Ο Αλή Πασάς στην Υπάτη

Ο ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΤΗ

[Ιστορία & παράδοση]

του Κώστα Κοτσίλη 

Θρυλική πραγματικά μορφή ο Αλή Πασάς Τεπελενλής συγκλόνισε τη Βαλκανική κατά τους τελευταίους, πριν από την Επανάσταση, χρόνους. Για τον ίδιο και την εποχή του έχουν γραφεί τόσα πολλά πού ακόμα και αυτά τα λίγα που γράφονται εδώ να θεωρούνται περιττά, αν δεν είχαν σχέση με τον τόπο μας.

Αλλά ας θυμηθούμε λίγα από την ιστορία. Γεννήθηκε στα 1741 ή 1744 στο Τεπελένι της Αλβανίας. Από πολύ νωρίς έδειξε τα μεγάλα ηγετικά προ­σόντα και τις ικανότητες του, γι’ αυτό και η Πύλη του ανέθεσε στα 1787 υπεύ­θυνα καθήκοντα ως Διοικητή του Σαντζακίου Τρικάλων, που είχε δικαιοδοσία σ’ ολόκληρη τη Θεσσαλία, καθώς και τον τίτλο του ντερβενετζή, του γενι­κού δηλαδή  Επόπτη  των δρόμων της Ρούμελης.

Στα 1788 γίνεται πασάς στα Γιάννενα και σιγά - σιγά η κυριαρχία του απλώνεται σχεδόν σ’ όλη τη Νότια Αλβανία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τη Στερεά και το Μοριά.

Το κράτος του επεξέτεινε με τη μίσθωση των προσόδων των διαφόρων περιφερειών, με τον προσεταιρισμό τοπικών παραγόντων, χριστιανών και μου­σουλμάνων, αγάδων, μπέηδων κ.λ.π, με κολακείες, εκβιασμούς ή τρομοκρα­τία, με τους δερβεναγάδες (τους φύλακες των στενών) που τους εξουσίαζε ως επόπτης καθώς και με τον διορισμό των γιων του ως διοικητών σαντζακίων (μεγάλων διοικητικών περιφερειών).

Τη δύναμη για την κυριαρχία σε τόσο μεγάλο χώρο ενίσχυσε με τη συγ­κέντρωση τεράστιου πλούτου. Η κυριότερη επιχείρηση που ανέλαβε ήταν η αγορά και εκμετάλλευση τόσων κτημάτων όσων κανένας άλλος την εποχή ε­κείνη στη Βαλκανική.

Η Υπάτη την εποχή αυτή είναι μια από τις κυριότερες πόλεις της Στερεάς. Έδρα του ομώνυμου Καζά (Επαρχία) με όλες τις Δημόσιες Υπηρεσίες που είχε ένας νομός. Ο Καζάς περιλαμβάνει ολόκληρη τη Δυτική Φθι­ώτιδα, με ανατολικά χωριά το Λιανοκλάδι, Αμούρι και Στύρφακα.

Από το 1800 ο μπέης και ο δερβέναγας της Επαρχίας Υπάτης ήταν πρόσωπα του περιβάλλοντος του Αλή, ενώ το 1811 διοικητής του Πατρατζικίου είχε αναλάβει ο μουχουρδάρης του (σφραγιδοφύλακας) Μαχμούτ μπέης. Αλλά και στους χρόνους της Επανάστασης αρχηγός των Τουρκαλβανών στην Υπάτη ήταν ο συγγενής του Τελεχά Φέζος ή Ντελή Χαφέζος, που αντιμετώ­πισε, το Μάη του 1821 την επίθεση του Γκούρα, Σκαλτσοδήμου και Σαφάκα κατά της Υπάτης   (Μάχη του Αετού).

Σε όλη, λοιπόν τη διάρκεια της σατραπείας του Αλή εκδηλώνεται το ενδιαφέρον του για την Υπάτη και την περιοχή της. IIώς όμως θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά αφού και εδώ είχε ειδικότερα συμφέροντα. Μια ομάδα από  ολόκληρα χωριά ήταν τσιφλίκια του.

Σύμφωνα με τον Αραβαντινό που έγραψε όσα κανένας άλλος για τον Αλή, τα τσιφλίκια αυτά στην περιφέρεια της Νέας Πάτρας (Υπάτης) είναι (αναγράφονται με την ίδια ορολογία) :

Λιανοκλάδι, Αμούρ, Μεξάτες, Περιβόλια, Στέρφακα, Ζέλι, Παλιούρι, Γδαρμένη ράχη, Βαρυμπόπη, Κούρνοβο, Καλαμάκι, Σκόρλια, Λιτόσελο, Ζόπσι, Στρεμνού, Καμπιά, Συκεά, Τζούκα, Καστανιά, Μάντετζη, Ζήμιανη, Μπρούβλιανη, Ροβολιάση, Λάλα, Αγιοσώστης.

Αλλά και οι Πατρινοί (Υπαταίοι) τα πήγαιναν καλά φαίνεται με τον Αλή. Ο Μητροπολίτης Νέων Πατρών (Υπάτης) Πολύκαρπος (1792-1819), με την ελπίδα ότι ο πονηρός Αρβανίτης θα βοηθούσε με τη δύναμή του στην απελευθέρωση των ραγιάδων και την ίδρυση Ελληνοαλβανικού  κράτους, έγραψε τον παρακάτω έπαινο προς τον Αλή Πασά, που μάλιστα τον παρουσιάζει σαν νέο  Αλέξανδρο.

«Φέρτατε ηγεμών, ος νυν ναίων χώματα Πύρρου

ήθεα δ’ ες νέον Αλεξάνδρου άνδρα

ος τα’ Αδμήτοιο ίχνε, ‘Αδμητον δ’ αυτόν μεταλλάς,

αρχαίησι δε τιμαίς συμπάσαις εναγάλλη,

Αλή Πασιά μεγάλα ξένα θ’ ος ΄ρέξη κεδνά πολλά,

υψίθω κι άνερ αμετέρους ενί ήμασι κίων

μη τι άβροτος, ουδέ βροτός γόνον ήλυθας αίαν,

τοίον τοι γαρ Αλεξάνδρω, ος θαύμα έπλετ’ αινώ».

Πέρα απ’ αυτά όμως, ο ίδιος ο Αλής το 1817 πέρασε από την Ύπατη σε μια περιοδεία του. Για το πέρασμα αυτό υπάρχουν  δύο μαρτυρίες ιστορικέ; και ακόμη ή παράδοση. Η μία αναφέρεται στο έργο του Αρχιμανορίτη Δοσίθεου  Προυσιώτου: Κύριλλος ο Καστανοφύλλης, που γράφει:

«Αωιζ Ιουλίου κη (28.7.1817) εν ημέρα Σαββάτω περί τρίτην ώραν, σχεδόν, ήλθεν εις την Κωμόπολιν Καρπενησίου ο υψηλότατος ηγεμών των Ιωαννίνων Βεζύρ Αλή-Πασάς ο Τεπελένιος όπου διατρίψας ημέρας εξ, εξών την μίαν ημέραν επέρασεν εις το χωρίον το λεγόμενον Νόστιμον, εις τον Οίκον των δύο θετών αυτού υιών   (Τσατσαίων)…….    κακείθεν μετέβη εις Νέας Πάτρας, Ζητούνιον και Λάρισσαν και πάλιν εις Ιω­άννινα. Ήτις εις τα μέρη ταύτα άφιξίς του εγένετο επί του λουσθείναι εν τοις θερμοίς ύδασι τοις ου μακράν του χωρίου Σμοκόβου αναβλύζουσιν».

Η άλλη από τον Κώδικα της Ελλην. Σχολής της εν τη Κωμοπόλει Καρπενησίου   ΓΑΚ Νο. 242 σελ. 3:

Ο υψηλότατος ηγεμών της εν Ηπείρω πόλεως των Ιωαννίνων Βεζύρ Αλή Πασάς ο Τεπελένιος αποδημήσας δι’ αδείας βασιλική;ς εις τα εν Αγρά­φοις της Θεσσαλίας θερμά ύδατα, τα πλησίον της χώρας Σμοκόβου αναβλύ­ζοντα, δια Ρενδύνης και Φουρνάς ήλθεν ενταύθα (Καρπενήσι) καταλύσας εν τοις του Ισμαήλ Αγά, όπου και επτάριθμους διατρίψας ημέρας. Τη 5η Αυ­γούστου μετέβη εις Νέας Πάτρας, κακείθεν διά Ζητουνίου και Αλμυρού,, τας Φερράς παροδεύσας, εν τε Λαρίσση και Τυρνάβω γενόμενος επανήλθαν εις Ιωάννινα».

Καρπενήσιον κη Ιουλίου εν έτει Σωτηρίω Αωιζ.

Ίσως να υπάρχουν και άλλα ιστορικά στοιχεία για την επίσκεψη αυτή, τη διάρκειά της κλπ., που θα πρέπει να  βρεθούν σιγά - σιγά, ώστε να γραφεί ολόκληρο το κεφάλαιο της προεπαναστατικής Ύπατης.

Πέρα όμως από την Ιστορία υπάρχει και η παράδοση. Για την επίσκεψη αυτή του Αλή στην Ύπατη υπάρχει και αυτή που μου παρέδωσε ο φίλος της Υπάτης Δημήτριος Χ. Παπακαρυάς που τη θυμάται από τη Φουρνά της Ευρυτανίας.

«Ο Αλής από νεαρός ακολούθησε το επάγγελμα των  προγόνων του Μουτσοχουσαίων, δηλαδή του ληστή. Κάποτε η συμμορία του κυνηγημένη από τα σουλτανικά αποσπάσματα κινδύνεψε και ο ίδιος κόντευε να πιαστεί αιχμά­λωτος ή να σκοτωθεί, γιατί ήταν παχύσαρκος και δεν μπορούσε να φτάσει στη φευγάλα τους συντρόφους του. Τον γλύτωσε ένας ληστής σύντροφος του από την Υπάτη, παίρνοντας τον στην πλάτη του.

Με τον καιρό και ύστερα από χρόνια κατάφερε ο Αλής να γίνει πασάς στα Γιάννενα. Δεν ξέχασε όμως  το σύντροφό του που κάποτε τον φορτώθηκε στην πλάτη του και του γλύτωσε τη ζωή. Κατεβαίνοντας στα μέσα Ιουλίου ή αρχές Αυγούστου στα 1817 από το Καρπενήσι στην Υπάτη, ζήτησε να βρει τον παλιό του φίλο και σωτήρα του, αλλά κείνος είχε εγκατασταθεί στην Αταλάντη.

Ο Αλής έστειλε άνθρωπο στην Αταλάντη βρήκε τον παλιό ληστή και που είπε ότι τον ζητάει ο Βεζύρης των Ιωαννίνων και τον περιμένει στην Υπάτη. Ό παλιός σύντροφός του μη γνωρίζοντας ότι Βεζύρης των Ιωαννίνων είναι ο Αλής Τεπελενλής τρομοκρατημένος και με την ψυχή στα δόντια ξεκίνησε για την Υπάτη.

Όταν ανταμώθηκαν, ο Αλής τον αγκάλιασε κλαίγοντας και φιλήθηκαν αδελφικά. Θυμήθηκαν τα περασμένα και είπαν πολλά για την παλιά ληστρι­κή ζωή. Φεύγοντας ο παλιός φίλος και συνάδελφος για τον τόπο του ο Αλή Πασάς ;ιέ φιρμάνι του παραχώρησε μια μεγάλη έκταση γης στην Αταλάντη. Όλοι οι ιστορικοί και η παράδοση λένε ότι ο Αλής τους παλιούς του φί­λους τους αγαπούσε και δεν τους ξεχνούσε ποτέ».

Όλα αυτά όμως συνέβησαν τρία ακριβώς χρόνια πριν επικηρυχθεί από την IIύλη τον Ιούλιο του 1820. Ύστερα απ’ αυτό, το Φλεβάρη του 1822 το κεφάλι του  εκτέθηκε σε  κοινή θέα στην Κωνσταντινούπολη...

Β ο η θ ή μ α τ α :

1.   Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο 1960, Θεοκτ. Λαϊνά: «Πολύκαρπος Μητροπολίτης Υπάτης».

2.   Τάσου Βουρνά: «Αλή  Πασάς Τεπελενλής».

3.   Κώστα Καιροφύλα: «Ο Αλή  Πασάς».

4.    Ιωαν. Γ. Γιαννόπουλου: «Τα Τσιφλίκια του Βελή  Πασά υιού του Αλή   Πασά.

Πηγή γκραβούρας: Βικηπαίδεια

Πηγή: Περιοδικό «Υπάτη»

Επιμέλεια- Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου