Όργωμα-σπορά

ΟΡΓΩΜΑ – ΣΠΟΡΑ

του Τάκη Ευθυμίου

Η γερόντισσα Ελένη Λ. Καρκανοπούλου οργώνει τα σιταροχώραφα,

 με το  ξύλινο αλέτρι και το υνί που το σέρνουν τα γαϊδουράκια της, 

στου Στρωμνού και στα Λιβάδια.

Όργωμα είναι το σύνολο των γεωργικών εργασιών που έχουν σκοπό να προετοιμάσουν το έδαφος για τη σπορά και την υποβοήθηση του σπόρου να φυτρώσει εύκολα. Επιπλέον, με το όργωμα επιδιώκεται η καταστροφή των ζιζανίων, η διοχέτευση νερού στο έδαφος και το παράχωμα φυτικών υπολειμμάτων, όπως των καλαμιών.

Στο χωριό μας παλιά το όργωμα στα άγονα χωράφια γινόταν με το ξυλάλετρο που το έσερναν τα βόδια ή τα άλογα και σπάνια δυο διαφορετικά ζώα. Ο τύπος αυτός του αλετριού ήταν ο αρχαιότερος και περιγράφεται από τον Ησίοδο στο έργο του: «Έργα και Ημέρες», γι' αυτό άλλωστε φέρει και την ονομασία ησιόδειο άροτρο.

Τα κυριότερα μέρη του αλετριού είναι: το αλετροπόδι, η χειρολαβή, το υνί, το σταβάρι, οι σφήνες, που σφίγγουν τα διάφορα μέρη του, η σπάθη, που στηρίζεται στο αλετροπόδι και ρυθμίζει το ύψος του σταβαριού από το υνί, για να γίνονται τα αυλάκια βαθιά ή ρηχά κατά βούληση.

Η ιστορία του αλετριού συνδέεται με την εποχή που ο άνθρωπος δάμασε και έζεψε τα ζώα στο ζυγό, για την καλλιέργεια της γης. Το αλέτρι βασικά, από μηχανική άποψη και λειτουργία έμεινε, σχεδόν, αμετάβλητο μέχρι σήμερα.

Στο χωριό μας την εποχή του οργώματος και της σποράς οι αγρότες ξυπνούσαν πριν ξημερώσει η μέρα, για να ετοιμαστούν, αφού τα χωράφια βρίσκονταν συνήθως απομακρυσμένα. Έτσι, φόρτωναν στα ζώα το αλέτρι, το σπόρο, νερό και κολατσιό, καθώς και τα σανά για τροφή των ζώων και ξεκινούσαν. Επειδή κατά κανόνα διέθεταν ένα ζώο, αναγκάζονταν να δανειστούν άλλο ένα, εναλλάξ, από συγγενικό τους πρόσωπο. Έτσι έκαναν την κολιγιά και διευκολύνονταν και οι δύο. Συνήθως έπαιρναν μαζί τους τα αρνοκάτσικα και   τη γουρούνα, για   να   βοσκήσουν. Ακολουθούσε η γυναίκα ζαλιγκωμένη το μωρό της.

Ύστερα από κουραστική πορεία, έφθαναν στον προορισμό τους. Εκεί, ο ζευγίτης, χωρίς χασομέρι, συναρμολογούσε τ' αλέτρι, έζευε τα ζώα με τον ξύλινο ζυγό και ξεκινούσε το όργωμα, υποβαστάζοντας το χειράλετρο και την τριχιά που καθοδηγούσε τα ζώα, παράλληλα με τις φωνές του.

Η γυναίκα τακτοποιούσε το μωρό της σε αυτοσχέδια κούνια, που κατασκεύαζε δένοντας τραγίσια σχοινιά ανάμεσα σε δύο δέντρα, τοποθετώντας ως στρώμα μια βελέντζα ή μαντανία μεταξύ των αιωρούμενων σχοινιών. Συχνά, συνέβαιναν και απρόοπτα, όπως η εμφάνιση κάποιου φιδιού στην κούνια του μωρού που προσελκυόταν από τη μυρωδιά του θηλαζόμενου μωρού, δίχως όμως ν' αναφερθεί ποτέ θανατηφόρο δάγκωμα φιδιού, αφού συνήθως εμφανίζονταν ακίνδυνες δεντρογαλιές. Εάν τύχαινε να έχει μαζί της και μεγαλύτερα παιδιά, για να εξασφαλίσει τη φύλαξη τους, τα έδενε χαλαρά σε κοντινό δέντρο και κατόπιν βοηθούσε τον άνδρα της, σκάβοντας τις άκρες ίου χωραφιού που αδυνατούσε να οργώσει το αλέτρι. Το όργωμα εξακολουθούσε όλη την ημέρα με μικρή ανάπαυλα, για το μεσημεριανό γεύμα γεωργών και ζώων.

Η επίπονη αυτή διαδικασία του οργώματος επαναλαμβανόταν και τις επόμενες μέρες, έως ότου οργωνόταν ολάκερο το χωράφι.

Επακολουθούσε η σπορά με σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη ή καλαμπόκι ανάλογα με την επιθυμία του γεωργού και την απόδοση του χωραφιού. Για να πάρουν καλή σοδειά, μετά τη σπορά σβάρνιζαν τα χωράφια, ώστε ο σπόρος να καλυφθεί με ψιλό χώμα, να προφυλαχτεί από τα αρπακτικά πτηνά και ζωύφια και να φυτρώσει ευκολότερα.

Τη σβάρνα την κατασκεύαζε ο ίδιος ο γεωργός, από λεπτές στρογγυλές ξύλινες βέργες. Προκειμένου η σβάρνα να   ψιλοχωματίζει εύκολα   τους χωμάτινους σβώλους (μπλάνες) κάθονταν, ως βάρη, οι ίδιοι οι γεωργοί πάνω της ή τοποθετούσαν πέτρες. Μερικές φορές και ύστερα από παρακάλια, έβαζαν στη σβάρνα και κανένα παιδί που τους άρεσε υπερβολικά σαν παιχνίδι. Κινδύνευαν όμως ή να καταπέσουν ή να τραυματίσουν τα ξυπόλητα πόδια τους ανάμεσα από τα κενά που άφηναν οι πλεγμένες βέργες.

Αργά το γιόμα επέστρεφαν κατάκοποι στο σπίτι τους, φορτώνοντας στα ζώα και καυσόξυλα, ως προμήθεια για το χειμώνα. Σήμερα, η τεχνολογική πρόοδος αντικατέστησε το αλέτρι με το τρακτέρ που διευκολύνει απόλυτα το όργωμα και τη σπορά.