Η ιστορία του κομπολογιού

Το κομπολόι και η ιστορία του

[του Τάκη Ευθυμίου]

Η ανάγκη του ανθρώπου για την ερμηνεία της ζωής και της δημιουργίας του σύμπαντος, ο φόβος και το δέος που γεννά το άγνωστο περιβάλλον στον άνθρωπο, μαζί με τον εγωισμό του, τον οδηγούν στην ιδέα του Θεού δημιουργού και σωτήρα, στον οποίο προσεύχεται και τον δοξάζει προκειμένου να τον λυτρώσει από τα βάσανά του. Οι αντίξοες συνθήκες της ζωής του ανθρώπου φανερώνουν τις ανάγκες του. Για την κάλυψη των αναγκών, το μυαλό του ανθρώπου γεννά ιδέες και ο άνθρωπος σαν   δημιουργός, πραγματώνει τις ιδέες του και υλοποιεί τα αντικείμενα που καλύπτουν τις ανάγκες του.

Έτσι δημιουργήθηκε το αντικείμενο που μετράει προσευχές το προσευχητάρι το οποίο οι Ινδοί ονόμασαν τσαπαμάλα, οι καθολικοί ροζάριο, οι ορθόδοξοι δεητικό στεφάνι της Παναγιάς και Πατερημί. Ο κάθε λαός λοιπόν όταν έφτασε στην ιδέα του θεού έφτιαξε και το εργαλείο με το οποίο συνδέεται μ' Αυτόν και προσεύχεται σ' Αυτόν προκειμένου να εξασφαλίσει τον παράδεισο.  Στην κοινωνία, η κάθε τάξη και ομάδα δημιουργεί τα διακριτικά της σύμβολα. Και πολλές φορές επηρεάζει η μια ομάδα την άλλη με τα σύμβολά της και έτσι έχουμε παραπλήσιες παραλλαγές του προσευχηταρίου το οποίο στα χέρια κάθε τάξης παίρνει άλλο όνομα, άλλη μορφή και παίζει διαφορετικό ρόλο.

Ο μύθος γύρω από την γέννηση, διάδοση και ιστορία του κομπολογιού λέει ότι το 500 π.Χ. στην βόρεια Ινδία ένας πνευματικός δάσκαλος είχε κάποιο μαθητή που δεν ήξερε να μετράει. Έτσι ο δάσκαλος είχε την ιδέα να τρυπήσει 108 κουκούτσια (όσες και οι προσευχές που έπρεπε να πει ο μαθητής) και να τα περάσει σε ένα σπάγκο που έδεσε τις δύο άκρες. Τότε δημιουργήθηκε το «τσαπαμάλα» όπως το είπαν οι Ινδοί.   

Το όνομα του Κομπολογιού

Αυτό το εργαλείο το προσευχητάρι δηλαδή, οι ορθόδοξοι χριστιανοί το είπαν δεητικό στεφάνι της Παναγιάς. Και επειδή αυτό ήταν ένα σχοινάκι γεμάτο κόμπους, οι μη θρησκευόμενοι, ειρωνευόμενοι προφανώς, το είπαν κομποσκοίνι. Ο θρησκευόμενος κρατώντας το κομποσκοίνι ακουμπώντας τον κάθε κόμπο λέγει μια ευχή. Από το ΚΟΜΠΟ ΛΕΓΕΙ προέκυψε το ΚΟΜΠΟΛΟΓΙ - ΚΟΜΠΟΛΟΪ. 

Στην κοινωνία, η κάθε κοινωνική τάξη ή ομάδα δημιουργεί τα δικά της «δεητικά στεφάνια», τα διακριτικά της σύμβολα! Και οι άλλες κοινωνικές τάξεις, οι εκτός των αφιερωμένων στον θεό, που επηρεάστηκαν από το προσευχητάρι δημιούργησαν παρόμοια στεφάνια, κομπολόγια και μπεγλέρια. Στα χέρια της κάθε κοινωνικής τάξης ή ομάδας, το κομπολόι παίρνει άλλη μορφή, άλλο όνομα και παίζει διαφορετικό ρόλο. 

Το Ελληνικό Κομπολόι

 Το έτος 1000 περίπου, οι μοναχοί του Αγίου Όρους πήραν ένα μαύρο μάλλινο σκοινάκι,  του έκαναν πενήντα τέσσερις κόμπους και έπλεξαν τις δύο άκρες σε σχήμα σταυρού. Αυτή τη γιρλάντα την ονόμασαν δεητικό στεφάνι της Παναγιάς. Οι κοσμικοί την είπαν  προσευχητάρι, κομποσκοίνι και κομπολόι. Την είπαν κομπολόι επειδή, ο προσευχόμενος ακουμπώντας το κάθε κόμπο λέγει και μία προσευχή. Η σύμπτυξη των λέξεων κόμπο λέγει γέννησαν το όνομα  κομπολόγι – κομπολόι.

Επί τουρκοκρατίας οι Τούρκοι αξιωματούχοι κρατούσαν γιρλάντα με κεχριμπαρένιες χάντρες και πλούσια μεταξένια φούντα. Την έλεγαν ντεσμπίχ. Την χρησιμοποιούσαν για να χαλαρώνουν το νευρικό τους σύστημα, να επιδεικνύουν τον πλούτο τους, και ιδίως σαν σκήπτρο εξουσίας. Τέτοιο σκήπτρο πήραν στα χέρια τους και οι συνεργάτες των Τούρκων κοτζαμπάσηδες, άρχοντες, αρματολοί. Το ονόμασαν τεσμπίχι.  Με τα χρόνια  αυτό διαδόθηκε σε όλα  τα κοινωνικά στρώματα. Λειτούργησε σαν συμβόλαιο, όρκος, απόδειξη αγάπης, φιλίας, άδεια οικοδομής, σφραγίδα, μέσο επίδειξης, μαγκιάς και δύναμης. Ευρέως διαδόθηκε και το κομπολόι στους κοσμικούς αφού μ’ αυτό προσεύχονταν για να απαλλαχτούν  από τη σκλαβιά των  Τούρκων.

Η συνύπαρξη επί πολλά χρόνια του κομπολογιού και του ντεσμπίχ, είχε σαν αποτέλεσμα, το κομπολόι σιγά σιγά να μεταμορφώνεται σε τεσμπίχι και το τεσμπίχι να μετονομάζεται σε κομπολόι. Η καθιέρωση της μετονομασίας ήρθε στις αρχές της επανάστασης του ’21, αφού από τότε ήταν αντεθνικό να αναφέρεσαι στο τεσμπίχι επειδή  αυτό παρέπεμπε στο τούρκικο σκήπτρο εξουσίας. Η μεταμόρφωση του κομπολογιού σε ντεσμπίχ, έγινε με μεγάλη ευκολία, διότι οι κόμποι του κομπολογιού, σε σχέση με τις χάντρες του ντεσμπίχ υστερούσαν σε βάρος, όγκο, χρώματα, ήχο και αρώματα. Επιπλέον το κομπολόι με τον στάνταρ τύπο του, δεν επέτρεπε να εκφράσει κάποιος την  αισθητική του, την οικονομική του ευχέρεια και τα σύμβολα της φιλοσοφίας του!

Από την τουρκοκρατία μέχρι σήμερα, εμείς οι Έλληνες, δημιουργούμε γιρλάντες προσαρμοσμένες στο ταμπεραμέντο μας, στις συνήθειες, στον πολιτισμό και τις ιδιαιτερότητες μας. Αυτές τις γιρλάντες, ο καθένας τις επιλέγει με βάση την οικονομική του ευχέρεια, την αισθητική του και τις γνώσεις που διαθέτει γύρω από αυτές. Τις χρησιμοποιεί ανάλογα με το χαρακτήρα,  το ήθος του και τις γνώσεις που διαθέτει για τους τρόπους «παιξίματος» τους. Έτσι, οι αδαείς και  οι ψευτόμαγκες, στριφογυρνούν τις γιρλάντες από ευτελή υλικά και «βροντοχτυπούν» τις χάντρες για να δηλώσουν την παρουσία τους. Ενώ, οι πραγματικοί γνώστες της ιστορίας του κομπολογιού  χαϊδεύουν γιρλάντες από κεχριμπάρι, γιούσουρι, κοράλλι, φυσικούς κρυστάλλους, ασήμι, χρυσό, μετάξι. Από αυτές παίρνουν θετική ενέργεια, χαλαρώνουν, αφυπνίζουν τη δημιουργική τους φαντασία, «ταξιδεύουν», «ονειρεύονται»...

Οι ανένταχτοι, οι μάγκες, οι κουτσαβάκηδες φτιάχνουν τα μπεγλέρια. Μια γιρλάντα με 16 χάνδρες. Όπου το σκοινί είναι πολύ μεγαλύτερο από το συνολικό μήκος των χανδρών αν τις βάλουμε στην σειρά. Η νεολαία φτιάχνει το μπεγλέρι με 2 χάνδρες περασμένες σε ένα σπάγκο και δεν δένει τις άκρες με αποτέλεσμα να μην σχηματίζεται στεφάνι. Μ' αυτό κάνει ακροβατικά με τα δάχτυλα του χεριού. Η δομή της προσωπικότητας των Ελλήνων εξαιρουμένων των μοναχών είναι τέτοια όπου διαφοροποίησε το δεητικό στεφάνι της Παναγιάς και το τεσπίχ των Τούρκων. Έτσι από βοήθημα για προσευχές το έκανε ένα αντικείμενο, παιχνίδι στα χέρια που βασικά κάνει ακροβατικά, χορεύει, παίζει μουσική, στολίζει, συμβολίζει, διασκεδάζει, χαλαρώνει, θεραπεύει…

Το ολοκληρωμένο σύγχρονο Ελληνικό κομπολόι αποτελείται από μονό αριθμό χανδρών (πολλαπλάσιο του τέσσερα συν ένα), από θυρεό, από παπά και φούντα. Το σκοινάκι που είναι περασμένες οι χάνδρες είναι μεγαλύτερο από το ολικό μήκος όλων των χανδρών και αυτό που περισσεύει έχει το μέγεθος του πλάτους της παλάμης του κατόχου.

Επειδή ο άνθρωπος από τη φύση του είναι δημιουργός, αρέσκεται στην επίδειξη, ονειρεύεται, ενδοσκοπεί, φαντάζεται, αγχώνεται, καπνίζει, πίνει, έχει καημούς, μεράκια, ανάγκη από φίλους, φετίχ, συλλογές, αγάπες, έρωτες, έμελλε να συνδεθεί με τις γιρλάντες πολύπλευρα και σε βάθος. Μετά από μια ανάπαυλα όπου είχε κυριαρχήσει η προκατάληψη ότι το κομπολόι είναι αξεσουάρ των  αργόσχολων, των λαϊκών και του υπόκοσμου, σήμερα, που μάθαμε τι ακριβώς είναι αυτές οι γιρλάντες που τις λέμε κομπολόγια (ενώ δεν είναι κομποδεμένα σκοινάκια για προσευχές), επιφανείς και διακεκριμένοι πολίτες όπως υπουργοί, στρατηγοί, μεγαλοεπιχειρηματίες, καλλιτέχνες και  διανοούμενοι κρατούν πάλι κομπολόγια και δημιουργούν αξιόλογες συλλογές. Καθημερινά μεγαλώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τις ελληνικές γιρλάντες. Το θέμα κομπολόι μοιάζει πολύ με το θέμα του ρεμπέτικου και του Καραγκιόζη, όπου αρκετοί ακόμη, δεν γνωρίζουν  την αλήθεια και την αξία τους. Δεν θα αργήσει όμως εκείνη η μέρα όπου οι ελληνικές γιρλάντες θα παίζουν το ρόλο των επώνυμων ακριβών ρολογιών. Και αυτό διότι, για το σύγχρονο αγχωμένο άνθρωπο είναι φάρμακα χωρίς παρενέργειες.

Όσοι γνωρίσαμε την αλήθεια για το κομπολόι και το τεσμπίχι, τις γιρλάντες που δημιουργούμε εμείς οι Έλληνες τις λέμε ΕΥΧΑΝΤΡΑ. Διότι δίνουν ΕΥχαρίστηση με την κάθε ΧΑΝΤΡΑ τους.

Ιστορικές προσωπικότητες & κομπολόι

Πριν την επανάσταση του ΄21 σχεδόν  όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως προσωπικότητας και τάξης, κρατούσαν κομπολόι. Άλλος με περισσότερο και άλλος με λιγότερο έρωτα. Επομένως για όποιον και αν πούμε μέσα θα είμαστε. Το κομπολόι από γιούσουρι, του Ανδρέα Μιαούλη εκτίθεται στο Μουσείο Μπενάκη. Ο Μάρκος Μπότσαρης  όταν ζήτησε από τον Αλή πασά ελευθερίες για τους σκλαβωμένους Έλληνες έπαιζε το κομπολόι του. Τότε ο Αλή πασάς του είπε: "Δεν καταλαβαίνω πως από την μια μεριά ζητάς ελευθερίες για τους γκιαούρηδες και από την άλλη κρατάς το ντεσμπίχ (σκήπτρο εξουσίας)". Στην Μάνη, όλοι οι σοϊλήδες(οι άρχοντες της περιοχής) είχαν την "κομπολόγα" τους και την χρησιμοποιούσαν σαν αντιπρόσωπό τους. Σε όποιον έστελνε την κομπολόγα του ο σοϊλής, ο κάτοχος της είχε την άδεια να οικοδομήσει σπίτι ή στέρνα. 

Θεραπευτικές ιδιότητες

Το εύχαντρο είναι φάρμακο για άντρες, γυναίκες και παιδιά, αφού αυτό είναι:

-Αγχολυτικό. Το επαναλαμβανόμενο χάδι στις χάντρες και στη φούντα  μας ηρεμεί ενώ τέρπονται ταυτόχρονα όλες οι αισθήσεις ιδιαίτερα η ακοή, η αφή, η όραση και η όσφρηση.

-Πηγή θεραπείας. Αφού αποδείχτηκε επιστημονικά  ότι το κεχριμπάρι και οι φυσικοί κρύσταλλοι, διαθέτουν θετική ενέργεια, που έχει θεραπευτικές ιδιότητες (κρυσταλλοθεραπεία).

-Αντιστρές, αφού το  μασάζ των ακροδαχτύλων μας πάνω στις χάντρες, χαλαρώνει το νευρικό σύστημα.

-Διώκτης κακών συνηθειών, κόβουμε το τσιγάρο και άλλες κακές συνήθειες.

-Αντικείμενο που απασχολούμε τα χέρια μας. Δίνουμε έτσι διέξοδο σε εκνευρισμούς και αμηχανίες! Παράλληλα εξασκούμε  την επιδεξιότητά μας.

-Φυλαχτό, εφ’ όσον φέρει σύμβολα πίστης και καλής τύχης. 

-Πηγή ευφορίας, εάν είναι από ευγενή μέταλλα, από χάντρες  με θετική ενέργεια,  δουλεμένα όπως ένα έργο τέχνης. 

-Ατραπός δημιουργικής φαντασίας. Είναι επιστημονικά παραδεκτό ότι εάν επαναλαμβάνουμε πολλές φορές και διαδοχικά το ίδιο χάδι στις χάντρες από φυσικά υλικά και παράλληλα εστιάζουμε τη σκέψη μας σε μια ιδέα, τότε ενεργοποιείται το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου και αφυπνίζεται η ενόραση, η διαίσθηση και η δημιουργική φαντασία!

Σήμερα στην εποχή της ταχύτητας, του ανταγωνισμού, του άγχους και του εκνευρισμού, της αλλοτρίωσης και της απαισιοδοξίας, καθώς και της κατάθλιψης, του τσιγάρου, των ποτών και του αδιέξοδου   έρχεται εκ νέου στο προσκήνιο, σαν αντίδοτο σε όλα αυτά, το μέχρι πριν λίγο καιρό παρεξηγημένο κομπολόι, το οποίο ακολουθεί παρόμοια πορεία με το μέχρι πρόσφατα παρεξηγημένο μπουζούκι. 

Πηγές: http://syllektiko-pazari.blogspot.com 

http://www.istorikathemata.com

http://serviotikos.blogspot.com (άρθρο του Τάσου Θωμαΐδη)