερήφανος κόκο­ρας, ο αρχιποιμήν του ορνιθοποιμνίου, το ωροσκόπιον του καιρού, το ξυπνητήρι της νυκτός και το εγερτήριο του όρθρου για τον οικοδεσπότη. Δεύτερος κόκορας δεν χωρούσε στο κοτέτσι, ούτε και από τη γει­τονιά άλλος βέβηλος. Άμα τη εμφανίσει σάλπισμα - εχθρός εν όψει και εν τω άμα η κοκορομαχία μέχρις ότου, ο ένας ηττηθεί και τραπεί εις επαίσχυντον φυγήν, χωρίς να μένουν πολλάκις και οι δύο ατραυμάτιστοι και άλλοτε σύρονται αιμόφυρτοι και άλλο­τε να πέφτουν επί του πεδίου των μαχών. Βασιλιάς του κοτετσιού όπως ήταν, βασι­λική ήταν και η τιμή του. Όταν η νοικοκυρά απεφάσιζε να πωλήσει κόκορα, ανώτερη η τιμή του και από την κότα και από τα προϊ­όντα της, το αυγό.

Και σήμερα ακόμη ανταλλάσσονται στα χωριά, όπου οι γυναίκες παίρνουν χαρ­τονομίσματα, κέρματα αργυρά ή και δολάρια ακόμη, μα και το αυγό δεν έπαψε να είναι το πρώτο και προχειρότερο μέσον και μέτρον συναλλαγής για τη νοικοκυρά του χωριού.

Και δεν ήταν μέτρο συναλλαγής μόνον το αυγό και η κότα. Μία κότα που πωλούσε η νοικοκυρά στο γυρολόγο κοτά, εκάλυπτε τόσες και τόσες ανάγκες της νοικοκυράς. Μ' αυτή θα ‘παιρνε και το λαδάκι και το πετρέλαιο και λίγη ζάχαρη και τόσα άλλα χρειαζούμενα του σπιτιού. Ο κοτάς κάθε λίγο γιορτή καθημερινή αναστάτωνε το χωριό με τις φωνές του κρατώντας δύο καλάθια με μακριές ουρές από τους ώμους, για τα αυγά και ένα γερό χοντρό σπάγγο να δένει τις κότες που τις έσερνε και αυτός από τον ώμο του φορτωμένος. Τα σκυλιά αναστάτωναν το χωριό στην εμφάνιση του και στην πρώτη αργόσυρτη εκείνη εκπομπή «ο κοτάς-κότες κι αυγά». Σύνθημα ο κοτάς για τις νοικοκυρές, αλλά και παρασύνθημα, επιθέσεως των σκυλιών, που τα αντιμετώ­πιζε επιτυχώς με δύο στραβές ματσούκες, (τις στραβολέγγες) γυρνώντας τες γύρω-γύρω του, χωρίς να βλέπει πίσω, έχοντας την προσοχήν του μη σπάσει τ’ αυγά, και πραγματικά κρατούσε τόσο ρυθμικά τα καλάθια που ποτέ δεν τα ‘σπαζε.

Σπάνια να γίνει το κακό και να πέσει από καμιά τυφλαμάρα όπως έλεγε. Τότε γινόταν ομελέτα και τρέχαν τα ζουμιά κρό­κοι και ασπράδια ανάμικτα από το καλάθι και ούτε η βρύση του χωριού δεν μπορού­σε να ξεπλύνει τα καλάθια και τα γερά από τα σπασμένα αυγά.

Σήμερα χάθηκαν οι κοτάδες και οι αυγουλάδες, δεν τρων μόνο οι άρρωστοι, αλλά και οι γεροί αυγά και κότες και μόνο περισσεύματα θα παν στο μπακάλη. Ωστόσο πάντα η νοικοκυρά κρατεί λίγα αυγά παράμερα και ονοματίζει καμιά παλιά κότα που έπαψε να είναι παραγωγική για καμιά έκτακτη ανάγκη αλλά και για φιλοξε­νία κανενός ξένου που έρχεται απρόοπτα και αναπάντεχα.

Το αυγό και η κότα, δεν ήταν στο χωριό ανέκαθεν μέσον συναλλαγής, αλλά και μέσον φιλοξενίας, ένα δυο αυγά θα έβαζε στο τηγάνι η νοικοκυρά σε μια έκτακτη και αναπάντεχη επίσκεψη μουσαφίρη ξένου ή συγγενή και θα ξεντροπιαστεί, όταν δεν έχει τον καιρό μπροστά της να ετοιμάσει κάποιο άλλο φαγητό.

Και δεν είναι μόνο αυτές οι ιδιότητες του αυγού και της κότας και χρησιμότητες έχει και πολλούς συμβολισμούς.

Αυγό θα ιδρώσουν στην παραστιά το βράδυ των απόκρεω μετά το φαγητό, για να ιδούν τίνος θα ιδρώσει πρώτο και εκεί­νος θα είναι ο πιο γερός και ευτυχισμένος της χρονιάς. Τη γεροσύνη εκτός των άλ­λων συμβολίζει και το τσούγκρισμα με τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής.

Αυγά θα δώσει η νοικοκυρά στα κορί­τσια που θα ‘ρθούν να τραγουδήσουν το Λάζαρο. Καλαθάκι στολισμένο με λουλού­δια ανοιξιάτικα κρατούν τα κορίτσια και όχι τσαντάκι.

Πηγή: «Ήθη Έθιμα & Δοξασίες του λαού μας»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου