Λαογραφικό Μουσείο Αράχωβας

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΑΧΩΒΑΣ

Tου Γεωργίου Οικονόμου, Μέλους Διοικούσας Επιτροπής

Λαογραφικού Μουσείου Αράχωβας

   Κοντά στον πύργο του ρολογιού, στο κτήριο του παλιού Δημοτικού Σχολείου, που θα στεγάσει το, υπό κατασκευή, Λαογραφικό Μουσείο, η Αράχωβα αποκαλύπτει μια από τις πτυχές του λαϊκού πολιτισμού της: την Υφαντική της τέχνη. Εδώ, στα Εργαστήρια των Παραδοσιακών Τεχνών, που λειτουργούν στο κτήριο, Αραχωβίτισσες υφάντρες υφαίνουν στους αργαλειούς με τον ίδιο πατροπαράδοτο τρόπο, που αιώνες τώρα υφαίνονται τα περίφημα αραχωβίτικα υφαντά. Και δίπλα τους οι κεντήστρες συντηρούν την αρχοντιά του αραχωβίτικου κεντήματος.

   Η Υφαντική είναι μία από τις πολλές μαρτυρίες του βαθύρριζου πολιτισμού της Αράχωβας. Κατά τους ερευνητές οι ρίζες της χάνονται σε “ παμπάλαιες επιδράσεις και παραδόσεις”. Αναμφίβολα, ως γνήσια έκφραση του αραχωβίτικου λαϊκού πολιτισμού, αποκαλύπτει μια ιδιότυπη αισθητική αντίληψη, όπως διαμορφώθηκε στο πέρασμα του χρόνου.

   Τα “καρπίτια”( μάλλινα χαλιά), οι κουρτίνες, τα μαξιλάρια, τα  “κρεβατό- φυλλα”, οι “πάντες” (υφαντά του τοίχου) κ. ά. φέρουν   τη σφραγίδα της παραδοσιακής τέχνης και ταυτόχρονα της δημιουργικής  ανανέωσής της, που πηγάζει από τη βίωση της Παράδοσης. 

   Η πρωτοτυπία  τους  οφείλεται κυρίως στα χρώματα και τα σχέδια: Στην αρμονία ανάμεσα στις βαθύχρωμες γαιώδεις αποχρώσεις, που συνδυάζονται με  φωτεινά χρώματα. Επίσης, τα συνήθως γραμμικά σχέδια, που χαρακτηρίζονται από τάση σχηματοποίησης, συνδυάζονται με ρεαλιστικότερες αποδόσεις.

   Στα καρπίτια επικρατούν δύο τύποι  σχεδίων: Είτε αναπτύσσεται το σχέδιο γύρω από ένα κέντρο, είτε συμπλέκονται στο φόντο επαναλαμβανόμενα μοτίβα.

Τα γεωμετρικά μοτίβα σε παράλληλες  σειρές, που τα βλέπουμε στα παμπάλαια δίφυλλα χαλιά, τις “κορτσίδες”, εξακολουθούν να είναι πηγή  έμπνευσης.

   Όπως συμβαίνει με κάθε λαϊκή δημιουργία, τα σχέδια έγιναν από ταλαντούχους δημιουργούς, εκφραστές της ομαδικής αισθητικής αντίληψης, οι οποίοι συνδύασαν και τις προσωπικές προτιμήσεις της κάθε υφάντρας για το σχέδιο και τα χρώματα.

 Σήμερα έχουν διασωθεί άπειρα  πανέμορφα σχέδια, πραγματικά καλλιτεχνή- ματα.

   Άλλοτε όλες οι βαφές των νημάτων ήταν  φυτικές και η διαδικασία της βαφής ήταν   πολύπλοκη, βασισμένη σε πολύχρονη πείρα. Τα βασικά χαρακτηριστικά χρώματα, αποχρώσεις του μπεζ και του καφέ, βάφονται ακόμη με  αμυγδαλόφλουδα και καρυδόφλουδα. Τα έντονα χρώματα σε σχέδια με άνθη, που βλέπουμε σε μικρά υφαντά του τέλους του 19^ου αι., τελικά δεν επικράτησαν.

   Όποιος βρεθεί στην Αράχωβα την παραμονή της γιορτής του Αγίου Γεωργίου, στο Πανηγυράκι, μπορεί να θαυμάσει  τα  αραχωβίτικα καρπίτια που στολίζουν τους εξώστες των σπιτιών κατά τη λιτάνευση της εικόνας του Αγίου, σύμφωνα με πατροπαράδοτο βυζαντινό έθιμο.

 ΄ Ηδη από τον 19^ο αι. οι πολλοί  ξένοι  περιηγητές, που επισκέφτηκαν την Αράχωβα,   αναφέρονται με θαυμασμό στα υφαντά της. Όμως  είναι φανερό ότι η  υφαντική τέχνη έχει πολύ βαθειές ρίζες σε τούτον τον τόπο. Χαρακτηριστικό είναι  ότι ο παλιό τερος αραχωβίτικος αργαλειός, στον τύπο του βυζαντινού αργαλειού, ονομαζόταν “σαρμινιά”, λέξη που έχει  ρίζα ομηρική.

   Κυρίως όμως η φήμη των αραχωβίτικων υφαντών ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας με τις δύο Εκθέσεις Λαϊκής Τέχνης, που οργανώθηκαν στο πλαίσιο των Δελφικών εορτών: το 1927 με την Εύα Σικελιανού και το το 1930 με την Αγγελική Χατζημιχάλη. Έκτοτε η μικρή παραγωγή για τις ανάγκες του νοικοκυριού άρχισε να εξελίσσεται σε οικιακή βιοτεχνία, που στήριξε ουσιαστικά την τοπική οικονομία.

   Η αυτάρκεια στην πρώτη ύλη, το μαλλί, βοήθησε στην ανάπτυξη της οικοτεχνίας. Από τον κούρο των προβάτων και το καθάρισμα του μαλλιού ως το ξάσιμο και το νέσιμο με τη ρόκα και το αδράχτι, όλα ήταν δουλειά γυναικεία επίπονη.

   Πριν  50 χρόνια περίπου σε κάθε αραχωβίτικο σπίτι δούλευε τουλάχιστον ένας αργαλειός. Εκτός από τα χαλιά της προίκας κάθε κοπέλας, παράγονταν και χαλιά που πωλούνταν στην Ελλάδα και  στο εξωτερικό.

   Τα τελευταία χρόνια οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες άλλαξαν τις ασχολίες των κατοίκων της Αράχωβας. Ο τουρισμός άνοιξε νέους δρόμους. Οι αργαλειοί που στήριζαν άλλοτε σημαντικά την οικονομία του τόπου σταμάτησαν να δουλεύουν.

   Όμως η αγάπη και ο σεβασμός των ντόπιων για την Παράδοση και η έμφυτη καλαισθησία τους συντήρησε το θαυμασμό τους για τα υφαντά καλλιτεχνήματα.  Και πριν σιγήσουν και οι τελευταίοι αργαλειοί και χαθεί η  πολύτιμη πείρα, επιχειρήθηκε με  μια προσπάθεια ομαδική να ζωντανέψει η υφαντική στην Αράχωβα. Αρωγοί στην προσπάθεια αυτή είναι ο Δημοτική Αρχή και η Διευθύντρια του κέντρου Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Αικατερίνη Καμηλάκη  και οι συνεργάτες της.

   Έτσι το καλοκαίρι του 2012, το παλιό Δημοτικό Σχολείο που έχει ανακαινιστεί, για να λειτουργήσει ως χώρος Πολιτισμού: Λαογραφικό Μουσείο και Εργαστήρια Παραδοσιακών Τεχνών, έγινε το σχολείο της Αραχωβίτικης Παράδοσης.

   Προσκλήθηκαν όλοι οι Αραχωβίτες, ανεξαιρέτως, και όσοι κατείχαν κάποια από τις παλιές τέχνες και ήθελαν να την διδάξουν το δήλωσαν με χαρά. Δεκαεπτά τεχνίτρες προθυμοποιήθηκαν να μεταδώσουν τη γνώση τους και εργάζονται χωρίς αμοιβή “για το καλό του τόπου και για να μη χαθεί η παράδοση”, όπως λένε λακωνικά. Περισσότερες από εκατό μαθητευόμενες δήλωσαν τη συμμετοχή τους σε κάποια από τις παραδοσιακές τέχνες, επιβεβαιώνοντας καθημερινά πως το κτήριο του παλιού Δημοτικού έγινε κιβωτός της Αραχωβίτικης Παράδοσης.

   Και όχι μόνο η υφαντική αλλά και διάφορες τεχνικές κεντήματος, όπως το περίφημο χρυσοκέντημα, η αραχωβίτικη βελονιά, το ασπροκέντημα, το ράψιμο της τοπικής φορεσιάς, το πλεχτό εργόχειρο κι ό,τι άλλο κινδύνευε να ξεχαστεί, γίνεται αντικείμενο μαθητείας. Ακόμη και η τέχνη της πέτρας και του σιδήρου,  που θαυμάζουμε στα αραχωβίτικα σπίτια, διδάσκεται από Αραχωβίτες τεχνίτες στις Καμάρες, τις θολωτές κατασκευές κάτω από το δρόμο, δίπλα στο Λαογραφικό Μουσείο. Στα Εργαστήρια  έχουν δικαίωμα να μαθητεύουν όλοι χωρίς  διακρίσεις.

   Οι δαπάνες καλύφτηκαν κυριολεκτικά από  “το γρόσι της ψυχής”, από τη δωρεάν προσφορά εργασίας και υλικών.

    Οι νεαρές Αραχωβίτισσες, ακόμη και 10χρονα κοριτσάκια, μαθητεύουν με πραγματικό ενδιαφέρον στις τεχνικές της ύφανσης και τις πολύπλοκες διαδικασίες για την προετοιμασία της, που ευτυχώς δεν έχουν ακόμα ξεχαστεί.

   Η Αράχωβα στις αρχές της 3^η χιλιετίας συντηρεί ακόμα άφθαρτους τους θησαυρούς της παράδοσής της: ποιήματα των χρωμάτων και των σχημάτων. Ξεδιπλώνει   τα προικιά της και τα δείχνει με καμάρι στον επισκέπτη της.

   Στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, πρέπει ίσως να αξιολογηθούν εκ νέου οι δυνατότητες που υπάρχουν για  μια νέα μορφή εναλλακτικού τουρισμού στην Αράχωβα.

   Αξιοποιώντας την εμβέλεια της διαδικτυακής αγοράς, μπορούμε να κάνουμε  γνωστή σ’ όλον τον κόσμο τη λαϊκή αραχωβίτικη τέχνη.

   Καθώς οι σύγχρονες ισοπεδωτικές τάσεις, οι απρόσωπες καταστάσεις και η  έλλειψη πρωτοτυπίας κάνουν τους ανθρώπους να αναζητούν την αληθινή ομορφιά στην αυθεντική έκφραση και την ποιότητα, η Αράχωβα μπορεί να γίνει φωτεινό παράδειγμα.

  Η Αραχωβίτισσα με αξιοπρέπεια και αυτογνωσία μάς  υποδείχνει έναν ακόμη τρόπο στα αδιέξοδα της οικονομικής κρίσης.

  Μένει να σκύψουμε με στοργή πάνω στο έργο της.  

  Μένει να κατανοηθεί έμπρακτα το μήνυμά της.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου