Η Μάκρη που έγινε Μακρακώμη

Η Μάκρη που έγινε Μακρακώμη

(του Κώστα  Ευθυμίου)

 

Το Αρχαιολογικό πρόγραμμα Μακρακώμης (M.A.L.P.) (Makrakomi Archaeological Landscapes Project) συνεχίστηκε για 2^η χρονιά με σύμπραξη της ΙΔ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων και του Σουηδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.

Με βάση το πρόγραμμα αυτό πραγματοποιήθηκαν επιφανειακές έρευνες, αλλά και ανασκαφικές τομές στους λόφους «Αστέρια» και  «Προφήτης Ηλίας» της κτηματικής περιφέρειας της κοινότητας Πλατυστόμου του Δήμου Μακρακώμης.

Τα πρώτα ευρήματα αναφέρονται σε μια Ελληνιστική πόλη χτισμένη στο λόφο «Αστέρια» και στην Ακρόπολή της στον υπερκείμενο λόφο του «Προφήτη Ηλία», όπου βρίσκεται και το ομώνυμο ξωκλήσι της ενορίας του Πλατυστόμου. Απ’ τα μέχρι τώρα στοιχεία φαίνεται ότι η πόλη αυτή αρχίζει να φθίνει κατά την αρχή της Ρωμαϊκής περιόδου και σιγά–σιγά εγκαταλείπεται.

Στην παρουσίαση αυτών των πρώτων ευρημάτων στο Δημοτικό Σχολείο της Μακρακώμης (18/07/12) και στο σχετικό φυλλάδιο που κυκλοφόρησε, έγινε λόγος για την Ακρόπολη της Μακρακώμης. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Η Ακρόπολη της Μακρακώμης επιστέφει την διπλή κορυφή ενός υψώματος γνωστού σήμερα ως «Προφήτης Ηλίας» ή «Κάστρο», στα νότια του χωριού Πλατύστομο, στο βάθος της κοιλάδας του Σπερχειού στην Κεντρική Ελλάδα».

Υπάρχουν όμως τέτοια στοιχεία που να μας επιτρέπουν με βεβαιότητα την ταυτοποίηση της Ελληνιστικής πόλης και της Ακρόπολής της;

Κατά τη γνώμη μου τέτοια στοιχεία μέχρι τώρα δεν έχουν κατατεθεί, οπότε τα συμπεράσματα για την ταυτότητα της πόλης είναι αυθαίρετα και οπωσδήποτε βιαστικά. Αν τέτοια στοιχεία παρ’ όλα αυτά υπάρχουν, θα πρέπει να παρουσιαστούν ώστε να αξιολογηθούν.

Θα παρουσιάσω στη συνέχεια κάποιες σκέψεις που αναφέρονται στο παραπάνω ζήτημα της ταυτότητας της ανακαλυφθείσας Ελληνιστικής πόλης:

1.Είναι Ιστορικά γνωστό ότι κατά την Κλασσική και στην Ελληνιστική περίοδο, στην κοιλάδα του Σπερχειού είχε συγκροτηθεί μια ομοσπονδία πόλεων, που ονομαζόταν Κοινόν των Αινιάνων.

Η σημαντικότερη πόλη και πρωτεύουσά του ήταν η Υπάτη, ή και Υπάτα.

2. Άλλες πόλεις της κοιλάδας του Σπερχειού στην εποχή της ακμής των Αινιάνων,  για τις οποίες υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες είναι οι : Σπέρχειες, η Λάτυια, η Σωσθενίς, οι Ερυθρές,  η Λαπίθη και η κώμη που ονομαζόταν Μακρά.

3.Εκτός απ’ την πρωτεύουσα πόλη Υπάτη, καμιά άλλη απ’ τις παραπάνω δεν έχει ταυτοποιηθεί με βεβαιότητα.

4.Όσον αφορά τη Μακρά, αυτή μνημονεύεται μόνο μία φορά στην Αρχαία γραμματεία και μάλιστα απ’ το Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο¹, ο οποίος περιγράφοντας τον πόλεμο των Ρωμαίων με τους Μακεδόνες, αναφέρει ότι οι Αιτωλοί, που τότε (198π.Χ.) ήσαν σύμμαχοι των Ρωμαίων, κατέστειλαν εξέγερσή στην περιοχή γύρω απ’ τις Σπέρχειες και τη Μακρά. Επειδή το Κοινό των Αινιάνων είχε ενταχθεί στην Αιτωλική Συμπολιτεία απ’ το 269π.Χ., φαίνεται ότι πιθανότατα η καταστολή αφορούσε πόλεις  που όπως φαίνεται είχαν ταχθεί στο πλευρό των Μακεδόνων.

5.Ο Τίτος Λίβιος κάνει λόγο για κάποια κώμη που ονομαζόταν Μακρά, και όχι για Μακρακώμη.

6.Αν πάρουμε υπ’ όψη μας τον Γραμματικό κανόνα του αναβιβασμού του τόνου κατά μια συλλαβή, όταν ένα επίθετο μετατρέπεται σε κύριο όνομα, όπως π.χ. από θερμή σε Θέρμη, από σπαρτή σε Σπάρτη, από ξανθός σε Ξάνθος, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η κώμη ονομαζόταν Μάκρα (ή και Μάκρη στην Ιωνική διάλεκτο).

7.Θεωρώ ότι ο Τίτος Λίβιος χαρακτηρίζει τη Μάκρα ως κώμη, αντιπαραβάλλοντάς τη με τη Σπέρχεια (ή σωστότερα τις Σπέρχειες, όπως φαίνεται από γραπτές Ελληνικές μαρτυρίες²), θέλοντας να δείξει ότι επρόκειτο για μικρότερο οικισμό, που δεν θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως πόλη.

8. Το όνομα της κώμης, μας υποβάλλει την ιδέα ότι επρόκειτο για ένα επιμήκη οικισμό, χτισμένο ίσως εκατέρωθεν μιας οδού. Θεωρώ ότι τέτοια οικιστική δομή απαιτεί πεδινό έδαφος και ότι ίσως η οδός αυτή να ήταν μια σημαντική αρτηρία στο δίκτυο συγκοινωνιών των Αινιάνων στην κοιλάδα του Σπερχειού.

9. Το όνομα του χωριού Μάκρη ή Μάκρησι, αποτελεί κατ’ ευθείαν  επιβίωση αναλλοίωτη στο πέρασμα των αιώνων, του ονόματος της Αρχαίας κώμης.

10.Το τοπωνύμιο «Μαρμαρίτσα» κοντά στο νεκροταφείο της Μάκρης, όπου ανευρίσκονται θραύσματα μαρμάρινων αντικειμένων, ίσως υποδηλώνει τη θέση της Αρχαίας κώμης.

11.Η σημερινή κωμόπολη Μακρακώμη πήρε το όνομά της το 1916, καθώς μέχρι τότε ονομαζόταν Βαρυμπόπη (Βαρμπόπ’). Στη μετονομασία αυτή φαντάζομαι ότι  έπαιξε ρόλο η εικασία του Ιωάννου Γ. Βορτσέλα ότι στο λόφο του Προφήτη Ηλία του Πλατυστόμου βρίσκονται τα ερείπια της Αρχαίας Μακράς κώμης³.  Οπωσδήποτε όμως το όνομα αποδείχθηκε εύστοχο, καθώς η σύγχρονη Μακρακώμη, είναι όντως μια μακρά κώμη καθώς εκτείνεται κατά μήκος της οδικής αρτηρίας Λαμίας – Καρπενησίου.

Συμπέρασμα : Στο λόφο των «Αστεριών» και στο λόφο του Προφήτη Ηλία (που πρέπει να σημειωθεί ότι δεν φέρει την ονομασία «Κάστρο»), της κτηματικής περιφέρειας της Κοινότητας Πλατυστόμου, του Δήμου Μακρακώμης, αποκαλύφθηκαν τα ερείπια μιας μεγάλης πόλης των Ελληνιστικών χρόνων, και της αντίστοιχης Ακρόπολής της, που κατοικήθηκε μέχρι τα Ρωμαϊκά χρόνια. Απομένει να διαπιστωθεί αν πρόκειται για κάποια απ’ τις γνωστές απ’ τις Αρχαίες μαρτυρίες, πόλεις αυτής της περιόδου, ή αν είναι μια πόλη, για την οποία δεν υπάρχουν αναφορές στα Αρχαία κείμενα. Ίσως η συνέχιση των ανασκαφών να μας οδηγήσει σε στοιχεία που θα μας επιτρέψουν με ασφάλεια την ταυτοποίησή της. Οπωσδήποτε όμως μέχρι τότε είναι αυθαίρετο και βιαστικό να την ταυτίζουμε με την κώμη που ο Τίτος Λίβιος αναφέρει ότι ονομαζόταν MACRA (Μάκρα, ή Μάκρη).

1. «proximus prius evastatis circa Spercheias et Macran quam vocant comen»

Titus Liwius Historia XXXVII. 13. X-XIV.

2. «εν Σπερχείαις Μένων Ξενάρχου» επιγραφή επίσης Δελφούς (200-170π.Χ.), επίσης και σε αναφορά του Στράβωνος.

3. « Μακρά κώμη ^. η πολίχνη αύτη άπαξ μόνον μνημονεύεται υπό του Λιβίου, ένθα αι Σπέρχειαι^.  έκειτο πιθανώς ολίγον προς βορράν του χωρίου Βαρυμπόπι του δήμου Μακρακώμης, ένθα σώζονται αρχαία τινα ερείπια». Ιωάννου Γ. Βορτσέλα «Φθιώτις»σελ.91

Πλατύστομο   1/8/2012

Κώστας Ευθυμίου

Καθηγητής Φυσικής και μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου Πλατυστόμου «ο Πηλέας»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου