Λιθοσωρός στην Ελάτεια

ΛΙΘΟΣΩΡΟΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΕΛΑΤΕΙΑΣ (ΠΑΛΙΟΥΡΙΑΣ)
Η ΕΡΜΑΪΚΗ ΣΤΗΛΗ ΚΑΙ ΚΟΥΚΟΣ*

Γράφει ο Παναγιώτης Δημάκης,

υπεύθυνος ιστορικού αρχείου Αμφικλείας-Ελατείας

«Κούκος», Ερμαϊκό όριο βοσκής, στον Παλιούρια Ελατείας

Στα ευλογημένα μας βουνά, δεν λαλούν μόνον οι κούκοι, αλλά, σημαίνουν κιόλας, κατά πανάρχαια συνθήκη, στα όρια Επικρατείας, κάθε χώρου βοσκήματος, αλλά και στα όρια όπου υπήρχαν, αχαμνά χωραφάκια στα κατάμερα, η βοσκήσιμα λιβάδια. Ο Κούκος είναι ένας λιθοσωρός υψηλός, για να είναι διακριτός, ανάλογα βέβαια με το επιτόπιο υλικό και τις δυνατότητες του κατασκευαστή.  Στις απολήξεις της Κνημίδας, σ’ ένα πετρώδες βουναλάκι, τον Παλιουριά, διασώζεται αυτός ο μεγαλοπρεπής «κούκος», Ερμαϊκό όριο βοσκής και προσφορά, των ποιμένων στον προστάτη των κοπαδιών, Ερμή (ΣΗΜ ), όπως μεταφέρει η ασυνείδητη μνήμη μέσω των χιλιετιών, τις παραδόσεις. Η ύπαρξη του Κούκου, σηματοδοτούσε μια προειδοποίηση, με πολλαπλά μηνύματα και αποδέκτες και η παραβίαση θεωρείτο αιτία πολέμου πραγματικού, πού πολλές φορές κατέληγε σε ξυλοδαρμό ή και φονικό ακόμη. Στην πεδιάδα της Ελατείας, η σήμανση ορίων αγρών, λόγω σπανιότητος μεγάλων, ριζιμαίων λίθων, γινόταν και με μικρότερους λίθους, τους αρμακάδες, ή και άλλες σημάνσεις, όπως η φωτο με σταυρό, που στη "βουβή γλώσσα των ομιλούντων λίθων" από τους χωρικούς, ήταν κατανοητά και αναγνωρίσιμα μηνύματα και προειδοποιήσεις. Σε περίπτωση αμφισβητήσεως των ορίων, εκαλούντο οι γέροντες ως πραγματογνώμονες, ονομαζόμενοι Οροδείκτες. Οι ποινές στα Βυζαντινά χρόνια, ήταν αυστηρές, σ’ αυτούς που μετακινούσαν τα όρια, ή τα μετέθεταν. Επέβαλλαν δε βαριές ποινές, μαστίγωσιν, χρηματική ποινή ακόμη και εξορία. Παράδειγμα είναι ο Κούκος του ληστή. Γ. Καντά**, στον Πετρουνιά Ελατείας, ως προειδοποίηση της επικρατείας πού είχε ορίσει, ως αποκλειστικής δικαιοδοσίας του, για το μεγάλο διάστημα, που είχε παραμείνει στις απολήξεις της Κνημίδας, καταβασανίζοντας και ληστεύοντας τους κατοίκους της περιοχής, κατά τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής.

Λιθοσωρός σε νόμισμα του Κοινού των Φωκέων. Χαλκό νόμισμα 

Φωκέων, επί σωρού λίθων προστατευμένων από τις σπείρες

 του ιερού Όφι (Svoronos p38, 62 pl xxviii,6)

Aκιδογράφημα με κάθετες γραμμές 
σε ριζιμαίο λίθο, στην Ελάτεια

Χωράφι με σήμανση σταυρού από καλάμια, 
στο Τουρκοχώρι

Απόκομμα εφημερίδος «Αιών»

*Συνίστανται δε τα όρια, στα Βυζαντινά, αλλά και στα Αρχαία χρόνια από στήλες, είτε από λίθους οξείς ή ριζιμαίας πέτρας... προς ακριβεστέραν δε δήλωσιν και μη απόσβεσιν αυτής, από του χρόνου, συνήθιζαν εις τούς φυτευτούς λίθους και τας ριζιμαίας πέτρας να εγχαράττουσι σταυρούς (σταυράτα) η και γράμματα (λαυράτα) Φ. Κουκουλές (Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός ). Στα βοσκοτόπια άσπριζαν, ασβέστωναν πέτρες, στα όρια, ότι "αμποδιέται" ο τόπος. Από 15η Ιανουαρίου μέχρι την Πρωταπριλιά, "αμποδιόνταν" τα Βοϊδολίβαδα. Τέλος Θεριστή "αμόλαγαν" τα λιανά πράματα, πρόβατα και γίδια (βλ. Δημ. Πετρόπουλος, Όρια Ιερά (σταυράτα) Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης Ι Α' 1969).

**Ανταπόκρισις από την Αταλάντη 18 Μαρτίου.  Κατά την 15ην του μηνός ενώ ο αρχιληστής Γ. Καντάς ευρισκόμενος είς τι σύδενδρον και απόκρυφον, του Θρονίου μέρος, πλησίον τού χωρίου Καρυά, εχόρευε μετά τεσσάρων οπαδών, ήλθεν η είδησις, είς τα πέριξ μέρη και αμέσως οι χωρικοί, μετά εθνοφυλάκων, εξήλθον είς καταδίωξιν των ληστών, τους οποίους προφθάσαντες, ήρχισαν τους εκατέρωθεν πυροβολισμούς. Στενοχωρηθέντες οι λησταί ετράπησαν εις φυγήν άλλ’ έπεσαν εις την ενέδραν τού οδηγού της έθνοφρουράς Ζώτου, όπου εφονεύθη τέλος ο αρχιληστής Καντάς, επληγώθη είς έτερος, όστις και συνελήφθη, οι δε λοιποί ηδυνήθησαν να διαφύγωσι τον κίνδυνον. Ιδού τέλος ο Καντάς φονευμένος και η Λοκρίς ήσυχος, από τα όσα μέχρι τούδε, υπέφερε δυστυχήματα ένεκα της στυγεράς ληστρικής μάστιγος.
Ο Υποδιοικητής Κ. Καρατζάς ηθέλησε να εξέλθη μόνος του προς καταδίωξιν, αλλ’ επρόλαβον να εκτελέσουν, ότι ούτος προέθετο, και δια τούτο ελυτρώθη από τον κόπον. Ληστής Γ. Καντάς. ΕΦ. ΑΘΗΝΑ 29/5/1835 σ.1082. ΑΙΩΝ 3/1/1840.

ΣΗΜ. Ερμής, γιός του Διός και της Μαίας, προστάτης του εμπορίου και των κλεπτών, αγγελιοφόρος, έφορος των ανέμων και νεφών. Προστάτης των κοπαδιών (Νόμιος, Επιμήλιος). Ενόδιος, Οδοδείκτης, έφορος των ορίων βοσκής των αγρών (αρμακάδες – έρμακες) Ερμεία αι παρόδιαι στήλες (φωτο 6-7), σωροί λίθων ως όρια «…λιθολογείν ερμείο ιδρύσιει….» (Παλατινή Ανθ. Στ΄ 253). Έρμαια τα τυχαία, αφύλακτα ευρήματα. Οι λέξεις Έρμαια, «αρμακάδες», αρχ.(Έρμακες) είναι σε χρήση και σήμερα στη λαλούμενη ντοπιολαλιά της χώρας του Παρνασσού (ο Λύκος τρώει τα έρμα).

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου