Ρητά Ομήρου

ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

"αιδώς Αργείοι" 
(Κατά λέξη) ντροπή Αργείοι // ντροπή σας• λίγη ντροπή (χρειάζεται)• δείξτε σεβασμό.
Η φράση λέγεται από κάποιον που θέλει να εκφράσει την αγανάκτησή του για κάτι που έγινε.
Π.χ. Όλοι οι βουλευτές, χωρίς εξαίρεση, ψήφισαν αύξηση των αποδοχών τους• αιδώς Αργείοι.
Πρβλ. Ομ. Ιλ., Ε 787, 0 502.

"δόσις ολίγη τε φίλη τε" 
παροχή μικρή αλλά ευπρόσδεκτη // δώρο μικρό κι αγαπητό // δώρο μικρό και προσφιλές.
Π.χ. Του πρόσφερε για τη γιορτή του ένα μικρό βιβλίο• δόσις ολίγη τε φίλη τε.
Πρβλ.: Ομ. Οδ., β 208.

"είδωλα καμόντων"
φαντάσματα• σκιές νεκρών• εικόνες νεκρών. Π.χ. Αναφέρθηκε στον εμφύλιο πόλεμο και σε είδωλα καμόντων. Πρβλ.: Ομ. Οδ., λ 476.

"έπεα πτερόεντα" 
λόγια φτερωτά• λόγια που πετούν• λόγια ελαφρά // (μτφ.) λόγια χωρίς συνέπεια• λόγια ανεύθυνα• λόγια χωρίς σπουδαιότητα και κύρος.
Π.χ. Οι υποσχέσεις του τελικά ήταν έπεα πτερόεντα.
Η φράση επαναλαμβάνεται συχνά από τον Όμηρο, στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Πρβλ. Ομ. Ιλ., Α 201, Γ 155.

"επί γήραος ουδώ" 
στων γηρατειών τον δρόμο• στο κατώφλι των γηρατειών• στα πρόθυρα των γεραμάτων.
Π.χ. Ο Πατέρας του βρίσκεται πλέον επί γήραος ουδώ. . Πρβλ. Ομ. Ιλ., Χ 60.

"επί ξυρού ακμής* "
στου ξυραφιού την κόψη• στην ακμή της λεπίδας // (μτφ.) σε κρισιμότατη κατάσταση• σε επικείμενη συμφορά• σε κίνδυνο.
Π.χ. Η Χώρα βρίσκεται επί ξυρού ακμής.
Για την προέλευση της φράσης Πρβλ. Ομ. Ιλ., Κ 173, Ηροδ., VI, II.
* Συνήθως με τη μορφή: «ίσταμαι επί ξυρού ακμής» (= βρίσκομαι στην κόψη του ξυραφιού».

έρκος οδόντων
φράγμα δοντιών• οι δύο σειρές των δοντιών (οδοντοστοιχίες) που σαν φράκτης φράζουν το στόμα// (μτφ.) εγκράτεια γλώσσας• ολιγολογία // σύνεση.
Π.χ. Ο συνομιλητής του παρέμεινε σιωπηλός• έρκος οδόντων. Για την προέλευση της φράσης Πρβλ. Ομ. Ιλ., Δ 350: «ποιόν σε έπος φύγεν έρκος οδόντων».

"έσεται ήμαρ" 
Θα ‘ρθει μέρα• θα ‘ρθει καιρός.
Η φράση λέγεται με απειλητική διάθεση και φανερώνει επιθυμία εκδίκησης. Επίσης, έχει προειδοποιητική σημασία γι’ αυτόν για τον οποίο λέγεται.
Π.χ. Εξαιτίας του καταστράφηκε η εταιρεία• όμως έσεται ήμαρ.
Πρβλ. την ανάλογης σημασίας φράση: «οψόμεθα ες Φιλίππους».
Πρβλ. Ομ. Ιλ., Δ 164,

"μέγα πένθος" 
πολύ μεγάλο πένθος• πολύ μεγάλη θλίψη. Π.χ. Μέγα πένθος για τη χώρα η απώλεια του μεγάλου αυτού ηγέτη.
Για την προέλευση της φράσης Πρβλ. Ομ. Ιλ., Α 254.

"νήδυμος ύπνος" 
γλυκός ύπνος• ελαφρύς ύπνος• βαθύτατος ύπνος.
Π.χ. Η κυβέρνηση κοιμόταν τον νήδυμο ύπνο την ώρα του συνοριακού επεισοδίου.
Πρέπει να σημειωθεί ότι αρκετά συχνά συναντάται το επίθετο «νήδυμος» χωρίς το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό «ύπνος». Π.χ.: Άργησε γιατί κοιμήθηκε τον νήδυμον. Στην περίπτωση αυτή το ουσιαστικό «ύπνος» εννοείται.
Για την προέλευση της φράσης Πρβλ. Ομ. Οδ., υ 79. Πρβλ. συνών.: «καθεύδει υπό μανδραγόραν».

"νόστιμον* ήμαρ" 
ημέρα νόστου• ημέρα επανόδου στην πατρίδα• ημέρα επιστροφής.
Π.χ. Το νόστιμον ήμαρ είναι το όνειρο όλων αυτών που ζουν μακριά από την πατρίδα τους.
* Από το επίθ. νόστος (από το ρ. νέομαι = επιστρέφω).
Η φράση είναι εύχρηστη στην Οδύσσεια του Ομήρου. Πρβλ. α 9, α 168, γ 233.

"ουδέν γλύκιον πατρίδος" 
τίποτε πιο γλυκό απ’ την πατρίδα (δεν υπάρχει) // (μτφ.) δεν υπάρχει τίποτε πιο ευφρόσυνο απ’ την πατρίδα.
Π.χ. Ύστερα από πολλά χρόνια, ο μετανάστης επέστρεψε στην πατρίδα του• ουδέν γλύκιον πατρίδος.
Πρβλ. Ομ. Οδ., ι 34.

"παρά θίν’ αλός*" 
παραλιακά• παραθαλάσσια• στον αιγιαλό• στην ακρογιαλιά.
Π.χ. Το καλοκαίρι κάνει διακοπές στο εξοχικό του, καθώς βρίσκεται παρά θίν’ αλός
Πρβλ. Ομ. Ιλ., Α 327.
* Από το ρ. θιγγάνω (= πλησιάζω) + το ουσ. άλς, -λός (=θάλασσα).

"Αιδώ θέσθε ενί θυμώ"
Μέσα σας λάβετε ντροπή.
Π.χ. Για αυτήν σας την πράξη αιδώ θέσθε ενί θυμώ.

"Η τ’ (αιδώς) άνδρας μέγα σίνεται ηδ’ ονίνησι"
(Η ντροπή είναι που) τους ανθρώπους πότε ωφελεί και πότε ζημιώνει.
Π.χ. Τι να πει κανείς.. η τ’ (αιδώς) άνδρας μέγα σίνεται ηδ’ ονίνησι.

"…Οίον δη νυ θεούς βροτοί αιτιόωνται εξ ημέων γάρ φασι κακ’ έμμεναι, οι δε και αυτοί σφήσιν ατασθαλίησιν υπέρ μόρον άλγεα έχουσιν"
Πόσο άδικα (εμάς) τους θεούς οι άνθρωποι κατηγορούν γιατί λένε πως από εμάς έρχονται οι συμφορές τους, ενώ και οι ίδιοι από τις δικές τους ανοησίες δοκιμάζουν πίκρες που δεν είναι γραμμένες από την δική τους μοίρα τους.

"Μετά γάρ τε και άλγεσι τέρπεται ανήρ μνησάμενος, ότε πολλά πάθη και πολλά εόργη"
Γλυκά είναι τα βάσανα όταν τα συλλογιέται εκείνος που έπαθε από αυτά και που πολλά έχει κάνει.

"Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν"
Πάντοτε να αριστεύω και να φανώ πρώτος μεταξύ ανδρείων τιμώντας όπως πρέπει των πατέρων μας το γένος.
*Χρησιμοποιείται για να εκφράσει την άμιλλα.

"Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης"
Ένας είναι ο καλύτερος οιωνός, όταν πολεμάει κανείς υπερασπιζόμενος την πατρίδα του.

"Αναγκαίη επείγει"
Η ανάγκη είναι που πιέζει.
Π.Χ. Όταν αναγκαίη επείγει, δύσκολα σκέφτεται καθαρά ο άνθρωπος.

"Ουκ αγαθόν πολυκοιρανίη, εις κοίρανος έστω, εις βασιλεύς"
Είναι κακό πολλοί να κυβερνούν. Ένας πρέπει να ‘ναι ο άρχων, ένας βασιλιάς.

"Αεργόν ουκ ανέξομαι"
Τον ακαμάτη (=τεμπέλη) άνθρωπο ποτέ μου δεν θα στηρίξω-συμπονήσω.
Π.χ. Αεργόν ουκ ανέξομαι, ας βρει δουλειά ας ασχοληθεί με κάτι και τα λέμε τότε.

"Ουδέν ακιδνότερον γαία τρέφει ανθρώποιο πάντων όσα τε γαίαν έπι πνείει τε και έρπει"
Κανένα πιο αδύναμο η γη δεν τρέφει πλάσμα από τον άνθρωπο σε όσα ζουν και σέρνονται σ’ αυτήν.

"Ρεχθέν δε τοι νήπιος έγνω"
Ακόμη και ο άμυαλος σαν πάθει φρονιμεύει.
Π.χ. Είδες λοιπόν; Ρεχθέν δε τοι νήπιος έγνω!

"Μη τις ποτε πάμπαν ανήρ αθεμίστιος είη"
Κανείς και ποτέ δεν πρέπει να είναι υπερβολικά άνομος.
Π.χ. Μη τις ποτε πάμπαν ανήρ αθεμίστιος είη γιατί τότε θα πληρώσει όπως αυτός ο βλάσφημος.

"Κακών από χείρας έχεσθαι"
Το κακό μακριά από τα χέρια σου (να κρατάς).
Π.χ. Να προσέχεις τις πράξεις σου, κακών από χείρας έχεσθαι.
Ου χρή παννύχιον εύδειν βουληφόρον άνδρα ώ λαοί τ΄ επιτετράφαται και τόσα μέμηλε
Δεν πρέπει ο άνδρας που λαούς νοιάζεται και αφθεντεύει την νύχτα να κοιμάται.

"Χαλεπαί . . .  ανάκτων εισίν ομοκλαί"
Αυστηρές των αρχόντων οι φωνές.
Π.χ. Έπρεπε να γνωρίζεις το αποτέλεσμα όταν έβαλες τις φωνές στην δουλειά σου, χαλεπαί... ανάκτων εισίν ομοκλαί.

"Θεών έδος ασφαλές αεί"
Των θεών η κατοικία πάντα εκεί θα είναι.

"…άνθρωποι μινυνθάδιοι τελέθουσι"
Οι άνθρωποι είναι γεννημένοι για να μην ζουν πολύ.
Π.χ. Πρόσεχε τις πράξεις σου, άνθρωποι μινυνθάδιοι τελέθουσι.

"Ου γάρ τι στυγερή επί γαστέρι κύντερον άλλο έπλετο"
Δεν υπάρχει, διότι, πιο άσχημο από την κοιλιά (λαιμαργία) και πιο αδιάντροπο.
Π.χ. Όλος ο κόσμος τον (τάδε) έβλεπε. Δεν καταλαβαίνει ότι ου γάρ τι στυγερή επί γαστέρι κύντερον άλλο έπλετο αυτός ο άνθρωπος;

"Γαστέρι δ’ ου πως εστί νέκυν πενθήσαι"
Με την κοιλιά δε γίνεται τον νεκρό να κλάψουν.
(Το λέμε για τις υπερβολές που συναντάμε σε ανάλογες περιπτώσεις)

"Στρεπτή δε γλώσσ’ εστί βροτών, πολλέες δ’ ένι μύθοι παντοίοι, επέων δε πολύς νόμος ένθα και ένθα οποίον κ’ είπησθα έπος, τοιόν κ’ επακούσαις"
Στρεφτή είναι η γλώσσα των θνητών και πλήθος ομιλίες γεννά, εδώ και εκεί πλατύς των λόγων είναι ο τόπος. Ώστε όποιον λόγον κι αν ειπής, όμοιον και εσύ θα ακούσεις (μτφρ. Πολυλά).

"Οίδα γάρ όττι κακοί μεν αποίχονται πολέμοιο, ος δε κ’ αριστεύησι μάχη ένι, τον δε μάλα χρεώ εστάμεναι κρατερώς, ητ’ έβλητ’ ητ’ έβαλ’ άλλον"
Γνωρίζω ότι οι κακοί (ενν. δειλοί) απέχουν στους πολέμους, όμως άριστος κανείς αν είναι, στην μάχη πρέπει να καλώς να στέκει και πλήξει ή να πληγεί.
(Το λέμε για την δειλία και την ανδρεία που πρέπει να έχει κάποιος στην μάχη)

"Του μεν κακού (δειλού) τρέπεται χρως . . . πάταγος δε τε γίγνετ’ οδόντων. του δ’ αγαθού ούτ’ άρ τρέπεται χρως ούτε, λίαν ταρβεί. αράται δε τάχιστα μιγήναι αν δαϊ λυγρή"
Του μεν δειλού αλλάζει χρώμα η όψη… τρίζουν τα δόντια του. του γενναίου ούτε αλλάζει η όψη (και) μένει άφοβος. Ταράσσεται κι αγωνιά μόνον πότε θ’ αρχίσει η μάχη.
(βλπ. Προηγούμενο)

"Δειλοί τοι δειλών γε και εγγύαι εγγυάασθαι"
Είναι (το ίδιο) δειλό όταν δίνεις εγγυήσεις για δειλούς.
(Το λέμε για άνανδρους γενικώς και ο ποιητής εννοεί πως η πράξη μας είναι το ίδιο άνανδρη με αυτούς για τους οποίους εγγυόμαστε) 

"Ήμισυ γάρ τ’ αρετής αποαίνυται ευρυόπα Ζευς ανέρος, εύτ’ αν μιν κατά δούλιον ήμαρ έλησιν"
Την μισή, διότι, αρετή ο παντεπόπτης Δίας την παίρνει, όταν της σκλαβιάς η μαύρη μέρα έλθει.
(Η φράση χρησιμοποιείται για τον ξεπεσμό ενός ανθρώπου μετά από δεινά που έχει υποστεί)

"Άλλος γάρ τ’ άλλοισιν επιτέρπεται έργοις"
Ότι σ’ άλλα έργα αρέσκεται τούτος και σ’ άλλα εκείνος (μτφρ Πολυλά)

"Ως Έρις εκ τε θεών εκ τ’ ανθρώπων απόλοιτο και χόλος, ός τ’ εφέηκε πολύφρονά περ χαλεπήναι"
Πως να ‘ταν αν έριδα από θεούς και ανθρώπους έλειπε και η πικρίες, που και τους γνωστικούς οργίζει.

"Δος νυν μοι φιλότητα και ίμερον, ώτε συ πάντας δαμνά αθανάτους ηδέ θνητούς ανθρώπους"
Δώσε μου λοιπόν την αγάπη και τον έρωτα που μ’ αυτά εσύ τους πάντες νικάς, θεούς και θνητούς.
(Το λέμε για τον έρωτα που τους πάντες ημερώνει)

"Ος και θεοίς επιπείθεται, μάλα τ’ έκλυον αυτού"
Αν τους θεούς υπακούς, κι αυτοί εσένα με συμπάθεια θα σε συνακούσουν.
Π.χ. Τώρα που βρίσκεσαι σε δυσκολία όπως και πάντα, να δείχνεις ευσέβεια και ταπείνωση. Διότι ος και θεοίς επιπείθεται, μάλα τ’ έκλυον αυτού. 

"Ως γάρ επεκλώσαντο θεοί δειλοίς βροτοίσι, ζώειν αχνυμένοις, αυτοί δε τ’ ακηδέες εισί"
Τέτοια οι θεοί μαθές στους άμοιρους θνητούς εκλώσαν μοίρα, να ζουν με πίκρες και με βάσανα, κι αυτοί περνούν ανέγνοιοι (μτφρ. Κακριδή).
(Ο Όμηρος έγραψε το απόσπασμα αυτό για τους ανθρώπους με βασανισμένο βίο).

"Γήρας και θάνατος τα τ’ ανθρώποισι πέλονται"
Τα γηρατειά και ο θάνατος στους ανθρώπους (πάνω) πλανώνται.
Π.χ. Να είμαστε μονιασμένοι διότι ποτέ δεν ξέρεις, γήρας και θάνατος τα τ’ ανθρώποισι πέλονται.

"Ου μοι θέμις εστί ξείνον ατιμήσαι"
Δεν μου κάνει δίκαιο να περιφρονήσω ξένο.
Π.χ. Αφού του προσέφερα πρώτα νερό και λίγα γλυκά, του έδειξα τον δρόμο και τον αποχαιρέτησα. Ου μοι θέμις εστί ξείνον ατιμήσαι.

"Πάντες δε θεών χατεύουσιν άνθρωποι"
Όλοι μας, των θεών, ανάγκη έχομε οι άνθρωποι.
"...θεοί δε τα πάντα ίσασι"
Οι θεοί τα πάντα γνωρίζουν.

"…αυτοί (οι θεοί) τ’ ακηδέες εισί"
Ακόμη και αυτοί (ενν. οι θεοί) χωρίς έγνοιες βιούν.
(Το λέμε για ανέμελους ανθρώπους χωρίς βάσανα και έγνοιες)

"...κάκιον πενθήμεναι άκριτον αιεί"
Απρεπές το πένθος χωρίς να υπάρχει κάποια λογική (που να το επιβάλει).
(Το χρησιμοποιούμε, συνήθως, για ανθρώπους που κλαίνε δίχως λόγω την μοίρα τους).

"Θαρσαλέος γάρ ανήρ εν πάσιν αμείνων έργοισι τελέθει"
Διότι ο θαρραλέος άνδρας είναι που τους ξεπερνά όλους.
Π.χ. Μην διστάσεις ούτε στιγμή αν θα σου δοθεί η ευκαιρία, θαρσαλέος γάρ ανήρ εν πάσιν αμείνων έργοισι τελέθει.

"Ιητρός γάρ ανήρ πολλών αντάξιος άλλων"
Γιατί ένας γιατρός είναι αντάξιος πολλών ανδρών μαζί.

"Ουδέ τι μήκος ρεχθέντος κακού έστ’ άκος ευρείν"
Ουδένα μέσον, όταν έρθει το κακό, θα βρεθεί για να γιατρέψει.
Π.χ. Καλά κάνεις και προνοείς από τώρα, ουδέ τι μήκος ρεχθέντος κακού έστ’ άκος ευρείν.

"Πολλοί γάρ κακά κέρδεα βουλεύουσι"
Διότι πολλοί είναι αυτοί που παράνομα επιβουλεύονται.
Π.χ. Έβαλα ότι είχα στην τράπεζα και φρόντισα την ασφάλεια του σπιτιού. Οι καιροί είναι δύσκολοι και πολλοί γάρ κακά κέρδεα βουλεύουσι.

"Πάντων μεν κόρος εστί, και ύπνου και φιλότητος μολπής τε γλυκερής και αμύμονος ορχηθμοίο των περ τις και μάλλον εέλδεται εξ έρον είναι ή πολέμου"
Σε όλους μας έρχεται ο κορεσμός, του ύπνου, της σαρκικής απόλαυσης, των γλυκών τραγουδιών και των ρυθμικών χορών που είναι προτιμότερα από τον πόλεμο.

"Λιμώ δ’ οίκτιστον θανέειν"
Η πείνα είναι ο πιο αξιοθρήνητος θάνατος.
Π.χ. Βλέπω τα παιδιά σε χώρες που υποφέρουν και σπαράζει η καρδιά μου, λιμώ δ’ οίκτιστον θανέειν.

"Στρεπτή δε γλώσσ’ εστί βροτών, πολέες δ’ ένι μύθοι"
Ευλύγιστη η γλώσσα των θνητών, πολλές και οι εξαπατήσεις της.
Π.χ. Μην ακούς κανέναν που προσπαθεί με ωραία λόγια να σε εξαπατήσει, στρεπτή δε γλώσσ’ εστί βροτών, πολέες δ’ ένι μύθοι.

"Επέων δε πολύς νόμος ένθα και ένθα"
Λόγια πολλά και γνώμες υπάρχουν στους ανθρώπους.
(βλπ. Προηγούμενο).

"Οποίον κ’ είπησθα έπος τοίον κ’ επακούσαις"
Ότι λόγο και να ‘πεις τέτοιον θα ακούσεις (λάβεις).
Π.χ. Αποστομώθηκε ο υπουργός στην συνάντηση που είχε με εργαζόμενους της (τάδε) εταιρίας, για μια εισήγηση που έκανε νωρίτερα στην Βουλή που αφορούσε τους ίδιους. Βλέπεις, οποίον κ’ είπησθα έπος τοίον κ’ επακούσαις.

"…αμείνω δ’ αίσιμα πάντα"
Το καλύτερο είναι να έχεις σε όλα μέτρο.
Π.χ. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα από την εγκράτεια, αμείνω δ’ αίσιμα πάντα.

"Μικρός δε λίθος μέγα κύμ’ αποέργει"
(ακόμη και) Ένας μικρός λίθος μέγα κύμα μπορεί να σταματήσει.
Π.χ. Τους ήρθε από τον άνθρωπο που δεν το περίμεναν, είναι αυτό που λένε, μικρός δε λίθος μέγα κύμ’ αποέργει.

"…Εκάστω μοίραν έθηκαν αθάνατοι θνητοίσιν επί ζείδωρον άρουραν"
Την κάθε μοίρα την όρισαν οι θεοί για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά πάνω στην γη.
Π.χ. Παράπονα ας μην έχουμε από την ζωή, άλλωστε, εκάστω μοίραν έθηκαν αθάνατοι θνητοίσιν επί ζείδωρον άρουραν.

"Μοίραν δ’ ου τινά φημι πεφυγμένον έμμεναι ανδρών'
Της μοίρας του, ως γνωστό, δεν ξέφυγε κανένας.

"Μολπή τ’ ορχηστύς τε, τα γάρ τ’ αναθήματα δαιτός"
Τραγούδι και χοροί, είναι που συμπληρώνουν το τραπέζι.
Π.χ. Θα περάσουμε υπέροχα στην γιορτή και δεν θα της λείπει και τίποτε. Μολπή τ’ ορχηστύς τε, τα γάρ τ’ αναθήματα δαιτός.

"Αεί δ’ οπλοτέρων ανδρών φρένες ηερέθονται"
Πάντοτε των νεότερων ανδρών τα μυαλά πετούν (στον αέρα).

"Ύπερθεν νίκης πείρατ’ έχονται εν αθανάτοισι θεοίσι"
Τα όπλα, την νίκη που χαρίζουν, βρίσκονται ψηλά στα χέρια των θεών.
Π.χ. Το γνώριζαν καλά αυτό οι αγωνιστές του ‘21, ύπερθεν νίκης πείρατ’ έχονται εν αθανάτοισι θεοίσι.

"Στρεπταί φρένες εσθλών"
Εύστροφα τα μυαλά των σπουδαίων (αγαθών).
Π.χ. Μας κατέπληξε όλους στην διάλεξη. Χείμαρρος κανονικός ήταν ο άνθρωπος και επιβεβαίωση σ’ αυτό που λέμε, στρεπταί φρένες εσθλών.

"Χόλος νόον οιδάνει"
Η οργή (είναι που) φουσκώνει το μυαλό.

"Του γάρ τε ξείνος μιμνήσκεται ήματα πάντα ανδρός ξεινοδόκου, ος κεν φιλότητα παράσχη"
Διότι, ο φιλοξενούμενος, θυμάται περισσότερο αυτόν που τον καλοδέχτηκε με περισσή αγάπη.
Π.χ. Ξεχνιούνται οι Κρητικοί; Του γάρ τε ξείνος μιμνήσκεται ήματα πάντα ανδρός ξεινοδόκου, ος κεν φιλότητα παράσχη.

"Ου θέμις εστί ξένον ατιμήσαι προς γάρ Διός είσιν άπαντες ξεινοί τε πτωχοί τε"
Μη πρέπων θα ήταν να μην τιμήσω φιλοξενούμενο, γιατί στα μάτια του Δία (Θεού), όλοι φιλοξενούμενοι ήμαστε και φτωχοί (μπροστά του).

"Ζευς επιτιμήτωρ ικετάων τε ξείνων τε, Ξείνιος ός ξείνοισιν αμ’ αιδοίοισιν οπηδεί"
Ο Δίας φιλοξενούμενους και ικέτες προτιμά να διαφεντεύει (διότι) θεός τον ξένων είναι ο ίδιος και τους ακολουθεί παντού.

"Αντί κασιγνήτου ξεινος θ’ ικέτης τε τέτυκται"
Αντί του αδελφού (σου) να βλέπεις τον ξένο που σε χρειάζεται.

"Ανδρί δε κεκμηκότι μένος μέγα οίνος αέξει"
Ανθρώπους πεθαμένους ο οίνος ξεσηκώνει.

"Αεί τον όμοιον άγει θεός ως τον όμοιον"
Πάντοτε τον όμοιο ο θεός σε όμοιό του θα στείλει.
Π.χ. Μα τι ταιριαστό ζευγάρι, αεί τον όμοιον άγει Θεός ως τον όμοιον.

"Αεί δ’ οπλοτέρων ανδρών φρένες ηερέθονται"
Πάντοτε των νέων (ενν. που νομίζουν πως μπορούν να κάνουν τα πάντα) τα μυαλά παίρνουν αέρα.
Π.χ. Αχ αυτός ο ενθουσιασμός της φρεσκάδας, αεί δ’ οπλοτέρων ανδρών φρένες ηερέθονται.

"Ως ουδέν γλυκίον ής πατρίδος, ηδέ τοκήων γίγνεται, είπερ και τις απόπροθι πίονα οίκον γαίη εν αλλοδαπή ναίει απάνευθε τοκήων"
Δεν υπάρχει γλυκύτερο από την πατρίδα, (ακόμη και αν ζει σε πλούσιο σπίτι αλλά είναι στην ξενιτιά και μακριά από τους γονιούς του).

"Αυτάρ Οδυσσεύς ιέμενος και καπνόν αποθρώσκοντα νοήσαι ης γαίης, θανέειν ιμείρεται"
Πάλι ο Οδυσσέας να έβλεπε τον καπνό της πατρίδος τους να ανεβαίνει και ας πέθαινε.
(Το χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε την νόστο της ξενιτιάς).

"Ούτοι έγωγε ης γαίης δύναμαι γλυκερώτερον άλλο ιδέσθαι"
Ούτε έχω από την γη μου (ενν. πατρίδα) άλλο γλυκύτερο στον κόσμο.
(βλπ. Προηγούμενο και παραπάνω)

"Γήραϊ πείθεσθαι"
Των γερόντων τις συμβουλές ν’ ακούτε.
Π.χ. Γήραϊ πείθεσθαι διότι η πείρα είναι που μας λείπει στην ζωή και ένας καλός συμβουλάτορας.

"Όστις ανήρ αγαθός και εχέφρων την αυτού (σύζυγο) φιλέει και κήδεται..."
Όποιος είναι μυαλωμένος και εχέφρων την (σύζυγό του) αγαπά και μεριμνά (γι’ αυτήν).

"Αντί κασιγνήτου ξεινος θ’ ικέτης τε τέτυκται"
Αντί του αδελφού σου (να βλέπεις) τον ξένο που προσπέφτει ικέτης σου.

"Τλητόν Μοίραι θυμόν θέσαν ανθρώποισιν"
Υπομονετική οι μοίρες μας έδωσαν καρδιά.
Π.Χ. Έπαψα να οργίζομαι ακόμη και με την αδικία στην δουλειά μου γιατί, τλητόν Μοίραι θυμόν θέσαν ανθρώποισιν.

"…χαλεπή δ’ έχε δήμου φήμις"
Αυστηρή είναι του λαού η γνώμη.
Π.χ. Καλά θα κάνουν να προσέξουν οι υποψήφιοι σε αυτές τις εκλογές διότι χαλεπή δ’ έχε δήμου φήμις.

"Ει δε θανόντων περ καταλήθοντ’ ειν Αίδαο αυτάρ εγώ και κείθι φίλου μεμνήσομαι εταίρου"
Αν και οι νεκροί λησμονούν, εγώ και εκεί ακόμη τον φίλο μου τον καρδιακό θα τον θυμάμαι.
(πρόκειται για στίχο που αποδίδετε στον Αχιλλέα ο οποίος αναφέρεται στον Πάτροκλο και την μεγάλη τους φιλία. Χρησιμοποιείτε γενικώς για τις εγκάρδιες φιλίες).

Πηγές: α) Το εξαίρετο έργο του Δ. Τσιρόγλου, Λεξικό αρχαϊστικών φράσεων, από τις εκδόσεις Σαββάλας. β) Το πλουσιότατο Απάνθισμα σοφίας με επιμελητές τους Στ. Παπασταματίου κ’ Αναστ. Χατηρα, εκδόσεις Ο Ε. Ε. ΑΤΛΑΣ. γ) διάφορες εκδόσεις και μεταφράσεις των έργων του Ομήρου. δ) Το Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης του Ι. Σταματάκου, εκδόσεις Βιβλιοπρομηθευτική. ε) το Ομηρικό λεξικό του Ι. Πανταζίδη των εκδόσεων Ελεύθερη Σκέψις.

Προέλευση: Ηλεκτρονική Ιστορία της Ελλάδος

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου