ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΠΕΡΑ – ΚΑΨΙ (Ο σημερινός Τυμφρηστός)
[Του Περικλή Φύκα από το βιβλίο του: «Ο Τυμφρηστός που αγαπήσαμε»]
Πηγή φωτο: WWW.newsbomb.gr
Α) Οι ρίζες και η προέλευση του ονόματος
Είναι ελάχιστα τα σημερινά χωριά της ορεινής Δυτικής Φθιώτιδας που δεν υπήρχαν πριν την Επανάσταση του 1821, όπως επίσης υπήρξαν και μερικά που χάθηκαν στα δύσκολα εκείνα χρόνια και σήμερα διασώζεται μόνον η ανάμνηση και η θύμησή τους. Οι κάτοικοί τους είτε μετώκησαν ομαδικά, είτε διεσπάρησαν στα γύρω κοντινά και συσσωματώθηκαν οριστικά, είτε δημιούργησαν καινούργια σε πεδινότερα προσφορότερα μέρη.
Μπροστά από πεντακόσια περίπου χρόνια οι σημερινές κοινότητες και τα αντίστοιχα χωριά, Τυμφρηστός, Μεσαία Κάψι και Μεγάλη Κάψι δεν υπήρχαν. Το χωριό Κάψι ήταν χτισμένο και εκτεινόταν Ανατολικά της σημερινής Μεγάλης Κάψης όπου το σημερινό νεκροταφείο και έφτανε μέχρι και κάτω από το σημερινό εξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής της παλιάς Μεσαίας Κάψης.
Ο Δημήτριος Αινιάνας, στο βιβλίο του «Αναμνήσεις μιας Θερινής Νυκτός, 1850», γράφει πως οι κάτοικοι του Τυμφρηστού (εννοώντας εδώ το σύνολο των κατοίκων των χωριών της ευρύτερης περιοχής) ουδέποτε υπετάγησαν διά των όπλων εις την κεντρικήν Σουλτανικήν εξουσίαν προβάλλοντας σθεναρή αντίσταση, με αποτέλεσμα να παραδοθούν διά συνθήκης, εξασφαλίσαντες έτσι αυτονομία και προνόμια και πληρώνοντας μόνο φόρους.
Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα και δημιούργησε ευνοϊκές προϋποθέσεις για τη δημιουργία πολυπληθών δυναμικών κοινοτήτων με οικονομική ευρωστία και πνευματικές ανησυχίες. Παράλληλα τα χωριά της περιοχής, λόγω των προνομίων, δημιουργούν ισχυρό μεταναστευτικό ρεύμα προς την βασιλίδα των πόλεων, την Κωνσταντινούπολη, δημιουργώντας έτσι μια ανοικτή γραμμή ροής χρημάτων ιδεών και κάθε νεωτερισμού.
Στα πρώτα δε χρόνια της άλωσης της πόλης τα χωριά αυτά γίνονται το καταφύγιο των κυνηγημένων από εκεί Ελλήνων. Δυνατοί δεσμοί αναπτύσσονται έτσι με το δυναμικότερο πνευματικοκοινωνικοοικονομικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου. Διαποτισμένα τα χωριά αυτά με ένα τέτοιο έντονο πολίτικο χρώμα, χαρακτηρίζονται από την Τουρκική εξουσία και κατανέμονται χωροταξικά και διοικητικά σε ενιαία κατηγορία με την επωνυμία “Πολιτιχώρια”. Δημιουργούνται έτσι τα λεγόμενα ορεινά Κεφαλοχώρια, το Μουτζουράκι, το Κάψι, η Μερκάς ή Μυριάς, το Μαυρίλο και το Νεοχώρι.
Και το μεν Μουτζουράκι δεν υπάρχει σήμερα, αφού χάθηκε λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση και οι κάτοικοί του εξαναγκάστηκαν να εκπατρισθούν ομαδικά. Ο φυσικός του όμως χώρος σήμερα ανήκει, κατά πλειοψηφία, στους σύγχρονους κατοίκους του Τυμφρηστού και την κοινότητα Τυμφρηστού. Αλλά και με τα δύο αλλά Κάψια συνδέεται ο Τυμφρηστός, κύρια προεπαναστατικά και καθόλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Και είναι αυταπόδεικτο και οφθαλμοφανέστατο αυτό και δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτηση. Είναι αναπόφευκτο λοιπόν και δεν είναι δυνατόν να γίνει λόγος για την ιστορία του Τυμφρηστού, χωρίς να αναφερθούμε στο ξεχασμένο Μουτζουράκι και στα άλλα δύο χωριά, Μεσαία και Μεγάλη Κάψη.
Οι κάτοικοι του Κάψι ασχολούνταν κύρια με την Μεταξοσκωληκοτροφία και την παραγωγή Μετάξης. Η τέχνη αυτή παρήκμασε και εξαφανίστηκε στα ύστερα της Επανάστασης του 1821 χρόνια. Η ανάμνησή της διατηρήθηκε στις αρχαιότερες οικογένειες μέχρι και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Ο Γεώργιος Γρηγορόπουλος (Χουσιάδας) (1830 - 1915), γόνος παλιάς οικογένειας του Πέρα Κάψι, διατηρούσε και συντηρούσε στο σπίτι του, χάριν ανάμνησης, μέχρι το τέλος της ζωής του, μεταξοσκώληκες.
Η ύπαρξη των τοποθεσιών, εντός της Παλαιάς Μεσαίας Κάψης, “Νήματα” και “Φωτιές” μαρτυράνε αυτή τη δραστηριότητα και έχουνε σχέση με το κουκούλι, την επεξεργασία του και τη νηματοποίησή του. Είναι πολύ μεγάλο το ζήτημα της Σηροτροφίας, της παραγωγής και της μεταποίησης του προϊόντος, σ’ όλα τα χωριά της Δ. Φθιώτιδας και σ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Αλλά και στο γειτονικό Μουτζουράκι και στον εκτεταμένο οικιστικό ιστό του, ο τόπος ήτανε γεμάτος μουριές μαύρες απαραίτητες στην εκτροφή του σκώληκα. Διατηρούνταν ακόμα και μέχρι το 1990 - 2000 στις διάφορες θέσεις του χωριού (Συνοικισμοί), Καραούλια, Π”Γληγόρης, Π”Γιαννάκης, Χάνι, Κρανιές, Αφρομηλιά και Εκκλησία. Δυστυχώς μόνον αποσπασματικές ειδήσεις έχουμε γι’ αυτή τη δραστηριότητα, κάποιους πίνακες παραγωγής και κάποιες αναφορές σε δικαιοπρακτικά έγγραφα, για την ύπαρξη της πρωτογενούς τροφής του σκώληκα.
Ένα άλλο ζήτημα είναι η προέλευση και η ετυμολογία του ονόματος Κάψι (Kapsi). Μετά την ανακάλυψη των Φορολογικών Οθωμανικών Κατάστιχων, κι εδώ και τα οποία θα παραθέσουμε, που πάνε το χωριό Κάψι πολύ πίσω στον χρόνο και στα 1.500 μ.Χ., είτε ως ένα ενιαίο χωριό είτε επιμερισμένο, από πουθενά δεν προκύπτει αν κάηκε, πότε και πόσες φορές. Αντίθετα και με βάση την επισήμανση του κ. Δημητρίου Θ. Νάτσιου, φιλόλογος, ιδρυτής και θεμελιωτής της έρευνας της τοπικής Ιστορίας, οι Οθωμανοί κατακτητές ουδέποτε διεκδίκησαν την περιοχή από τους Βυζαντινούς, αυτοί είχανε αποχωρήσει προ πολλών χρόνων και τους είχανε διαδεχθεί οι Φράγκοι - Ενετοί, με αντίστοιχο τιμοκρατικό-τιμαριωτικό σύστημα διακυβέρνησης και της κατοχής της γης, αυτούς διαδέχτηκαν οι Τούρκοι κατακτητές1.
1. Νάτσιος Θ. Δημήτριος, ………………………………………………
Οι Βενετοί ήσαν, λοιπόν, που είχαν παραχωρήσει το χωριό Κάψι ή τα Κάψια σε κάποιον εντόπιο Τιμαριούχο ονόματι Κάψη ή Καψή. Με το ίδιο όνομα εμφανίζεται αργότερα ένας Κουρσάρος, με καταγωγή από την περιοχή, που πέρασε στη θάλασσα και αυτοανακηρύχθηκε μάλιστα σε Βασιλιά της Νήσου Μήλου.
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΨΙ
TT36 (1506) SANCAK-I TRIKALA
TÎMAR DER VEYŞ ALİ AN TAHVİL-İ MURAD VE YUNUS VELED-İ KASIM AN TAHVİL-İ AYDIN EŞERLER (Τιμάριο του Βεϊς Αλή ως μεταβίβαση από τον Μουράντ, και του Γιουνούς γιου του Κασίμ ως μεταβίβαση από τον Αϊντίν. Εκστρατεύουν) [1]
KARYE KAPSİ TABİ’-İ BADRA (Χωριό Κάψη, ανήκει στην Υπάτη)
1-YORGİ LAZAR MARİ (Γιώργης Λαζάρου Μάρης) [2]
2-İSTEFANO VALTEÇİNO (Στέφανος Βαλτετσινός)
3-DOMENİKA GİNİ (Δομένικας Γκίνης)
4-İSTATİ GİNİ (Στάθης Γκίνης)
5-PETRO İSPANO (Πέτρος Σπανός)
6-HALKÂ İSPANO (Χαλκιάς Σπανός)
7-MİHAL İSPANO (Μιχάλης Σπανός)
8-YANİ MENAKA (Γιάννης Μανάκας)
9-YORGİ MENAKA (Γιώργης Μανάκας)
10-LAZAR PAPA (Λάζαρος Παπάς)
11-GİNİ MARİ (Γκίνης Μάρης)
12-TODOR İSPANO (Θόδωρος Σπανός)
13-ΚÂKİ İSTEFENO (Κιάκης Στέφανος)
14-PAPA GÂKİ (Παπα-Κιάκης)
15-YANİ PELEKANO (Γιάννης Πελεκάνος)
16-NİKOLA PREFTESİ (Νικόλας Πρίφτισης)
17-NİKOLA ΚÂKİ (Νικόλας Κιάκης)
18-MİRO SULİ (Μίρος Σούλης)
19-YANİ SULİ (Γιάννης Σούλης)
20-MİHAL ALEVARTA (Μιχάλης Αλαβάρδας)
21-MANOL İSTATİ (Μανώλης Στάθη)
22-KOSTA İSMALİS (Κώστας Σμαηλέσης) [3]
23-NİKOLA İSTEFAS (Νικόλας Στέφας)
24-NİKOLA İSPANO (Νικόλας Σπανός)
25-DİMO İSTEFANES (Δήμος Στεφανέσης) [4]
26-PAPA YORGİ (Παπα-Γιώργης)
27-TODOR MARİ (Θόδωρος Μάρης)
28-İSTEFENO İSTEMATES (Στέφανος Σταματέσης) [5]
29-PAVLO NİKOLİ (Παύλος Νικολής)
30-NİKOLA MANOLİS (Νικόλας Μανώλης)
31-NİKOLA İSTEFANEŞ (Νικόλας Στεφανέσης)
32-TODOR İSTEFANEŞ (Θόδωρος Στεφανέσης)
33-DİMİTRİ VALTEÇİNO (Δημήτρης Βαλτετσινός)
34-TODOR İSTEMATES (Θόδωρος Σταματέσης)
25-İSTEMAD İSTEMATES (Σταμάτης Σταματέσης)
26-PAVLO PİTA (Παύλος Πίττας)
MÜCERREDAN (Άγαμοι)
1-MİHAL ΚÂKİ (Μιχάλης Κιάκης)
2-İSTEFENO ΚÂKİ (Στέφανος Κιάκης)
3-TODOR ΚÂKİ (Θόδωρος Κιάκης)
4-İSTEMAD ALAVARA (Σταμάτης Αλαβάρας)
BİVEHA (Χήρες)
1-BİVE İRİNİ (Χήρα Ειρήνη)
2-BİVE İRİNİ (Χήρα Ειρήνη)
3-BİVE KOSTU (Χήρα Κωστού)
4-BİVE İRİNİ DİGER (άλλη Χήρα Ειρήνη)
5-BİVE KALİ (Χήρα Καλή)
HÂNE: 36 (Εστίες: 36)
MÜCERRED: 4 (Άγαμοι: 4)
BİVE: 5 (Χήρες: 5)
EL ÂLEF BER VECH-İ MAKTU’ (Ο βίκος είναι κατ’αποκοπήν) [6]
İSPENCE: 1030 (Σπέντζα: 1030) [7]
RESM-İ OTLÜK: 180 (Φόρος σανού: 180)
HINTA: MEKİL-I TIRHALA 72 SEMEN 720 (Σίτος: Με βάση το κοιλό Τρικάλων 72, αξία 720) [8]
ŞAÎR: KEYL 72 SEMEN 432 (Κριθή: Κοιλά 72, αξία 432)
ÖŞR-İ CEVZ: KEYL 2 SEMEN 24 (Δεκάτη καρυδιών: Κοιλά 2, αξία 24)
ÖŞR-İ KESTANE: 2 SEMEN 24 (Δεκάτη Καστάνων: <Κοιλά> 2, αξία 24) [9]
ÖŞR-İ KOVAN: 30 (Δεκάτη κυψελών: 30)
ÖŞR-İ BOSTAN: 30 (Δεκάτη λαχανοκήπων: 30)
ÖŞR-İ MEYVE: 12 (Δεκάτη φρούτων: 12)
ÖŞR-İ KETTÂN VE KENDİR: DEMED 15 SEMEN 30 (Δεκάτη λιναριού και καννάβεως: Δεμάτια 15, αξία 30)
ÂSİYÂB (Νερόμυλοι)
MÜLK-I TODOR: BAB 1 RESM 15 (Περιουσία του Θόδωρου: Θύρα 1, φόρος 15) [10]
MÜLK-İ MİHAL: BAB 1 RESM 15 (Περιουσία του Μιχάλη: Θύρα 1, φόρος 15)
ÂDET-I AĞNÂΜ: NİSF 353 (Φόρος προβάτων: Μισός. 353)
RESM-İ HINZÎR: 30 (Φόρος χοίρων: 30)
ŞİRE: MEDRE 10 SEMEN 50 (Μούστος: Μέτρα 10, αξία 50)
BER MEDRE BEŞ KILINDIRDIR (Για κάθε μέτρο είναι 5 κύλινδροι) [11]
RESM-İ KARIŞ: 30 (Φόρος σπιθαμής: 30) [12]
NİYABET NİSF VE RESM-İ ÂRUSİ: 100 (Φόρος εγκληματιών μισός και φόρος νύφης: 100) [13]
HÂSIL. 3103 (Φοροπρόσοδος: 3103)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ο όρος “εκστρατεύουν” σημαίνει πως σε περίπτωση πολέμου έχουν υποχρέωση να ακολουθήσουν τα σουλτανικά στρατεύματα.
[2] Ολόκληρο το κατάστιχο είναι γραμμένο στη γραφή siyaqât που δεν έχει τελείες. Ως εκ τούτου ορισμένα επώνυμα είναι ανοικτά και σε άλλες ερμηνείες. Το συγκεκριμένο επώνυμο μπορεί να αναγνωστεί και ως Μάζης.
[3] Το επώνυμο είναι πιθανότατα λανθασμένη καταγραφή του Σταματέσης αλλά με τον τρόπο που είναι γραμμένο διαβάζεται περισσότερο ως Σμαηλέσης. Το απέδωσα ως είναι γραμμένο.
[4] Με βάση το επώνυμο η καταγωγή είναι από το χωριό İstefaneş Τρικάλων.
[5] Με βάση το επώνυμο η καταγωγή είναι από κάποιο χωριό İstemadi. Τέτοιο χωριό καταγεγραμμένο ως İstemadi ve Menka υπήρχε στην περιοχή της Θήβας.
[6] Αν και η φορολογία αντιστοιχούσε στο 1/8 περίπου της συνολικής παραγωγής ο βίκος πληρώνεται κατ’ αποκοπήν με συγκεκριμένο ποσό το οποίο όμως δεν ορίζεται.
[7] Σπέντζα ήταν ο φόρος γαιοκτησίας που πληρωνόταν από όλους τους άρρενες (ήτοι άνω της ηλικίας των 15 ετών) χριστιανούς υπηκόους και αντιστοιχούσε σε 25 νομίσματα ετησίως. Αν ο επικεφαλής της εστίας απουσίαζε λόγω θανάτου ή μετανάστευσης η χήρα πλήρωνε σπέντζα 6 νομισμάτων. Το νόμισμα της εποχής ονομαζόταν akçe (στην ελληνική “άσπρο”) και ήταν ασημένιο.
[9] Ο όρος “κοιλά” παραλείπεται στο πρωτότυπο λόγω απροσεξίας.
[10] Το κοιλό αντιστοιχούσε σε 36, 5 κιλά αλλά το κοιλό Τρικάλων αντιστοιχούσε σε 51,36 κιλά.
[10] Προσωπική ιδιοκτησία/διαχείριση των δύο νερόμυλων από τους αναφερομένους. Αμφότεροι είναι 6μηνης χρήσης.
[11] Η αναφορά γίνεται επειδή κανονικά ο κύλινδρος ( μέσο μέτρησης με τον όρο να προέρχεται από την ελληνική γλώσσα) αντιστοιχούσε στο 1/6 του μέτρου.
[12] Φόρος τοποθέτησης του μούστου σε βαρέλια προς ζύμωση.
[13] Ο φόρος αντιστοιχούσε σε 30 νομίσματα αν η νύφη ήταν παρθένα και σε 15 αν ήταν χήρα.
TT 101(1520) SANCAK-I TIRHALA [1]
TÎMAR-İ BARAK BİN YUNUS EŞER (Τιμάριο του Μπάρακ του Γιουνούς. Εκστρατεύει.)
KARYE-İ KAPSİ TABİ’-İ BADRA AN TAHVİL-İ İBRAHİM BEY (Χωριό Κάψη, ανήκει στην Υπάτη. Εκ μεταβιβάσεως από τον Ιμπραχήμ Μπέη)
HÂNE: 50 (Εστίες: 50)
MÜCERRED: 4 (Άγαμοι: 4)
BİVE: 7 (Χήρες: 7)
HÂSIL: 5999 (Φοροπρόσοδος: 5999)
Υπάρχει επίσης, στο τελάρο της Ιστορίας μας, ένα χωρίδιο ονόματι Μαυρογιάννι, ολιγάνθρωπο, που αποτελεί ωστόσο αυθύπαρκτη φορολογική μονάδα και του οποίου τα κατάστιχα θα παραθέσουμε. Το Μαυρογιάννι βρισκόταν Ανατολικά της σημερινής Μεγάλης Κάψης, κατάντι του Χάνι Πλατανιά και εκτεινόταν και έφθανε μέχρι την αγροτική περιοχή και την διακεκριμένη θέση “Πετριάδες”, ανακέφαλα και καρσί του φθιωτικού κάμπου. Το σημερινό εξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής της Μεγάλης Κάψης υπήρξε ο ενοριακός ναός του χωρίου αυτού.
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΑ ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΙ
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΤ 105 (1520)
KARYE-İ MAVROYANİ MÜFREZ-İ KARYE-İ MERTİNADA HÂRİC EZ DEFTER TABİ’-İ BADRA (Χωριό Μαυρόγιαννη, αποχωρισθέν από το χωριό Μερτινάδα, εκτός <προηγουμένου> καταστίχου. Ανήκει στην Υπάτη) [1]
1-DİMA YANYOTİ (Δήμας Γιαννιώτης)
2-DİMA MAVROYANİ (Δήμας Μαυρόγιαννης)
3-MİTRE MAVROYANİ (Μήτρας Μαυρόγιαννης)
4-MİHAL MAVROYANİ (Μιχάλης Μαυρόγιαννης)
5-GİNİ ÇENKOΝA (Γκίνης Τσιγκούνας)
6-SODORE ÇENKOΝA (Θοδωρής Τσιγκούνας)
BÎVEHA (Χήρες)
1-BÎVE BALYA (Χήρα Μπαλιά)
2-BÎVE KAÇARİ (Χήρα Κάτσαρη)
3-BÎVE LUKA (Χήρα Λουκά)
HÂNE: 6 (Εστίες: 6)
BÎVE: 3 (Χήρες: 3)
İSPENCE: 168 (Σπέντζα: 168)
RESM-İ OTLÜK: 30 (Φόρος σανού: 30)
HÂSIL: 259 (Φοροπρόσοδος: 259)
HINTA: MEKÎL-İ TIRHALA 2 BÂHÂ’ 20 (Σίτος: Με βάση το κοιλό Τρικάλων 2, αξία 20)
ŞAÎR: KEYL 2 BÂHÂ’ 10 (Κριθή: Κοιλά 2, αξία 10)
ÂDET-İ AĞNÂM: 5 (Φόρος προβάτων: 5)
ÖŞR-İ KOVAN: 6 (Δεκάτη κυψελών: 6)
RESM-İ BOSTÂN: 4 (Φόρος λαχανοκήπων: 4)
ŞİRE: MEDRE 7 BÂHÂ’ 4 (Μούστος: Μέτρα 7, αξία 4)
RESM-İ KARIŞ: 2 (Φόρος σπιθαμής: 2)
RESM-İ HARÎR: 5 (Φόρος μετακιού: 5)
NIYÂBET VE RESM-İ ARÛSÎ: 5 (Φόρος εγκληματιών και νύφης: 5)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Το χωριό έως το παρόν κατάστιχο θεωρούνταν τμήμα του χωριού Μερτινάδα. Είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται ξεχωριστά)
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΤ 445 (αχρονολόγητο, περί το 1550)
KARYE-İ MAVROYANİ MÜFREZ-İ KARYE-İ MERTİNADA (Χωριό Μαυρόγιαννη, αποχωρισθέν από το χωριό Μερτινάδα)
1-PAVLO MAVRO YANİ (Παύλος Μαυρόγιαννης)
2-MİHAL MAVROYANİ (Μιχάλης Μαυρόγιαννης)
3-YORGİ MAVROYANİ (Γιώργης Μαυρόγιαννης)
4-ANDRİYA MAVROYANİ (Ανδρέας Μαυρόγιαννης)
5-İSTASİ PESARA (Στάθης Ψαράς)
5-YORGİ LURPO (Γιώργης Λούρπος)
6-YORGİ DİGER MAVROYANİ (άλλος Γιώργης Μαυρόγιαννης)
MÜCERREDÂN (Άγαμοι)
1-YANİ YORGİ MAVROYANİ (Γιάννης Γιώργη Μαυρόγιαννης)
2-YORGİ İSTASİ PESARA (Γιώργης Στάθη Ψαράς)
3-NİKOLA YORGİ YORKOYANİ (Νικόλας Γιώργη Γιωργόγιαννης)
BİVEHÂ (Χήρες)
1-BÎVE NİKOLENA (Χήρα Νικόλαινα)
2-BÎVE MARYA (Χήρα Μαρία)
HÂNE: 6 (Εστίες: 6)
MÜCERRED: 3 (Άγαμοι: 3)
BÎVE: 2 (Χήρες: 2)
İSPENCE: 262 (Σπέντζα: 262)
RESM-İ OTLÜK: 35 (Φόρος σανού: 35)
HÂSIL: 733 (Φοροπρόσοδος: 733)
EL GALLÂT BER VECH-İ MAKTU’ BE HER MÜZEVVEC HÂNE Fİ30 AKÇE VİRÜRLER
Fİ SENE 710 (Σιτηρά κατ’ αποκοπήν. Για κάθε εστία εγγάμου τιμή 30 άσπρα προς πληρωμή. Ετήσια τιμή 710) [1]
ÂDET-İ AĞΝÂM CÜMLE: 20 (Φόρος προβάτων ολόκληρος: 20)
ÖŞR-İ BÂĞÂT: 140 (Δεκάτη αμπελώνων: 140)
RESM-İ KARIŞ: 20 (Φόρος σπιθαμής: 20)
ÖŞR-İ KOVAN: 8 (Δεκάτη κυψελών: 8)
ÖŞR-İ BOSTÂN: 12 (Δεκάτη λαχανοκήπων: 12)
BİD’AT-İ HANAZÎR: 6 (Νεωτερικός φόρος χοίρων: 6)
RESM-İ ARÛSÎ: 15 (Φόρος νύφης: 15)
NİYÂBET CÜMLE: 15 (Φόρος εγκληματιών ολόκληρος: 15)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Λανθασμένη καταγραφή. Το ορθόν είναι 180 άσπρα)
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΚ ΚΚΑ 50 (1569)
KARYE-İ MAVROYANİ MÜFREZ-İ KARYE-İ MERTİKADA TABİ’-İ BADRACİK (Χωριό Μαυρόγιαννη, αποχωρισθέν από το χωριό Μερτικάδα.Ανήκει στην Υπάτη)
1-NİKOLA YORGİ MAVREYANİ (Νικόλας Γιώργη Μαυρόγιαννης)
2-YORGİ DİMA (Γιώργης Δήμας)
3-VASİL NİKOLA (Βασίλης Νικόλα)
4-ŞİRO YANİ MAVREYANİ (Σύρος Γιάννη Μαυρόγιαννης)
5-DİMO MİHAL MAVREYANİ (Δήμος Μιχάλη Μαυρόγιαννης)
6-MANOL DİMO MAVREYANİ (Μανώλης Δήμου Μαυρόγιαννης)
7-ANDRİYA DİMO MAVREYANİ (Ανδρέας Δήμου Μαυρόγιαννης)
8-VASİL DİMO MAVREYANİ (Βασίλης Δήμου Μαυρόγιαννης)
9-DİMO YANİ MAVREYANİ (Δήμος Γιάννη Μαυρόγιαννης)
10-YANİ MANOL (Γιάννης Μανώλη)
11-YANİ FRENKO (Γιάννης Φράγκος)
12-DİMO PROTO (Δήμος Πρώτος)
13-NİKOLA BESARA (Νικόλας Ψαράς)
14-DİMO BESARA (Δήμος Ψαράς)
MÜCERREDÂN (Άγαμοι)
1-YANİ MANOL (Γιάννης Μανώλη)
2-NİKOLA MİHAL (Νικόλας Μιχάλη)
3-BÎVE MARİYA (Χήρα Μαρία)
HÂNE: 14 (Εστία: 14)
MÜCERRED: 2 (Άγαμοι: 2)
BÎVE: 1 (Χήρες: 1)
HÂSIL (Φοροπρόσοδος)
İSPENCE: 406 (Σπέντζα: 406)
RESΜ-İ OTLÜK: 70 (Φόρος σανού: 70)
EL GALLÂT BER VECH-İ MAKTU’ BE ΗΕR MÜZEVVEC HÂNE Fİ 30Fİ SENE 420 (Σιτηρά κατ’αποκοπήν. Για κάθε εστία εγγάμου τιμή 30 Ετήσια τιμή 420)
ÂDET-İ AĞNÂM: 150 (Φόρος προβάτων: 150)
ÖŞR-İ ŞİRE: MEDRE 40 BÂHÂ’ 200 (Δεκάτη μούστου: Μέτρα 40, αξία 200)
RESM-İ KARIŞ: 20 (Φόρος σπιθαμής: 20)
ÖŞR-İ KOVAN: 10 (Δεκάτη κυψελών: 10)
ÖŞR-İ BOSTÂN: 28 (Δεκάτη λαχανοκήπων: 28)
BİD’AT-İ HANAZÎR: 28 (Νεωτερικός φόρος χοίρων: 28)
RESM-İ ARÛSÎ: 30 (Φόρος νύφης: 30)
BAD-İ HEVÂ: 30 (Έκτακτοι φόροι: 30)
ÖŞR-İ GÖGÜL: 20 (Δεκάτη κουκουλιών: 20)
RESM-İ TAPU-İ ZEMÎN VE DEŞTBANİ: 50 (Φόρος κτηματολογίου και φόρος προστασίας κτημάτων από παράνομη είσοδο κοπαδιών: 50)
YEKÛN: 1442 (Σύνολο: 1442)
Μία προσεκτική ανάγνωση του καταλόγου του Μαυρογιάννι μάς επιτρέπει να εξαγάγουμε πλείστα όσα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, το όνομα Μιχάλης το συναντάμε αργότερα στο Πέρα-Κάψι και στον εκλογικό κατάλογο του 1865. Επίσης το όνομα Φράγγος διασώζεται, ακόμα και σήμερα, στο Πέρα-Κάψι και υπό τη μορφή Τοπωνυμίου. Εγγύς του Μεγάλου Καψιώτικου Ρέματος, στην περιοχή “Βρωμονέρια”, όπου η εκτροπή (Δέση - Ντέση) του “Υδραύλκα Λειβαδερά”, διασώζεται ακόμα η διακεκριμένη θέση “στ’ Φραγγ’ τη Λογγά».
Β) “Μέγα το της Μεγάλης Κάψης Κράτος”
Πάντα ο Μεγάλος Μαχαλάς είχε τα πρωτεία σ’ όλα, και ξέχωρα ο ζωτικός του χώρος, που εκ των πραγμάτων εκτεινόταν και κατελάμβανε την πλειονότητα των εδαφών και των ανθρώπων. Μέχρι που, κάποια στιγμή, έγινε μικρός και ολιγάνθρωπος και έμεινε μόνο η ανάμνηση από τα καλά εκείνα χρόνια, χρόνια ευημερίας και ανθρώπινης παρουσίας, που η ανάμνησή της έχει ξεθωριάσει πλέον. Υφίστανται όμως τα δικαιοπρακτικά τους έγγραφα, για να θυμίζουν και να κατοχυρώνουν το σήμερα. Ας τα έχουν αυτά υπόψιν τους όμοροι συνοροφαγάδες και ανιστόρητοι διεκδικητές, που επιχειρούν να εδραιώσουν μία αήθη επεκτατική πολιτική, η ανοησία της οποίας δεν έχει προηγούμενο και ως παράδειγμα προς αποφυγήν.
ΚΑΨΙ - ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΠΟΝΤΙΚΟΣ
ΑΓΟΡΑ ΑΓΡΟΥ - ΘΕΣΙΣ “ΚΕΦΑΛΑ ΚΑΜΠΟΣ”
ΑΡΙΘΜΟΣ 923/1849
Εν Λαμία την εικοστήν ογδόην Αυγούστου του χιλιοστού οκτασιοστού τεσσαρακοστού ενάτου έτους (1849) προ μεσημβρίας, εις τω εν τη οικία του Μελετίου Γεωργιάδου εν τη πλατεία της πόλεως ταύτης συμβολαιογραφείω μου, ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Λαμίας και κατοίκου της ιδίας πόλεως Αλεξάνδρου Χαντσίσκου και των μαρτύρων Θεοδοσίου Νικολαΐδου, ειρηνοδιακού γραμματέως και Δημητρίου Π”Χατζή, φύλακος εις τας αλυκάς, κατοίκων Λαμίας πολιτών Ελλήνων, γνωστών μοι ασχέτως συγγενείας μετ’ εμού και των συμβαλλομένων και μη εξαιρουμένων από τον νόμον, εμφανισθέντες αφ’ ενός ο Νικόλαος Γρηγοράκος κτηματίας κάτοικος του χωριού Μερκάδος και αφ’ ετέρου ο Ιωάννης Γεωργίου Ποντικού, κτηματίας κάτοικος του χωρίου Κάψι του ιδίου Δήμου, γνωστοί μοι αμφότεροι και συγγενείας μετ εμού άσχετοι, εξέθεσαν ότι συνεφώνησαν την εξής αγοραπωλησίαν.
Ο Νικόλαος Γρηγοράκος δυνάμει του από δεκάτης ογδόης Ιουνίου τρέχοντος έτους υπ’ αρίθμ. 413 συμβολαίου, γενομένου ενώπιον του συμβολαιογραφούντος ειρηνοδίκου Καρπενησίου Αθανασίου Χ. Ροντήρη, έχων εις την κατοχήν και κυριότητάν του ένα αγρόν ποτιστικόν κείμενον εις θέσιν “Κεφαλά Κάμπου” της περιφερείας του χωρίου Κάψι συνιστάμενον εκ στρεμμάτων εκατό περίπου και συνορευόμενον ανατολικώς και μεσημβρινώς με ρεύματα δυτικώς με αύλακαν και δάσος, και αρκτικώς με αγρόν του Ιωάννου Καραγεωργοπούλου, ευχαρίστως οικειοθελώς και απαραβιάστως επώλησε σήμερον τον αγρόν αυτόν, ελεύθερον παντός βάρους, χρέους, υποθήκης δικαιώματος τρίτου τινός και πάσης άλλης φιλονικίας προς τον Ιωάννην Γεωργίου Ποντικόν διά δραχμάς δυο χιλιάδας, αρίθ. 2.000, τας οποίας ο πωλητής Νικόλαος Γρηγοράκος έλαβε σώας και ανελλιπείς από τον αγοραστήν και ομολόγησεν και κατά συνέπειαν απεκδύεται αυτού και οι κληρονόμοι του παντός δικαιώματος ιδιοκτησίας επί του ειρημένου αγρού. Ο δε αγοραστής αποκαθίσταται του λοιπού τέλειος κύριος και εξουσιαστής αυτού, δυνάμενος να τον διαθέσει κατ’ ιδίαν του αρέσκειαν. Ο Ιωάννης Γεωργίου Ποντικός εξέθεσεν ότι παραδέχεται την γενομένη προς αυτόν ως ανωτέρω πώλησιν και ότι επλήρωσε το τίμημα προς τον πωλητήν.
Ταύτα εκθεσάντων των συμβαλλομένων συνετάχθη το παρόν πωλητήριον, όπερ αναγνωσθέν μεγαλοφώνως και ευκρινώς ενώπιον αυτών και των μαρτύρων, υπεγράφη παρ’ όλων αυτών και εμού του Συμβολαιογράφου.
Οι συμβαλλόμενοι Οι μάρτυρες
Ο Συμβολαιογράφος Λαμίας
ΟΡΙΑ ΑΣΠΡΟΧOΡΤΙ - ΛΑΚΚΑ ΝΕΣΤΟΡΑ
ΑΡΙΘΜΟΣ 20.000/1931
Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Β’
Αρίθ. 20.000
Δάνειον δολαρίων 3.246
Εν Λαμία σήμερον την 14 του μηνός Απριλίου του 1931 έτους ημέραν Τρίτην και εν τω συμβολαιογραφείω μου ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου και κατοίκου Λαμίας Δημητρίου Επ. Δημολούλια εδρεύοντος ενταύθα, παρόντων και των μαρτύρων, ενεφανίσθησαν οι γνωστοί μοι και μη εξαιρούμενοι κ.κ. Νικόλαος Ιωάννου Δρόσος ανθρακέμπορος, κάτοικος Λαμίας αφ’ ενός και αφ’ ετέρου Θεόδωρος Κωνσταντίνου Λιάκος κάτοικος Λαμίας και εκ τρίτου Ιωάννης Βασιλείου Χονδρογιάννης ξυλέμπορος κάτοικος Λαμίας, ενεργών προσωπικώς και ως διευθυντής της εν Λαμία εδρευούσης ομορρύθμου εμπορικής εταιρείας Αδερφοί Χονδρογιάννη συνομολόγησαν και εκθέσαντες τα εξής.
Ο πρώτος Νικόλαος Δρόσος διά τας ανάγκας του εμπορίου του εδανείσθη παρά του ετέρου Θεοδώρου Κ. Λιάκου μετρητά και έλαβε σήμερον παρ’ αυτού και ενώπιών μας δολάρια 3.240 υπό τους εξής όρους: 1, 2, 3. Προς ασφάλειαν του χορηγουμένου δανείου ο Νικόλαος Δρόσος εκχωρεί το δικαίωμα όπως ο δανειστής εγγράψη εις τα βιβλία των υποθηκών Μακρακώμης υποθήκην πρώτην επί του εξής κτήματος: ήτοι επί των 15/18 αδιαιρέτου δάσους Ινδρίζι Κεφαλά - Ασπροχόρτι κείμενον εις την περιφέρειαν του χωρίου Μεγάλης Κάψης του τέως Δήμου Τυμφρηστού συνιστάμενον εκ δρυών και άλλων δέντρων, εκ καλλιεργουμένον και μη γαιών, εκ λειβαδίων, πετρών, υδάτων και μεθ’ όλων των δικαιωμάτων και συνορευόμενον εν συνόλω γύρωθεν: με περιφέρειαν του χωρίου Μεγάλης Κάψης Αγρόν Νέστορα Δεδούση περιφέρειαν χωρίου Λευκάδος και με γαίας των κληρονόμων Γεωργίου Ποντικού προς τον Σπερχειόν ποταμόν.
Οι συμβαλλόμενοι Οι μάρτυρες
Ο
συμβολαιογράφος
Αλλά και ο Καρπενησιώτης Αθανάσιος Ιατρίδης (1798-1866), Αρχαιολόγος και Ζωγράφος - Λιθογράφος, σε δημοσίευμά του για τον χώρο αυτό και με τον τίτλο “ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ”, περιγράφει και μας δίνει πολύτιμα στοιχεία για την περιοχή2.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ
«Εις δε την θέσιν, την καλουμένην Κοκκάλια, ήτις είναι σειρά των Οιταίων ορέων, και διαιρεί την επαρχίαν Ευρυτανίας από την της Φθιώτιδος, και απέχουσαν σχεδόν τριών ωρών διάστημα ανατολικώς της πόλεως Οιχαλίας, φαίνεται πλήθος τετριμμένων οστέων, περί των οποίων αν η ιστορία δεν μας δίδη καμμίαν ιδέαν, νομίζομεν όμως ότι αυτού συνέβη η τρομερά εκείνη και περιαδομένη των Ελλήνων μάχη προς τους εισβάλλοντας εις την Ελλάδα Γαλάτας. Εις τίνα δε κοιλοειδή θέσιν των Κοκκαλίων κείνται λίθοι μεγάλοι τετραγωνικοί αρχαίου μικρού ερειπίου εν είδει τροπαίου. Εις τα προλαβόντα έτη ευρέθη δι’ ανασκαφής εις τα Κοκκάλια μία περικεφαλαία με λόφον εξ ορειχάλκου ή άλλου τινός δυσαναλύτου μεταλλικού μίγματος, επειδή χωρικός τις δοκιμάσας απέτυχε την εν χωνευτηρίω ανάλυσίν της. Ευρέθη δε και εν ξίφος, του οποίου η λαβή ήτο κωνοειδής προς το έξωθεν μέρος, έχουσα κυκλοειδές τι περίφραγμα προς το έσωθεν εις την αρχήν της λεπίδος, ήτις ήτον ολίγον κυρτοειδής, και καθαρισθείσα έδειχνε θαυμασίαν στιλπνότητα. Το ξίφος τούτο μετεκομίσθη εις τον Σατράπην των Ιωαννίνων Αλήν Τεπελένιον κατ’ αίτησίν του. Εις τα Κοκκάλια ευρέθησαν προσέτι κατά καιρούς αιχμαί σιδηρών ακοντίων και νομίσματα παρά των τα μέρη εκείνα γεωργούντων χωρικών.
Κατωτέρω δε των Κοκκαλίων ανατολικώς, εντός της Επαρχίας Φθιώτιδος, προς τα χωράφια τα ονομαζόμενα Παλαούραις, ου μακράν του χωρίου Μουντσουρακίου σώζονται, ως διηγούνται τινές των χωρικών, πλίνθοι λίθων μεγάλων αρχαίου τινός κτιρίου μ’ επιγράμματα αφανή. Προς δε το απέναντι μέρος το ονομαζόμενον Ζυγός Μαυρογιαννίτικος ανατολικοαρκτικώς, εις πεπυκνωμένον τι δάσος σώζονται παρόμοια ερείπια, και εν τω μέσω αυτών κείται ερείπιον μικρού ναού του Προφήτου Ηλιού, εκ των ιδίων λίθων εκτισμένον. Διηγούνται προσέτι, ότι κατά το χωρίον Ζ[ε]μνιανή, ανατολικώς κείμενον, και απέχον αυτόθεν τριών ωρών διάστημα, ευρίσκονται επίσης τοιαύτα ίχνη αρχαιοτήτων. Αλλ’ επειδή τα ανωτέρω μέρη, μ' όλον ότι γειτνιάζουν εις την Ευρυτανίαν, ανήκουν όμως εις την Φθιώτιδα, διά τούτο επιφυλαττόμεθα να ομιλήσωμεν άλλοτε περί αυτών, όταν επισκεφθέντες τα μέρη εκείνα εκ του σύνεγγυς, ανακαλύψωμέν τι ουσιώδες αρχαιολογικόν».
Εν Αθήναις, τη 23 Αυγούστου 1838
Αθανάσιος Ιατρίδης
2. Αρχαιολογική Εφημερίς
Μετά από αυτά γίνεται ευθέως κατανοητό, πως για εκείνον που θα θελήσει και θα επιχειρήσει να καταπιαστεί σήμερα με το χωριό Πέρα - Κάψι (Τυμφρηστός), του είναι αδύνατον και δεν βγαίνει νόημα και είναι τζάμπα κόπος, εάν και δεν θελήσει να συμπεριλάβει στην έρευνά του και τα δύο αλλά Κάψια, τους ανθρώπους τους, τον ζωτικό τους χώρο και τα συμβάντα, φτάνοντας έτσι σε ασφαλή συμπεράσματα, τεκμηριωμένα, διασταυρωμένα και ελεγμένα, επιλεκτικά βέβαια και κατά περίπτωση, τουλάχιστον μέχρι και το 1912 ότε και καταργήθηκε το μέχρι τότε Δημοτικό Σύστημα και έδωσε τη θέση του στις χθεσινές Κοινότητες, τις προκαποδιστριακές, που κάποιοι από εμάς τις γνωρίσαμε καλά, τις οποίες διαδέχτηκε ο “ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ” κι αυτός με τη σειρά του παρέδωσε στον “ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ” και Κύριος οίδε που θα σταματήσει αυτή η κατρακύλα, που κραματοποιεί, αλλοιώνει και εξαφανίζει τις τοπικές κοινωνίες, την ταυτότητά τους και τον πολιτισμό τους.
Αυτό το χωριό, το δικό μας χωριό, το Πέρα - Κάψι, τον σημερινό Τυμφρηστό, θα επιχειρήσω να περιγράψω, να φωτίσω, να αναλύσω, να φωτογραφίσω∙ αλλά και να αξιολογήσω, ν’ αποδώσω τα ίσα, να ζυγιάσω την υπεραξία του, ν’ αποτιμήσω τις δραστηριότητές του, να τα λογαριάσω όλα αυτά και να βγάλω το ισοζύγιο και το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Επιμέλεια-Επιλογή φρωτογραφίας-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου