Ο Κατσαντώνης στα Άγραφα

Ο Κατσαντώνης στα Άγραφα, στο

Απόκουρο & η αληθινή παράδοση

(του Κώστα Δήμου Μαραγιάννη)

Μάραθος (Φωτο: Ηλίας Προβόπουλος-actimon)

Με κάποιο ταξίδι μου στα Άγραφα και στα Μεγάλα Βραγγιανά Ευρυτανίας βρέθηκα στα χωριά του Κατσαντώνη (1775-1809) και διάβασα πάλι τις μάχες του Κατσαντώνη κατά των Τούρκων, αλλά και το βίο του Κατσαντώνη κατά τον Επαμεινώνδα Φραγκίστα, στο βιβλίο του για τον Κατσαντώ­νη, το οποίο έγινε με επιμέλεια και σχόλια του αείμνηστου Πάνου Ι. Βασιλείου (Αθή­να 1963).

Εξ όσων γνωρίζω, νομίζω ότι λείπουν ακόμη πολλά βιογραφικά στοιχεία για τον Κατσαντώνη. Συμπερασματικά όμως από τα τραγούδια του, συνάγουμε, ότι ο Κατσαντώνης ήτανε παντρεμένος και είχε ένα αγόρι, το οποίο λέγανε Αλέξη, όπως αναφέρεται στο παραπάνω βιβλίο.

«Εψές μούρθαν τα γράμματα από το Γεροδήμο

κι απάξω λέει ταπόγραμμα

και μέσα λέει το γράμμα.

Μου πήραν τη γυναίκα μου

και το μικρό παιδί μου

ο Βελη-Γκέκας το σκυλί το άπιστο το γένος».

Ακόμη σε άλλο τραγούδι.

   "Κι εσείς Τζουμέρκα κι Άγραφα, παλληκαριών λημέρια

    αν δείτε τη γυναίκα μου και το μικρό το γιo μου

     πέστε τους πως με πιάσανε με προδοσία και δόλο».

Δεν είχε κανένα λόγο να στιχουργήσει και να τραγουδήσει ψέματα ο μεγαλύ­τερος ποιητής των λαών, ο λαός μας. Άραγε ο Κατσαντώνης είχε γυναίκα και παιδί και ίσως και άλλα μέλη η οικογένεια του πέρα των αδελφών, τα οποία αναφέ­ρονται σε ιστορικά κείμενα.

Ο Κατσαντώνης γεννήθηκε στο Μά­ραθο (Μύρεση) Αγράφων το 1775 από το Σαρακατσάνο Τσέλιγκα, Γιάννη Μακρυγιάννη, ο οποίος καταγότανε από το Βασταβέτσι της Ηπείρου και παντρεύτηκε γυναίκα την Αρετή, κόρη Αγραφιώτου Καπετάνιου, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο χωριό Μάραθο Ευρυτανίας.  

Από γραπτά ιστορικά κείμενα, επί των ημερών μας, δεν προκύπτει ότι ο Κατσαντώνης ξεχείμαζε στο Απόκουρο (χωριά) του Θέρμου. Από τα τοπωνύμια όμως και τα τραγούδια φαίνεται ότι ο Κατσαντώνης με την οικογένεια του είχε λημέρια, ίσως και στάνες στη σημερινή ράχη Κατσαντώνη στον Ταξιάρχη Θέρμου (Βρύση του Κατσαντώνη), στη βαθειά Λάκα Ταξιάρχη - Θέρμου, στη ράχη Κα­τσαντώνη της Αγίας Σοφίας και στα Κατσαντωνέικα της Κόφτρας Ανάληψης, αυ­τά προκύπτουν από τα τοπωνύμια των χω­ριών αυτών.

Τότε ο Κατσαντώνης έφτιαξε τα ταμπούρια κατά των Τούρκων, στη σημερι­νή θέση Ταμπούρια, Σέλα - Θέρμου και τότε έκαμε και τη σύσκεψη στο Μεγαδένδρο Θέρμου για την απελευθέρωση του έθνους από τον τουρκικό ζυγό, αφού αυτός είχε και πολεμική πείρα και πολιτική βούληση αφού μετείχε και στη διάσκεψη της Λευκάδας (Αγίας Μαύρας), με τον Καραϊσκάκη και τον Έλληνα Ταγματάρχη του Ρωσικού στρατού, Παπαδόπουλο, όπως αναφέρει και ο Επ. Φραγκίστας.

Τα πολλά Μοναστήρια της περιοχής του Απόκουρου της Ιερής Μονής Καταφυ­γίου, η οποία είχε τσιφλίκι όλο τον κάμπο του Αγίου Αθανασίου Ταξιάρχη Θέρμου, όπου τα σημερινά Ταξιαρχιώτικα Αμπέλια και τα χωράφια των Καζαναίων, της Αγίας Παρασκευήςη Μάνδρας, όπου κοντά η Κε­ρασιά Βίγλα - Μεγαδένδρου, του Φωτμού Πετροχωρίου, όπου κοντά του το Μονα­στήρι του Φωτμού Πετροχωρίου και το Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου Ανάλη­ψης (Δερβέκιστας), όπου κοντά τα Κατσαντωνέικα σπίτια, είχανε καταστεί τότε κέντρα εφοδιασμού και επισιτισμού του Κατσαντώνη και των πρωτοκλεφτών της περιοχής αυτής και κέντρα διαβούλευσης απελευθέρωσης του έθνους.

Το τραγούδι της Κερασιάς Μεγα­δένδρου.

«Στο Μεγαδένδρο Σγκερασιά στο πλάτανο στη Βρύση αρματωλοί μαζώχτηκαν με τους καπεταναίους

και κάναν το Μουσαφερέ και την τρανή κουβέντα

Αντώνη μ’ πάντα να ‘ρχεσαι νάχ’ ο ραγιάς απαντοχή

νάχ’ ο ραγιάς ελπίδα».

Αυτό είναι το γνήσιο και πραγματικό τραγούδι της Κερασιάς Μεγαδέντρου. Εκεί τότε και μια πέτρινη βρύση της επο­χής της Αιτωλικής Συμπολιτείας οι όποιες άλλες παραλλαγές του τραγουδιού αυτού δεν έχουν καμιά σχέση με την αλήθεια και την πραγματικότητα.

Έτσι το χόρευε σε τσάμικο χορό η αεί­μνηστη Μεγαλοδεντρίτισσα, Αικατερίνη Δημητρίου Παπακωνσταντίνου, το γένος Δημητρίου Πυρπυρή, μάνα των αείμνη­στων Νίκου Δ. Παπακωνσταντίνου, Σω­κράτη Δημητρίου Παπακωνσταντίνου και Κώστα Δημητρίου Παπακωνσταντίνου και έτσι μου το έδωσε ο Ιωάννης Κ. Πυρπυρής, πολύ δε χάρηκε για το τραγούδι αυτό, όταν το πρωτοείχα δημοσιεύσει, ο θεατρικός συγγραφέας και καλλιτέχνης Μεγαλοδενδρίτης, αείμνηστος Νίκος Παπακωνσταντίνου.

Μια άλλη παραλλαγή τραγουδιού του Κατσαντώνη, παραπλανητική της αλήθει­ας, είναι και η παρακάτω, όπως την άκου­σα κατά την διάρκεια της κατοχής στο Μεγαδένδρο 1941-1944, όπως το τραγού­δησε τότε ο Κώστας Σπυρόπουλος ή Φακόλας:

«Σαν πας πουλί μου στο Μοριά

σαν πας στην Άγια Λαύρα

χαιρέτα μας την κλεφτουριά

κι αυτόν τον Κατσαντώνη

πες του να κάτσει φρόνιμα

καλά ταπεινωμένα.

Δεν είναι ο περσινός καιρός

ο φετινός χειμώνας».

Το αληθινό και πραγματικό αυτό τρα­γούδι για τον Κατσαντώνη είναι το παρα­κάτω:

«Σαν πας πουλί μου στ’ Άγραφα

 σαν πας στην Άγια Μαύρα

χαιρέτα μας την κλεφτουριά

κι αυτόν τον Κατσαντώνη

πες του να κάτσει φρόνιμα

καλά ταπεινωμένα.

Δεν είναι ο περσινός καιρός

ο φετινός χειμώνας».

Δεν είχε ποτέ σχέση ο Κατσαντώνης με τον Μοριά, ούτε με την Αγία Λαύρα, αλλά με τ’ Αγραφα, όπου γεννήθηκε και έδρασε και την Αγία Μαύρα, όπου μετείχε στη σύσκεψη για την απελευθέρωση της πατρίδας.

Τέτοιες παραλλαγές, όπως οι ανωτέ­ρω, είναι απαράδεκτες, ανεπίτρεπτες και παραπλανητικές του λαού μας. Ο λαός θέλει την αλήθεια, η οποία είναι μία και μόνη.

Να λες την αλήθεια και να τραγουδάς την αλήθεια.

Όποιος λέει την αλήθεια πάντα έχει τον Θεό βοήθεια.

Βιβλιογραφία: 
-  Π. Βασιλείου

-    Τουριστικός οδηγός της Ευρυτα­νίας, Έκδοση Νομαρχίας Ευρυτανίας - Αθήνα 1972.

-    Επ. Φραγκίστα, Βίος του Κατσα­ντώνη - Αθήνα 1963.

-    Ταξίδι μου στα Άγραφα και τα Μεγάλα Βραγγιανά - Ιούλιος 2001.

Πηγή: «Θερμιώτικη Ηχώ»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου