TREILER

Το παρόν Ιστολόγιο έχει σκοπό να περισώσει & να προβάλλει τη ρουμελιώτικη ιστοριολαογραφία -

Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2017

Ιστορία περιοχής Δικάστρου



Ημερίδα Εκπαιδευτικών, Α/θμιας και Β/θμιας  Εκπαίδευσης,
 στο Μουσείο Δικάστρου, την 15 Οκτωβρίου 2017

Εισήγηση Λεωνίδα Ιωάννου Καρφή, Αντιστρατήγου ε.α.

Θέμα: «Ιστορία  περιοχής Δικάστρου»
Κύριε Δήμαρχε, Κυρίες και Κύριοι,
           
       Σας ευχαριστώ για την παρουσία σας. Σας καλωσορίζω στο Δίκαστρο. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, διότι,  ένα όραμά μου για το Μουσείο, γίνεται πραγματικότητα. Στο άρθρο 3 του καταστατικού, του οποίου είχα την τιμή να συντάξω το 2005,  μεταξύ των σκοπών της ίδρυσης του Μουσείου, αναφέρεται και η πραγματοποίηση  Ενημερωτικών και Επιμορφωτικών  Ημερίδων.
Συγχαίρω τον Πρόεδρο και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου  του Μουσείου, για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού.
       Η  Ιστορία του Δικάστρου είναι μακρά. Η περιοχή  έχει  το ιστορικό και αρχαιολογικό προνόμιο, να διασώζει τμήματα οχυρώσεων  δύο πόλεων-ακροπόλεων, που έχουν σήμερα  τις τοπωνυμίες κάστρο «κουτσο-Νίκα» και  κάστρο «κορφή-Τσούκα».
Δίκαστρο (αεροφωτογραφία, 2.500 μ)
(Μουσείο Δικάστρου)

Η αρχαιολογική Υπηρεσία, το 1986, με απόφασή  της,   χαρακτήρισε τις οχυρώσεις αυτές,  ως «λείψανα οχυρώσεων πόλεων-ακροπόλεων των Δολόπων, πιθανότατα ελληνιστικής περιόδου» και ως «προστατευόμενα αρχαιολογικά μνημεία».
       Θα προσπαθήσω,  στο χρόνο  που έχω στη διάθεσή μου,  να   αναπτύξω τα κυριότερα ιστορικά στοιχεία, αρχίζοντας, από τους πρώτους κατοίκους,  τους Δόλοπες  της Εσχάτης Φθίας.

Η Εσχάτη Φθία και οι Δόλοπες

   Η περιοχή, όπου και το Δίκαστρο,  είχε την αρχαία τοπωνυμία Εσχάτη Φθία.  Ήταν περιοχή της Φθίας προς το δυτικό τμήμα της, περί τον Τυμφρηστό ή τις πηγές του Σπερχειού ποταμού. Σήμερα έχει την τοπωνυμία Δυτική Φθιώτιδα ή Τυμφρηστός.
Περιοχή Εσχάτης Φθίας ή Tυμφρηστού  ή πηγών Σπερχειού ποταμού
 (μερική άποψη)

       Οι πρώτοι κάτοικοι της Εσχάτης Φθίας ήταν  οι Δόλοπες. Πελασγικό φύλο της Θεσσαλίας. Προήλθαν  από τη Μαγνησία,  εκδιωχθέντες από τους Αχαιούς, κατά την Μεσο-Ελλαδική περίοδο, το 2.000 π.χ..
       Επέλεξαν την Εσχάτη Φθία,  ως τόπο εγκατάστασής τους, διότι δύο  υπερυψωμένες τοποθεσίες της, με τις σημερινές τοπωνυμίες «κουτσο-Νίκα» και «κορφή-Τσούκα», κρίθηκαν κατάλληλες, για  οίκηση, οχύρωση και κτηνοτροφία. Σε αυτές τις τοποθεσίες  έκτισαν τις πόλεις-ακροπόλεις τους

Πόλη-ακρόπολη (κάστρο) «κουτσο-Νίκα» 
«Μεγάλιθοι» και «λίθοι» οχύρωσης πόλης-ακρόπολης «Κουτσο-Νίκα» 
               Πόλη-ακρόπολη (καστρο) «κορφη-Τσούκα»

Οι Δόλοπες, κάτοικοι χώρας ορεινής και άγονης,  ζώντες  από την κτηνοτροφία, αλλά και «από θήρας και ληστείας», κατά τον Αριστοτέλη, απέκτησαν και διαμόρφωσαν ιδιαίτερα φυλετικά χαρακτηριστικά. Ήταν λαός πτωχός,  ελεύθερος, ανυπότακτος  και πολεμικός και  εξαιρετικοί  πελταστές και ακοντιστές..
       Ήταν  και λαός θρησκευτικός. Το 1522  π.χ. έλαβαν μέρος, σύμφωνα με το «Πάριο Χρονικό»,   στις γιορτές, που οργάνωσε ο βασιλιάς των Θερμοπυλών Αμφικτύων, στην Ανθήλη, προς τιμήν της  θεάς Δήμητρας,  οι οποίες γιορτές  αποτέλεσαν  και την απαρχή της ίδρυσης των Αμφικτιονιών.
Δήμητρα, θεά των  Θερμοπυλών (Ανθήλη)

       Ήταν και μεταξύ των 12ιδρυτικών μελών των Αμφικτιονιών  Πυλαίας ή Θερμοπυλών και Δελφών και συμμετείχαν με αντιπρόσωπους, τον «Πυλαγόρα» και τον «Ιερομνήμονα», στα αμφικτιονικά συνέδρια και στις αμφικτιονικές γιορτές.
       Ως μέλη των Αμφικτιονιών οι Δόλοπες  δεν κατέστρεφαν  πόλεις και  ιερά. Τηρούσαν τον αμφικτιονικό όρκο που όριζε, «Mηδεμίαν πόλιν  ανάστατονποιήσειν, εν πολέμω και ειρήνη .. και αν τις συλά τα του θεού τιμωρήσειν…».
      Έλαβαν μέρος  στις  εκστρατείες και  στους  πολέμους  των ελληνικών φύλων, κατά την Υστερο-Ελλαδική  περίοδο και ειδικότερα:
      *  Στην Αργοναυτική εκστρατεία, υπό τον Ιάσονα,  στην οποία  μεταξύ των ηρώων, που αποτέλεσαν το πλήρωμα της Αργούς, ήταν και ο ήρωας των Δολόπων Ευρυδάμας, Κτιμένουπαίς. 
Η Αργώ και οι Αργοναύτες 

      *  Στον Τρωικό πόλεμο,   υπό τον βασιλιά Φοίνικα και αρχηγό τον Αχιλλέα,  στον οποίο  οι 500 Δόλοπες  διακρίθηκαν  στις εξ΄ αποστάσεως  μάχες,  ως πελταστές και ακοντιστές.  
Ο Φοίνικας,  με το σκήπτρο της  βασιλείας των  Δολόπων,
 της Εσχάτης Φθίας 
Ο Αχιλλέας, αρχηγός  των φύλων
της Φθίας και Εσχάτης Φθίας  στον Τρωικό πόλεμο

Ο Αχιλλέας, αιώνιο και παγκόσμιο σύμβολο ανδρείας
(Άγιος Γεώργιος Τυμφρηστού)

       Οι Δόλοπες διατηρούσαν, σχέσεις «συγκοινωνίας», ιδιαίτερα με τους Αινιάνες των χωριών της πεδιάδας του Σπερχειού ποταμού, εξ΄αιτίας  των  κτηνοτροφικών μετακινήσεών τους και  της  ανταλλαγής προϊόντων, γεωργικών-κτηνοτροφικών και σχέσεις συμμαχίας, με τα άλλα φύλα  Θεσσαλούς, Μακεδόνες,  Αιτωλούς, κ.α.. 
Το 174 π.χ.  όμως, λόγω της αποχώρησής τους από την συμμαχία  των Μακεδόνων  και της  προσχώρησής τους στην  συμμαχία των Αιτωλών, οι Μακεδόνες υπό τον βασιλιά Περσέα,  επέδραμον και κατέστρεψαν εκ θεμελίων τις πόλεις-ακροπόλεις των Δολόπων, των οποίων λείψανα διασώζονται  σήμερα.
     Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, το 146 π.χ.  οι Δόλοπες δεν μπόρεσαν  να αναδιοργανώσουν τη χώρα τους και να αναβιώσουν το γένος τους, έπαυσαν να είναι μέλος των Αμφικτιονιών, λόγω στέρησης των ψήφων τους (του Πυλαγόρου και του Ιερομνήμονος) και  ο  Παυσανίας  αναφέρει,  ότι «ου γαρ έτι ήν Δολόπων το γένος».
         Οι Δόλοπες λάτρευαν τους θεούς των Αμφικτιονιών, την θεά Δήμητρα στην Ανθήλη και  τον Θεό Απόλλωνα στους Δελφούς,  τον  ζωογόνο θεό, Διιπετή ποταμό Σπερχειό, στις πηγές του  ποταμού Σπερχειού και τον Διόνυσο, θεό του οίνου, του χορού και της έκστασης,  στα βουνά της Εσχάτης Φθίας.
Ο Απόλλων και η Δήμητρα, θεοί των Αμφικτιόνων, 5ος αιώνας π.χ.
(Μουσείο Δελφών)

      Στο Μαυρίλο βρέθηκε πτερωτό μαρμάρινο  αγαλματίδιο  του θεού Σπερχειού (δεν διασώζεται, κατεστράφη ως δαιμονικό) και στη πόλη-ακρόπολη Γλά (σημερινή Χόχλια) βρέθηκε μαρμάρινο  αγαλματίδιο του  Θεού Διόνυσου(φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών).
Αγαλματίδιο Θεού Διόνυσου, πόλης-ακρόπολης Γλά
(Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών)

Διασώζονται επίσης και  τμήματα τοίχων (μεγάλιθοι), πιθανότατα αρχαίων ναών, νότια της πόλης-ακρόπολης «κορφη-Τσούκα» και βόρια της πόλης-ακρόπολης «κουτσο-Νίκα», τα οποία δεν αξιολογήθηκαν αρχαιολογικά μέχρι σήμερα. Επί των τοίχων  αυτών κτίστηκαν τον 15ο αιώνα οι χριστιανικοί  Ναοί της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου Δικάστρου.
«Μεγάλιθοι» τοίχου, νότια της πόλης-ακρόπολης «κορφή-Τσούκα»

Οι κουτσό-Βλαχοι Τυμφρηστού

        Κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, οι Ρωμαίοι εγκατέστησαν στις  διαβάσεις της Πίνδου  απομάχους στρατιώτες (Ρωμαίους Οροφύλακες),  για «την   φύλαξη της διάβασης, παγίωση της κυριαρχίας τους στις εκατέρωθεν της Πίνδου χώρες και  ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας».
       Από την  συνύπαρξη   Ρωμαϊκών  Οροφυλακώνκαι   κτηνοτρόφων κατοίκων περιοχής-διάβασης Τυμφρηστού προέκυψε ένα νέο ελληνικό φύλο, με την ονομασία «κουτσό-Βλαχοι» ή «μικροί Βλάχοι»Τυμφρηστού.
Ο Μιχαήλ Χρυσοχόου(τοπογράφος Αξ/κός, ο οποίος ενώ χαρτογραφούσε, το 1900-1905,την Ηπειρωτική Ελλάδα, κατέγραφε συγχρόνως και την ιστορία κάθε περιοχής), στο βιβλίο του «Βλάχοι και κουτσό-Βλαχοι», αναφέρει:

«Μετά την κατάκτησιν   των Ελληνικών χωρών,  οι Ρωμαίοι  προς ασφάλειαν  και διατήρησιν  αυτών  και εις την εκλατίνισιν της  χώρας αποβλέποντες,  εγκατέστησαν  απανταχού των διόδων   μονίμους στρατιωτικάςφυλακάς…. τοις εδίδοντο προνόμια   τινά...  ελάμβανον  συζύγους εντοπίας.. εφύλαττον  την γλώσσαν και τα ήθη.. ωμίλουν την λατινικήν, αι δε σύζυγοι την ελληνικήν…η συνεννόησιςεγίνετο διά των δύο τούτων γλωσσών, των οποίων αποτέλεσμα ήταν το κράμα,  η Ελληνολατινική, τουτέστιν η κουτσο-Βλάχικη….και  οι ομιλούντες αυτήν  οι κουτσό-Βλαχοι..».
Οι  κουτσό-Βλαχοιστην Βυζαντινή  περίοδο

       Κατά την Βυζαντινή περίοδο και οι αυτοκράτορες  εγκατέστησαν   στις  διαβάσεις της Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας «Βυζαντινούς   Φρουρούς» ή  και ανέθεταν καθήκοντα Φρουρών  στους  ανυπότακτους και πολεμικούς κατοίκους των διαβάσεων, τους κουτσό-Βλαχους,   «για τον έλεγχο των διαβάσεων των βυζαντινών θεμάτων  και την  ανάσχεση του εχθρού».
Φύλακες διαβάσεων (Οροφύλακες-Φρουροί)

Ο Ιουστινιανός, τον 6ο  αιώνα,  για το σκοπό αυτό  «επισκεύασε παλιά και έκτισε νέα» περισσότερα από 56 κάστρα,  στην Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία. Πιθανότατα,  το κάστρο στο Παλαιόκαστρο, επί της διάβασης Τυμφρηστού,  να έχει αυτή την ιστορία.
H εγκατάσταση Ρωμαίων Οροφυλάκων και Βυζαντινών φρουρών, επέφερε  διαχρονικά βαθιές αλλαγές στην γεωργική, κτηνοτροφική και κοινωνική ζωή των κατοίκων Τυμφρηστού.  Αναβάθμισαντην  γεωργία,  την   κτηνοτροφία και   τις   τέχνες, κυρίως  την  αρχιτεκτονική,  με την κατασκευή «κάστρων» και «πυργόσπιτων».

«Κάπα» κτηνοτρόφου (κουτσό-Βλαχου) Τυμφρηστού 

(Μουσείο Δικάστρου)

      Οι κτηνοτρόφοι περιοχής Τυμφρηστού  άρχισαν να αποκτούν χαρακτηριστικά «μικρών Βλάχων» (κουτσό-Βλαχων), να μετακινούνται εποχικά  προς τις πεδινές περιοχές του Σπερχειού και της Θεσσαλίας  και  κατά την βυζαντινή περίοδο  να μεταβαίνουν  και στην Κων/πολη,  όπου «εμπορεύοντο τα προϊόντα τους, εξ ώναπέκτων  και σημαντικάς περιουσίας».
       Ο Ισπανός περιηγητής Βενιαμίν, τον 11ο αιώνα, επισκεπτόμενος την Υπάτη,  έγραψε για τους κατοίκους  των χωριών Τυμφρηστού:

«Eνταύθαάρχεται η Βαλαχία (Βλαχία), ής οι κάτοικοι διαμένουσιν επί  των ορέων… ούτοι είναι δυσπολέμητοι…, υπ΄ουδενός ενικήθηκαν και δια το απροσπέλαστον των τόπων, εν οίς οικούσιν».

Τα χωριά Τυμφρηστού την Υστερο-Βυζαντινή περίοδο  ονομάστηκαν «Βλαχοχώρια»  και «Πολιτοχώρια» και  η παράδοση αναφέρει, ότι στην Κων/πολη υπήρχε συνοικία, με οικογένειες από  την  περιοχή Τυμφρηστού.

Οι  κουτσό-Βλαχοιστην Τουρκοκρατία

       Τον 14ο  και 15ο  αιώνα,  οι ανυπότακτοι και πολεμικοί  κουτσό-Βλαχοι,  Βυζαντινοί Φρουροί της διάβασης Τυμφρηστού, αντιστάθηκαν σθεναρά στις επιδρομές των Τούρκων, πολέμησαν ηρωικά στις οχυρώσεις των κάστρων   (πόλεις-ακροπόλεις των Δολόπων) και  εξανάγκασαν τους Τούρκους, το 1525, να  «συμβιβαστούν και  να  παραχωρήσουν αυτονομία, έναντι   πληρωμής κατ΄ αποκοπήν φόρου».
Προς τιμήν των αγωνιστών τους  ονόμασαν τις πόλεις-ακροπόλεις, «κορφή-Τσούκα» και  «κουτσο-Νίκα». 
Ο Δημήτριος Αινιάν (1800-1881),  ιστορικός, λόγιος
και Γραμματέας του Γεωργίου Καραϊσκάκη

      Ο Δημήτριος  Αινιάν, από το Μαυρίλο,  στο Βιβλίο του «Οι αναμνήσεις μιας εαρινής νυκτός εν Υπάτη», αναφέρει: 

«Οι περί τον Τυμφρηστόνοικούντες επέδειξαν αξιέπαινην διαγωγήν και  μετά την   άλωσιν  στους Κων/πόλεως  και  τας  μετά  ταύτα  στους υποδούλωσιν αυτών εκστρατείας των Τούρκων…  Πολλάκις επολέμησαν στους Τούρκους    και    στους απεδίωξαν, αλλά μη δυνάμενοι  να διατηρώνται καλώς  άνευ συγκοινωνίας  των εν τη πεδιάδι  χωρίων… παρεδέχθησαν   την Τουρκικήν εξουσίαν  διά συμβιβασμού, να δίδωσιν ωρισμένον φόρον… και να αυτοδιοικώνται, …».

Ο συμβιβασμός  επικυρώθηκε  με την υπογραφή στους «Συνθήκης Αυτονομίας Αγράφων», στο Ταμάσι,  την   10η  Μαΐου 1525.
       Οι πόλεμοι  των ανυπότακτων και πολεμικών  κουτσό-Βλαχων Τυμφρηστού κατά των Τούρκων  και η σχέση  καλής  «συγκοινωνίας» ήταν   οι  αιτίες  να καταφύγουν  στην περιοχή  Τυμφρηστού  χριστιανοί  από τα πεδινά  χωριά του Σπερχειού ποταμού  ή Επισκοπής Ύπατης,  για να  «διασωθούν, να πολεμήσουν τους Τούρκους,  να διατηρήσουν τη θρησκεία και το δίκαιό τους και να ζήσουν ελεύθεροι».
Η παράδοση αναφέρει  ότι, κατά τους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας,  στους οικισμούς του Δικάστρου,  κατέφυγαν  και εγκαταστάθηκαν «περισσότερες από 300 οικογένειες». Την περίοδο αυτή κτίστηκαν και οι πρώτοι Ναοί.
Διασώζονται οι τοπωνυμίες  «Παλιοκλήσι» και «Παπάδες», όπου κτίστηκε ο πρώτος Ναός του Αγίου Γεωργίου και διέμειναν οι ιερείς του.

Η Συνθήκη  αυτονομίας Ταμασίου
Η Συνθήκη Ταμασίου (1525)
(Mουσείο Δικάστρου)

Το 1525, σύμφωνα με την Συνθήκη Ταμασίου,  οι  κάτοικοι  των τριών οικισμών, στις τοποθεσίες, «κουτσο-Νίκα»,«κορφη-Τσούκα» και «Κοτρόνι», συγκρότησαν την  Κοινότητα Ζημιανής (Δικάστρου),  στην σημερινή της τοποθεσία, με Προεστό και Δημογέροντες, ίδρυσαν Ενορίες(Αγίου Γεωργίου, Παναγίας και Αγίων Σεραφείμ) και άρχισαν να αναπτύσσουν την  οικιακή τους οικονομία (γεωργία και κτηνοτροφία).
       Τον 18ο αιώνα,  οι  θανατικές επιδημίες της «βλογιάς» και της «πανούκλας»(1705-1795) οι οποίες προκάλεσαν «θανάτου μείωσιν» του πληθυσμού  και οι επιδρομές των Τούρκων (1794) οι οποίες κατέλιπαν  «ερείπια πυριφλεγή», ανάγκασαν  τους ανυπότακτους και ελεύθερους κουτσό-Βλαχουςτων χωριών Τυμφρηστού να καταφύγουν στο Σούλι και να ενταχθούν  στις «ομάδες» των Σουλιωτών. 
       11  οικογένειες κουτσό-Βλαχων Δικάστρου, μετά την πτώση του Σουλίου, το 1804,   επέστρεψαν στη γενέτειρά τους   και  αποτέλεσαν τις γενιές-οικογένειες  των σημερινών κατοίκων του Δικάστρου,  με τα  επώνυμα:1) Αγγελόπουλος 1, 2) Γιαννακάκης 2, 3) Ζημιανίτης 2, 4) Καρφής2, 5) Κόρδας 2, 6) Παπασταύρου 2. .
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας κτίστηκανστην περιοχή Τυμφρηστού, Ναοί σε όλα τα χωριά  και Μοναστήρια σε δύσβατες περιοχές (Ζωοδόχου Πηγής, Κοιμήσεως Θεοτόκου, Αγίας Τριάδας Τατάρνας, κ.α.) και ιδρύθηκε  από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το Σχολείο «Μουσείο των Αγράφων»,  στη Φουρνά,  του οποίου οι  λόγιοι διδάσκαλοι και ιερομόναχοι(Γιαννούλης, Γόρδιος, Διονύσιος, Θεοφάνης, Αινιάν,  κ.α.), μυημένοι  την Φιλική Εταιρεία,  καλλιέργησαν, στους κατοίκους Τυμφρηστού και Αγράφων,  την ιδέα   της ελευθερίας  και   του   αγώνα  για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Ο Διονύσιος, ο εκ Φουρνάς(1670- 1746)

Οι αγωνιστές 1821 από το Δίκαστρο

Την επανάσταση του 1821, στα χωριά Τυμφρηστού  κήρυξε ο Κώστας Βελής, από το Κερασοχώρι Ευρυτανίας,με την εξής προκήρυξη:

«Αδελφοί,  ήλθεν  η ώρα,  με το θέλημα του θεού,  να ελευθερώσωμεν την πατρίδα μας,… άμα λάβετε  το παρόν μου,  να  αναλάβετε τα άρματά σας  και να έλθετε, οπού σας περιμένω εδώ, εντός τριών ημερών, διότι ο καιρός  δεν μας περιμένει περισσότερο. Να είμαστε έτοιμοι, δια να κάμωμεν το χρέος μας  εις την πατρίδα. Κεράσοβον, 10 Μαΐου, 1821. Ο αδελφός σας,  Κώστας Βελής».

Στην προκήρυξη-πρόσκληση του Κώστα Βελή ανταποκρίθηκαν  32  νέοι από το Δίκαστρο,  το σύνολο των παιδιών  των 21 οικογενειών κατοίκων,  τα οποία εντάχθηκαν  στο στρατόπεδο  του Κώστα Βελή  και πολέμησαν,  κατά των  Τούρκων, στη μάχη της Ρεντίνας, τον Ιούλιο 1821, κατά την οποία, καταδιωκόμενος ο Κώστας Βελής,  συνελήφθη  αιχμάλωτος, και μεταφερθείς  στην Κων/πολη,   θανατώθηκε  με βασανιστήρια.
Ο Κώστας Βελής, Αρματωλός Τυμφρηστού
(1770-1821)

 Μετά τη σύλληψη του Κώστα Βελή  οι 32 αγωνιστές του Δικάστρου  εντάχθηκαν στα επαναστατικά σώματα του  οπλαρχηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη  και άλλων οπλαρχηγών Τυμφρηστού, πολέμησαν γενναία και ηρωικά,  κατά των Τούρκων και τιμήθηκαν με  αργυρά, χάλκινα και σιδερένια μετάλλια ανδρείας.
      Οι 32 αγωνιστές του Δικάστρου, τους οποίους και τιμούμε, σήμερα, (3 Αξιωματικοί, 12 Υπαξιωματικοί και 17 στρατιώτες) ήταν :

1)   Ο Αγγελόπουλος Γούλας,  2) ο Αρμακάς Ζήσης,  3) ο Γιαννακάκης Κώστας,  4) ο Γράββαλος Ιωάννης,  5) ο Δημητρίου Αναστάσιος,  6) ο Ζημιανίτης Γρηγόριος,   7) ο Καλότυχος Αθανάσιος,   8) ο Καρφής Δημήτριος, 9) ο Καρφής Δημήτριος,  10) ο Καρφής Νικόλαος, 11) ο Καρφής Κώστας, 12) ο Καρφής  Σπύρος, 13) ο Καρφής Κώστας, 14)  ο Κατσαρής Γεώργιος, 15) ο Κατσαρής  Κων/νος,   16) ο Κόρδας Γεώργιος,  17) ο Κόρδας Γεώργιος,  18) ο Κόρδας Κώστας, 19) ο Κόρδας Νικόλαος, 20) ο Κόρδας  Χρήστος,   21) ο Λάμπος Αθανάσιος, 22) ο Λάμπος Κων/νος, 23) ο Μανούκας Χρήστος, 24) ο Παπαδημητρίου Χρήστος, 25) ο Γρηγορόπουλος Γρηγόριος, 26) ο Παπασταύρου Κων/νος, 27) ο Παπασταύρου Κων/νος, 28) ο Παπασταύρου Κων/νος, 29) ο Παπασταύρου Γούλας, 30) ο Παπασταύρου   Γιάννος,  31) ο Ποντίκας Νάκος, 32)  ο Σουλιώτης Γεώργιος.

      Οι Οπλαρχηγοί, στους οποίους εντάχθηκαν οι αγωνιστές,   ήταν:

1)   OΒελής Κώστας, 2) ο Γαλής Κων/νος, 3) ο Γιολδάσης Γιαννάκης, 4) ο Ζαχαράκης Κώστας, 5) ο  Καραϊσκάκης Γεώργιος, 6) ο Κατσαντώνης Αντώνης, 7) ο Κοντογιάννης Μήτζος,  8) ο Σκυλοδήμος Δήμος,  κ. α.
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης
Πίνακας  του ΔικαστριώτηΖωγράφου Γράββαλου Παναγιώτη
(Μουσείο Δικάστρου)

Διασώζονται στην περιοχή του Δικάστρου οι τοπωνυμίες, προς τιμήν των οπλαρχηγών, «Κατσαντώνη», «Ζαχαράκη» και «ρέμα Βελή ή Βέλη».
Αγωνιστές του 1821

Οι χριστιανικοί Ναοί του Δικάστρου

           Οι κάτοικοι  του Δικάστρου ήταν και χριστιανικός λαός. Η  περιοχή, μέχρι το 1832, υπήγετο στην Επισκοπή Υπάτης.  Ήταν  η έσχατη Ενορία της. Τα άλλα χωριά περιοχής Τυμφρηστού υπήγοντο στην επισκοπή Αγράφων και Λιτζάς.
Χριστιανικοί  Ναοί, όμως στο Δίκαστρο,  άρχισαν να κτίζονται,  οι Ενοριακοί τον 15ο αιώνα και τα Εξωκλήσια   τον 17ο και 18ο αιώνα και ειδικότερα, κατά χρονολογική σειρά, ως εξής:

       *      O Ναός της  Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγίας), το 1450,
Ο Ενοριακός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, 1450
(Παναγία  Δικάστρου)

  *     O Ναός των Aγγελικών Ταγμάτων Σεραφείμ,  το 1480,
*     Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου, το 1498, 1525, και το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους
Ο Ενοριακός Ναός του Αγίου Γεωργίου (1498, 1525-1925) 
(Σχεδιάγραμμα στρατηγού-ιατρού Δημητρίου Γ. Ππαπαδημητρίου)
(Μουσείο Δικάστρου)
Η ανέγερση  του Ενοριακού Ναού Αγίου Γεωργίου  1925
(Μουσείο Δικάστρου)
Ο Ενοριακός Ναός  του Αγίου Γεωργίου σήμερα
Ο Ενοριακός Ναός των Αγίων Σεραφείμ (1480)
(Αγγελικών Ταγμάτων Σεραφείμ)
Παραστάσεις  Αγγελικών Ταγμάτων Σεραφείμ,
στην οροφή του Ναού των Αγίων Σεραφείμ

*     Το Εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, το 1683,
      *     Τα Εξωκλήσια της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία,  το 1784.
Το Εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου (1683)
Το Εξωκλήσι  της Αγίας  Παρασκευής (1784)

      Στο Ναό των Αγγελικών Ταγμάτων Σεραφείμ, συνεορτάζονται από το 1604 και ο Άγιος Νεομάρτυρας Σεραφείμ,  επίσκοπος Φαναρίου-Νεοχωρίου  και ο Όσιος Σεραφείμ, επίσκοπος Δοβρού.
      Τον 19ο  και 20ο  αιώνα  κτίστηκαν 9 Εικονίσματα σε σημεία  των δρόμων  του χωριού.
      Συνολικά, στο Δίκαστρο,  κτίστηκαν και υπάρχουν σήμερα,  3  Ενοριακοί Ναοί, 3 Εξωκλήσια, 1 Παρεκκλήσι και  9 Εικονίσματα, τα οποία  επιμαρτυρούν  την βαθιά χριστιανική  πίστη των κατοίκων.
Οι ιερείς των Ενοριακών Ναών, την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ελλείψει διδασκάλων και Σχολείων,  δίδασκαν, «Γραφή, Ανάγνωση, Αριθμητική και ψαλμούς», μαθήματα αναγκαία, για  να  υπάρξουν, Ψάλτες, Αναγνώστες και  Επίτροποι, για τους Ναούς και Προεστοί, Δημογέροντες και  Γραμματικοί, για την Κοινότητα.   
     Στην Πρόθεση της Μονής Ρεντίνας, του 1640, από το «χωρίο Ζέμιανη»  (Δίκαστρο) αναφέρονται τα ονόματα, τριών ιερέων (παπα-Ρίζο, παπα-Γιώργη, παπα-Σταμάτη), δύο μονάχων(ιερομονάχου Νικοδήμου και  μοναχής Λεωντιάδας) και του Γραμματικού(Βασιλάκης) της Κοινότητας Δικάστρου.

Ο Πληθυσμός του Δικάστρου

    Στοιχεία για τον  του πληθυσμό  του Δικάστρου μέχρι το 1805, δεν βρέθηκαν. Ο Γάλλος, περιηγητής, Πουκιεβίλ, αναφέρει, ότι  στο Δίκαστρο, το 1805,   «κατοικούσαν  20  φαμίλιες»  και ο  αντιπρόσωπος  του Δικάστρου,  Αναγνώστης Παπαδημητρίου,  στις εκλογές του 1843,  στην Υπάτη, δήλωσε, ότι  «αντιπροσωπεύει  20 οικογένειες επί συνόλου 20 οικογενειών».      
     Ο πληθυσμός   τον  19ο αιώνα αυξήθηκε (το 1889   είχε  629 κατοίκους) και   από τα μέσα του 20ου αιώνα άρχισε να μειώνεται (το 1951 οι κάτοικοι ήταν 471). Μετά το 1896, περίπου120 κάτοικοι μετανάστευσαν   προς την Αμερική και τις πόλεις και μετά το 1951, περίπου  238 κάτοικοι   μετακινήθηκαν  προς τις πόλεις.
     Στην  τελευταία  απογραφή του 2011 ο πληθυσμός  του  Δικάστρου ήταν  283 κάτοικοι.

Η ονοματοθεσία των κατοίκων

Ενδιαφέρον, ιστορικό και χριστιανικό παρουσιάζει και η ονοματοθεσία  των κατοίκων του Δικάστρου.
Τα στοιχεία  της ονοματοθεσίας προέρχονται:
Η Επιτύμβια στήλη του Δικάστρου (3ος-2οςαιώνας π.χ.)
(Μουσείο Δικάστρου)

*    Από την επιτύμβια στήλη, στην οποία  είναι χαραγμένα τα  ονόματα,  Νικαίας, Καλλίδαμος, Φιλίστας, ονόματα Δολόπων, ελληνιστικής  περιόδου, πιθανότατα επισήμων προσώπων των πόλεων-ακροπόλεων.
*    Από την Πρόθεση της Ιεράς Μονής Ρεντίνας,  στην οποία,  από τα  71 ονόματα  αφιερωτών-κατοίκων του Δικάστρουτου έτους 1640, το  43 %  ήταν   κουστο-Βλάχικα,  και  το  57 %  Χριστιανικά.   
*   Από τους μαθητικούς καταλόγους (1888 έως 1891) του Γραμματο-διδασκαλείου, στους οποίους, από τα 69 ονόματα μαθητών, το 90% ήταν χριστιανικά, το 6% αρχαιοελληνικά, και το 4 %   κουτσο-βλάχικα.
*    Από τα Δημοτολόγια της σημερινής τοπικής κοινότητας,  στα οποία,  από τα 106 ονόματα  των κατοίκων, το 55% είναι χριστιανικά, το 31%  αρχαιοελληνικά  και το 15%  ονόματα άλλα.

Από την ονοματοθεσία  επιφαίνονται και τα ιστορικά στοιχεία της περιοχής. Επιφαίνεται,  η περίοδος των  Ρωμαϊκών Οροφυλακών, στη διάβαση Τυμφρηστού, κατά την οποία επικράτησε η κουτσο-Βλάχικη ονοματοθεσία  και η περίοδος της λειτουργίας  της Σχολής «Μουσείον Αγράφων», στην Φουρνά, κατά την Τουρκοκρατία, κατά την οποία   επικράτησε η αρχαιοελληνική και χριστιανική ονοματοθεσία.
        Άξια μνείας είναι και η συμβολή, από το 1888, στην ονοματοθεσία  χριστιανικών και αρχαιοελληνικών ονομάτων στον Δίκαστρο, του παπα-Γρηγόρη Παπαδημητρίου, ιερέα του Ναού Αγίου Γεωργίου  και δασκάλου του Γραμματο-διδασκαλείου και Δημοτικού Σχολείου Δικάστρου.
Το Γραμματο-Διδασκαλείο Δικάστρου
(οι πρώτοι μαθητές)

        Με την ευκαιρία  της Ημερίδας σας, Ημερίδα  Εκπαιδευτικών, θα αναφέρω και μερικά ιστορικά στοιχεία για το Γραμματο-διδασκαλείο Δικάστρου. Ιδρύθηκε το 1885στον συνοικισμό Δικάστρου, «ως έχοντα υπέρ των 300 κατοίκων» και  άρχισε να λειτουργεί από το σχολικό έτος 1888-1889. Το 1905 αναβαθμίστηκε σε Δημοτικό Σχολείο. 
Το Δημοτικό Σχολείο Δικάστρου (1930-1984)
(Από 2005 Μουσείο Δικάστρου)

       Πρώτος Γραμματοδιδάσκαλος  και δάσκαλος ήταν ο Γρηγόρης Παπαδημητρίου, απόφοιτος Σχολαρχείου Καρπενησίου, Γραμματο-διδασκαλείου Αμφικλείας και Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Το 1905 χειροτονήθηκε ιερέας στον Άγιο Γεώργιο Δικάστρου.
παπα-Γρηγόρης Παπαδημητρίου (1861-1946)
Ιερέας και Δάσκαλος  Δημοτικού Σχολείου  Δικάστρου
(Μουσείο Δικάστρου)

       Διασώζονται από το Γραμματο-διδασκαλείο, οι μαθητικοί κατάλογοι των τριών πρώτων σχολικών ετών (1888 έως 1891). Στο πρώτο σχολικό έτος γράφτηκαν31 μαθητές,  στο δεύτερο 47  μαθητές και 4  μαθήτριες και στο τρίτο   47  μαθητές και 1 μαθήτρια. Οι μαθητές ήταν ηλικίας από 6 έως 13 ετών.
      Τα διδασκόμενα μαθήματα στο Γραμματο-διδασκαλείο  ήταν:

1) Ιερά, 2) Aνάγνωσις, 3) Ελληνική, 4) Αριθμητική, 5) Γεωγραφία, 6) Ιστορία, 7) Φυσική Ιστορία,  8) Τεχνικά μαθήματα και 9) Μουσική (ελληνική και ευρωπαϊκή).

       Εξετάσεις  έκαναν κάθε Ιούλιο, ενώπιον  5μελούς  Εξεταστικής Επιτροπής από εγκρίτους κατοίκους, τους οποίους  όριζε ο Δήμαρχος και   η οποία  εξέταζε και αξιολογούσε την ικανότητα των μαθητών, για την προαγωγή τους στην επόμενη τάξη, χωρίς να βαθμολογεί.
Οι μαθητές έκαναν, μια εκδρομή το χρόνο, γυμναστική μια φορά την βδομάδα και  εκκλησιάζονταν υποχρεωτικά κάθε Κυριακή και επίσημη εορτή. Για τους  άτακτους και αδιάβαστους μαθητές ίσχυε η «αγία ράβδος»  ή  επιβάλλονταν «μια ώρα μεσημεριανή νηστεία».
       Στο τέλος του σχολικού έτους  εγίνοντο  εξετάσεις με απαγγελίες Ποιημάτων, Ψαλμών και  Τροπαρίων και  με  Δημοτικά τραγούδια. 
       Το κτίριο του Γραμματο-Διδασκαλείου  κτίστηκε το 1888 και του  Δημοτικού Σχολείου το  1930. 
Η σημαία του Δημοτικού Σχολείου Δικάστρου
(Μουσείο Δικάστρου)

Το διδασκαλικό έργο του παπα-Γρηγόρη  Παπαδημητρίου συνέχισαν οι δάσκαλοι Δημήτριος Ζημιανίτης και  Νικόλαος Σωτηρόπουλος, μέχρι το 1984, που καταργήθηκε το Δημοτικό Σχολείο.
Δημήτριος Ζημιανίτης (1802-1975)
Δάσκαλος Δημοτικού Σχολείου Δικάστρου
(Μουσείο Δικάστρου)

Ο Νικόλαος Σωτηρόπουλος, εκτός από δάσκαλος του Σχολείου,  ήταν και ο εμπνευστής, ο ιδρυτής και ο επιμελητής  του Μουσείου Δικάστρου.
Νικόλαος Σωτηρόπουλος (1945-2016)
Δάσκαλος Δημοτικού Σχολείου Δικάστρου
(Μουσείο Δικάστρου)
Απολυτήριο Δημοτικού Σχολείου Δικάστρου (1953),
μαθήτριας Ολυμπίας Ιωάννου Καρφή
(Μουσείο Δικάστρου)

Οι πρώτοι εκπαιδευτικοί του Δικάστρου

        Από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα άρχισε και η ανάδειξη των πρώτων «εκ Δικάστρου ορμώμενων»  εκπαιδευτικών,  καθηγητών Πανεπιστημίων, καθηγητών Λυκείων-Γυμνασίων και Διδασκάλων-Διδασκαλισσών Δημοτικών Σχολείων, ως εξής:

  *      Καθηγητές Πανεπιστημίου
1) Βλάχος Δημήτριος Γ. 2) Παπαδημητρίου Νόννα Δ.  3) Παπαδημητρίου Σεραφείμ Γ.
  *      Καθηγητές-Καθηγήτριες   Λυκείων-Γυμνασίων
1)   Βλάχος Κων/νος Γ. 2)  Γράββαλος Λάμπρος Κ.  3) Γράββαλος Χρήστος Γ.  4)  Γκάνιος Λάμπρος Γ. 5) ΓκιόλαςΣταύρος Ε.  6) Ζημιανίτη Γαρυφαλιά Γ. 7) Ζημιανίτης Ηλίας  Γ. 8) Καρφής Βασίλειος Κ. 9) Καρφής Ιωάννης Κ. 10) Καρφή Ολυμπία Σ. 11) Κόρδα Ευαγγελία Κ. 12) Κόρδας Πέτρος Κ. 13) Παπαδημητρίου Αλεξάνδρα Σ. 14) Παπαδημητρίου Αλέξανδρος Σ. 15) Παπαδημητρίου Ηρακλής Γ. 16) Παπαδημητρίου Μιμίκα Δ.  17) Παπασταύρου Αγγελική Σ. 18) Τσιλίκα Χρύσα Α.  19) Χριστοπούλου Πολ Κ.
*       Διδάσκαλοι-Διδασκάλισσες Δημοτικών Σχολείων
1)     Αντωνής Θωμάς  Κ. 2) Γιαννακάκη Αικατερίνη Κ. 2) Γιαννακοπούλου Σταυρούλα Η. 3) Γράββαλου Ευαγγελία Λ. 4) Γκιόλας Χρήστος Ε. 5) Γρηγορόπουλος Ιωάννης Γ.  5) Ζημιανίτης Γεώργιος Δ. 6) Ζημιανίτης Γεώργιος Η.   7) Ζημιανίτης Δημήτριος Γ. 8) Ζημιανίτης Δημήτριος Κ.  9) Ζημιανίτης Ηλίας Λ.  10) Ζημιανίτης Λεωνίδας Η. 11) Καρφής Ηλίας Δ. 12) Καρφή Μαρία Ι. 13) Κόρδας Βασίλειος Η. 14) Κόρδα Ευαγγελία Ε.  15) Κόρδα Ευαγγελία Σ. 16) Παπαδημητρίου Βασιλική Δ. 17) Παπαδημητρίου Κων/νος Χ. 18) Παπασταύρου Κων/νος Σ. 19)  Παπασταύρος Σταύρος Δ. 20) Πιλάλης Δημήτριος  Λ. 21) Πιλάλης Παύλος Ι. 22) Πιλάλης Ταξιάρχης Α. 23)  Ρήγας Δημήτριος Κ.  24) Τσιλίκα Αλεξάνδρα Α.  25) Χριστοπούλου Γεωργία Δ.
Οι τοπωνυμίες  «Ζημιανή» και «Δίκαστρο»

Οι τοπωνυμίες «Ζάμιανα», «Ζέμιανη» και  «Ζημιανή», είναι  οι αρχαιότερες και τοπωνυμία «Δίκαστρο» είναι   η νεώτερη.
Οι τοπωνυμίες, «Ζάμιανα», «Ζέμιανη» και «Ζημιανή», ετυμολογικά προέρχονται από την δωρική λέξη «Ζάμιαν»,   η οποία σημαίνει «ζημία», «βλάβη». Γεωλογικά το έδαφος  του χωριού σε μερικά σημεία είναι ασταθές και προκαλούνται καθιζήσεις  και κατολισθήσεις, ήτοι  ζημιές του εδάφους.
Δύο Εξωκλήσια, του Αγίου Αθανασίου και της Αγίας Παρασκευής, κτίστηκαν  σε περιοχές κατολισθήσεων, για την προστασία της περιοχής και των  Συνοικισμών  του χωριού.
Το 1927, ο συνοικισμός της «Ζημιανής» μετονομάσθηκε «Δίκαστρο», από την ύπαρξη στην περιοχή της  των οχυρώσεων  των δύο πόλεων-ακροπόλεων ή  των δύο κάστρων, «Κορφή-Τσούκα» και  «κουτσο-Νίκα».
Θα ήθελα την εισήγησή μου αυτή, στην Ημερίδα εκπαιδευτικών,  να την αφιερώσω στην μνήμη των δασκάλων  του Δικάστρου, παπα-Γρηγόρη Παπαδημητρίου, Δημητρίου Ζημιανίτη και Νικολάου Σωτηρόπουλου, τους οποίους είχα την τιμή  να γνωρίσω.
Κατολισθήσεις  εδάφους στο Δίκαστρο

Συγχαίρω και πάλι τον Πρόεδρο και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου. Συγχαίρω και τον Δήμαρχο  κ.  Θύμιο Παπαευθυμίου και τον Αντιδήμαρχο κ. Γεώργιο Γιαννακόπουλο, για την παρουσία τους και την οικονομική στήριξη της Ημερίδας. 
Τελειώνοντας, σας επιδεικνύω το ρολόι του δασκάλου παπα-Γρηγόρη Παπαδημητρίου, το οποίο φυλάσσεται στο Μουσείο Δικάστρου.
Το Ωρολόγιο του δασκάλου παπα-Γρηγόρη Παπαδημητρίου (1888)
(Μουσείο Δικάστρου)

Κάθε πρωί, με την ανατολή του Ηλίου και όταν οι πρώτες ακτίνες του Ήλιου έπεφταν στην κορυφή του Τυμφρηστού, ο παπα-Γρηγόρης  ρύθμιζε  το ρολόι του  να δείχνει ώρα 7. Έτσι όριζε τις ώρες διδασκαλίας και τα διαλείμματα του Σχολείου.
     Σας ευχαριστώ όλους 
Βιβλιογραφία
1. Αινιάν Δ. «Αναμνήσεις μιάς θερινής νυκτός εν Υπάτη».
2. Αντωνοπούλου N. «Η Δυτ.  Φθιώτιδα το 21», Αθήνα, 1989.
3. Αραβαντινού Π. «Περί Κουτσόβλαχων», Αθήνα, 1905.
4. Βακαλόπουλου Κ. «Νεοελληνική Ιστορία (1204-1940)», Θεσ/νίκη 1993
5. Βασιλείου Π. «Η επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων», Αθήνα, 1960.
6. Βορτσέλα Ι. «Η Φθιώτις, η προς Νότον της Όθρυος», Αθήνα, 1907.
7. Βury Ι. &R. Meiggs R. «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας», Αθήνα, 1998.
8. Dickinson Ο. «H προέλευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού», Αθήνα, 1992
9. Δημοπούλου Δ. «Η καταγωγή των Ελλήνων», Αθήνα, 1994.
10. Drews R, «Η έλευση των Ελλήνων», Αθήνα, 1998.
11. HopperR, «Οι πρώτοι Έλληνες». Θεσ/νίκη, 1993.
12. Θεοχάρη Δ. «Νεολιθικός Πολιτισμός», Αθήνα, 1993.
13. Καλτσουγιάννη Τ. «Περί των Βλάχων», Θεσ/νίκη, 1964,
14. Καραγάτση Μ. «Η ιστορία των Ελλήνων», Αθήνα, 1994.
15. Καραγιαννόπουλος Ι. «Το Βυζαντινό κράτος», Θεσ/νίκη 2001.
16.Κεραμόπουλου Α. «Οι Έλληνες και οι βόρειοι γείτονες», Αθήνα, 1945.
17.Κεραμόπουλου Α. «Τι είναι οι Κουτσόβλαχοι», Αθήνα, 1905, 1939.
18.Κουκούδης Α. «Μητροπόλεις και διασπορά των Βλάχων», Αθήνα,1935
19.Κολτσίδα Α. «Οι Κουτσόβλαχοι», Θες/νίκη, 1976.
20.Λαζάρου Α, «Βαλκάνια και Βλάχοι», Αθήνα, 1993.
21.Μηχιώτη Χ, «Τυμφρηστός και Τυμφρήστιοι», Αθήνα,1990.
22.Νικολαίδη Κ. «Ετυμολογικόν Λεξικόν Κουτσο-Βλαχικής», Αθήνα, 1909.
23.Παπαγεωργίου Χ. «Στις Πλαγιές του Τυμφρηστού», Αθήνα, 1962.
24.Παπαζήση Δ. «Βλάχοι (κουτσόβλαχοι)», Αθήνα, 1962.
25. Σωτηροπούλου Ν. «Δίκαστρο (Ζημιανή)», Λαμία, 2002.
26.Τσιώλη Ζ. «Βλάχοι και Καραγκούνηδες της Θεσσαλίας», Αθήνα 1362.
27. Τόλη Δ. «Το Καροπλέσι και η περιοχή των Αγράφων», Αθήνα, 1969.
28. Χρυσοχόου Μ. «Βλάχοι και Κουτσόβλαχοι», Αθήνα 1909.
29.Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδοτική Αθηνών,
30. Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών,
31.Εγκυκλοπαίδειες, Μεγάλη, Ηλίου, Δομής και Υδρίας,
32. Περιοδικό,  «Στεροελλαδική Εστία», τ. 1957-1961,
33. Περιοδικό, «Υπάτη», τ. 1962-1973,
34. Εφημερίδα «ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΡΟ», τ. 2005-2017.
·       Δεν  επιτρέπεται η αντιγραφή  κειμένου ή περικοπών, χωρίς την άδεια του συγγραφέα.
·       Κείμενο κατοχυρωμένο με Συμβολαιογραφική  πράξη.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου




Δεν υπάρχουν σχόλια: